مهاجرین و انصار با توجه به آیه ۱۰۰ سوره توبه

سؤال

بر اساس آيه ي ۱۰۰ از سوره ي توبه، مهاجرين و انصار چه كساني هستند؟

قرآن كريم در مورد مهاجران وانصار مي‌فرمايد: ﴿وَالسَّابِقُونَ الأوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾ پيشگامان نخستين از مهاجرين وانصار و آن ها كه به نيكي از آن ها پيروي كردند، خداوند از آن ها خشنود و آن ها نيز از او خشنود شدند، و باغ هايي از بهشت براي آنان فراهم ساخته كه نهرها از زير درختانش جريان دارد جاودانه در آن خواهند ماند، و اين پيروزي بزرگي است.» مهاجرين كساني هستند كه به دو قبله نماز خواندند و در جنگ بدر حضور داشتند، ولي انصار كساني هستند كه در بيعت عقبه ي اوّلي شرکت نمودند، که در منا حدود ۱۲ نفر و در بيعت عقبه ي دوّم ۷۰ نفر از اهل مدينه با پيامبر(ص) بيعت كردند و عدّه اي نيز هنگامي که مصعب بن عمير براي تعليم قرآن كريم به مدينه رفته بود ايمان آوردند.

مهاجرين به پيشگامان در اسلام و هجرت گفته مي‌شود، ولي انصار كساني بودند كه پيامبر(ص) و ياران مهاجرش را ياري دادند. خداوند تبارك و تعالي در آيه ي ياد شده مي‌فرمايد: «رضايت و خشنودي او شامل مهاجران و انصار نخستين، كه داراي برنامه صحيحي بودند مي‌شود، نه اين‌كه مي‌خواهد مهاجران و انصار را چه خوب باشند و چه بد، مشمول رضايت خود قرار دهد، افزون بر اين كه اين موضوع با عقل نيز سازگار نيست، زيرا عقل هيچ‌گونه امتيازي براي ياران پيامبر(ص) بر ديگران قائل نيست، چه تفاوتي ميان ابوجهل‌ها و كساني است كه نخست ايمان آوردند و سپس از آيين او منحرف شدند، وجود دارد؟ بنابراين، كساني كه از آيين اسلام منحرف شدند، مهاجر و انصاري نيستند كه مورد رضايت خدا قرار بگيرند. در متون تاريخ اسلامي بسيار كساني بودند كه روزي در رديف مهاجران و انصار بودند، و سپس از راه خود منحرف و مورد خشم و غضب پيامبر(ص) كه همان خشم و غضب خدا است، قرار گرفتند، هر چند اهل سنّت قائل به پاك بودن صحابه پيامبر(ص) از هر معصيّتي مي‌باشند، ولي اين برداشت درست نيست و از قبيل انكار بديهيّات است. اگر آن ها گناه كردند ولي باز هم خدا از آن ها راضي است، معناي آن، اين است كه خدا به گناه رضايت داده است. و اين نظريه بسيار ناصواب است. چه كسي مي‌تواند طلحه و زبير كه در آغاز از ياران خاص پيامبر(ص) بودند و هم چنين برخي از همسران پيامبر(ص) که خون مردم بي گناه را ريختند تبرئه كند؟ آيا خدا به اين خون ريزي‌ها راضي بود؟

در نتيجه رضايت و خشنودي خدا در آيه ی ياد شده روي يك عنوان كلّي قرار گرفته و آن هجرت و نصرت و ايمان و عمل صالح است، تمام صحابه مادامي كه تحت اين عناوين قرار داشتند مورد رضاي خدا بودند و زماني كه از تحت اين عناوين خارج شدند، از تحت رضايت خدا نيز خارج مي شوند، و ديگر به آن ها مهاجر و انصاري گفته نمي‌شود كه مورد رضايت خداوند تبارك و تعالي قرار داشته باشند.