استفاده از واژه امام برای پیشوایان کفر در قرآن

سؤال

چرا قرآن به پیشوایان کفر هم امام می‌گوید؟

قبول زندگی جمعی در حیات انسان‌ها نمی‌تواند از مسئله رهبری جدا باشد، چرا که برای مشخص کردن خط اصلی یک جمعیت، همیشه نیاز به رهبر و پیشوایی است، اصولاً پیمودن راه تکامل بدون استفاده از وجود رهبر ممکن نیست، و سرّ ارسال پیامبران و انتخاب اوصیا برای آنان همین است.

در علم عقائد و کلام نیز با استفاده از قاعده لطف و توجه به نقش رهبر در نظم جامعه و جلوگیری از انحرافات، بعثت انبیاء و لزوم وجود امام در هر زمان اثبات شده است.

اما به همان اندازه که یک رهبر الهی و عالم و صالح، راه وصول انسان را به هدف نهایی، آسان و سریع می‌کند، تن دادن به رهبری ائمه کفر و ضلال، او را به پرتگاه بدبختی و شقاوت می‌افکند.}}

در تفسیر آیه ۷۱ از سوره اسراء در منابع اسلامی، احادیث متعددی وارد شده که روشنگر مفهوم آیه و هدف از امامت است: در حدیثی که شیعه و اهل سنت از امام علی بن موسی الرضا(ع) به سندهای صحیح نقل کرده‌اند چنین می‌خوانیم که آن امام(ع) از پدرانش از پیامبر(ص) در تفسیر این آیه نقل فرمود: «یدعی کل اناس بامام زمانهم و کتاب ربهم و سنه نبیهم؛ در آن روز هر قومی همراه امام زمان شان و کتاب پروردگار و سنت پیامبرشان خوانده می‌شوند».

و نیز از امام صادق(ع) چنین می‌خوانیم: «الا تحمدون اللَّه اذا کان یوم القیامه فدعا کل قوم الی من یتولونه و دعانا الی رسول اللَّه و فزعتم الینا فالی این ترون یذهب بکم الی الجنه و رب الکعبه ـ قالها ثلاثا؛ آیا شما حمد و سپاس خدا را بجا نمی‌آورید؟ هنگامی که روز قیامت می‌شود خداوند هر گروهی را با کسی که ولایت او را پذیرفته می‌خواند، ما را همراه پیامبر(ص) و شما را همراه ما، فکر می‌کنید در این حال شما را به کجا می‌بردند، به خداوند کعبه به سوی بهشت ـ سه بار امام این جمله را تکرار کرد ـ».

با این مقدمه روشن می‌شود که امام یعنی جلودار، راهبر و کسی که دیگران پشت سر او قرار می‌گیرند و از کارهای او دنباله روی می‌کنند و امام آنها را ترغیب و تشویق به این کار می‌کند.

بنابراین همانگونه که عده ای مردم را به سمت ایمان می‌برند، عده ای نیز با شیطنت‌های خود جامعه را به سوی شرک و بت‌پرستی و کفر و فساد می‌برند و هر دو عده جلودار هستند؛ لذا اشکالی ندارد که هم به افرادی که مردم را به ایمان دعوت می‌کنند امام گفته شود و هم افرادی که مردم را به کفر می‌کشانند؛ لذا خداوند متعال می‌فرمایند: ﴿وَ إِنْ نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فی دینِکُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّه الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَیْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ﴾؛ «و اگر سوگندهای خویش را پس از پیمان بستن بشکنند و در دین شما زبان به عیب گویی و نیش زدن بگشایند، پس با پیشوایان کفر کارزار کنید زیرا که آنها را [پایبندی به] سوگند [و پیمان] نیست باشد که [از کفر و شرک و پیمان‌شکنی] بازایستند».

در سوره ای دیگر می‌فرماید: ﴿وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّه یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَه لا یُنْصَرُونَ﴾؛ «و آنان را پیشوایانی گردانیدیم که به آتش دوزخ می‌خوانند ـ یعنی به کفری که به آتش دوزخ می‌انجامد دعوت می‌کنند ـ، و روز رستاخیز یاری نشوند».