مهاجرین و انصار با توجه به آیه ۱۰۰ سوره توبه

سؤال

بر اساس آیهٔ ۱۰۰ از سورهٔ توبه، مهاجرین و انصار چه کسانی هستند؟

قرآن کریم در مورد مهاجران وانصار می‌فرماید: ﴿وَالسَّابِقُونَ الأوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأنْصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الأنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ﴾ پیشگامان نخستین از مهاجرین وانصار و آن‌ها که به نیکی از آن‌ها پیروی کردند، خداوند از آن‌ها خشنود و آن‌ها نیز از او خشنود شدند، و باغ‌هایی از بهشت برای آنان فراهم ساخته که نهرها از زیر درختانش جریان دارد جاودانه در آن خواهند ماند، و این پیروزی بزرگی است.» مهاجرین کسانی هستند که به دو قبله نماز خواندند و در جنگ بدر حضور داشتند، ولی انصار کسانی هستند که در بیعت عقبهٔ اوّلی شرکت نمودند، که در منا حدود ۱۲ نفر و در بیعت عقبهٔ دوّم ۷۰ نفر از اهل مدینه با پیامبر(ص) بیعت کردند و عدّه ای نیز هنگامی که مصعب بن عمیر برای تعلیم قرآن کریم به مدینه رفته بود ایمان آوردند.

مهاجرین به پیشگامان در اسلام و هجرت گفته می‌شود، ولی انصار کسانی بودند که پیامبر(ص) و یاران مهاجرش را یاری دادند. خداوند تبارک و تعالی در آیهٔ یاد شده می‌فرماید: «رضایت و خشنودی او شامل مهاجران و انصار نخستین، که دارای برنامه صحیحی بودند می‌شود، نه این‌که می‌خواهد مهاجران و انصار را چه خوب باشند و چه بد، مشمول رضایت خود قرار دهد، افزون بر این که این موضوع با عقل نیز سازگار نیست، زیرا عقل هیچ‌گونه امتیازی برای یاران پیامبر(ص) بر دیگران قائل نیست، چه تفاوتی میان ابوجهل‌ها و کسانی است که نخست ایمان آوردند و سپس از آیین او منحرف شدند، وجود دارد؟ بنابراین، کسانی که از آیین اسلام منحرف شدند، مهاجر و انصاری نیستند که مورد رضایت خدا قرار بگیرند. در متون تاریخ اسلامی بسیار کسانی بودند که روزی در ردیف مهاجران و انصار بودند، و سپس از راه خود منحرف و مورد خشم و غضب پیامبر(ص) که همان خشم و غضب خدا است، قرار گرفتند، هر چند اهل سنّت قائل به پاک بودن صحابه پیامبر(ص) از هر معصیّتی می‌باشند، ولی این برداشت درست نیست و از قبیل انکار بدیهیّات است. اگر آن‌ها گناه کردند ولی باز هم خدا از آن‌ها راضی است، معنای آن، این است که خدا به گناه رضایت داده است. و این نظریه بسیار ناصواب است. چه کسی می‌تواند طلحه و زبیر که در آغاز از یاران خاص پیامبر(ص) بودند و هم چنین برخی از همسران پیامبر(ص) که خون مردم بی گناه را ریختند تبرئه کند؟ آیا خدا به این خون ریزی‌ها راضی بود؟

در نتیجه رضایت و خشنودی خدا در آیهٔ یاد شده روی یک عنوان کلّی قرار گرفته و آن هجرت و نصرت و ایمان و عمل صالح است، تمام صحابه مادامی که تحت این عناوین قرار داشتند مورد رضای خدا بودند و زمانی که از تحت این عناوین خارج شدند، از تحت رضایت خدا نیز خارج می‌شوند، و دیگر به آن‌ها مهاجر و انصاری گفته نمی‌شود که مورد رضایت خداوند تبارک و تعالی قرار داشته باشند.