خطبه متقین و داستان مرگ همام
 | این مقاله هماکنون به دست Rahmani در حال ویرایش است. |
در خطبه ۱۸۴ نهج البلاغه (متقين) آمده كه بعد از آن كه حضرت علي(ع) صفات متقين را ذكر فرمود، همام جان داد... آيا اين مسئله حقيقت دارد؟
سوال این است که آيا درست است كه همام با شنيدن سخنان امام علي(ع) در بيان اوصاف متقين از دنيا رفت. در پاسخ به اين سؤال ابتدا خلاصه اي از ماجرا به اين صورت است : همام (كه مردي عابد و پرهيزكار بود) از اميرالمؤمنين درخواست كرد تا صفات پرهيزكاران را براي او بيان فرمايد. اميرالمؤمنين علي(ع) درنگ فرمود و سپس به اختصار صفات متقين را براي همام بيان كرد ولي همام درخواست كرد كه به تفصيل براي او بيان كند و دراين مورد اصرار ورزيد. لذا امير المؤمنين - عليه السلام - به طور تفصيلي در خطبه ۱۸۴ كه معروف به خطبه همام است، صفات پرهيزكاران را براي او بيان كرد. وقتي كه سخنان امام(ع) به آخر رسيد، راوي مي‌گويد: فصعق همام صعقه كانت نفسها فيها؛[۱] ناگهان همام ناله‌اي از جان كشيد كه روحش از كالبدش خارج شد.
در مورد حقيقت داشتن اين مسأله :
اولا : علامه شوشتري در شرح نهج البلاغه گويد: اين خطبه با تمام خصوصيات و جزئيات، از جمله اين كه همام از دنيا رفت در كتاب كافي، كتاب سليم بن قيس، تحف العقول، امالي محمد بن بابويه، تذكره سبط ابن الجوزي، و ابن طلحه الشافعي در مطالب السؤول و كراجكي در كنز آمده است.[۲]
ثانيا: سيد رضي در جمع‌آوري كلمات آن حضرت در نهج البلاغه هر چند سند را ذکر نکرده است ولي يقيناً منابع قابل اعتماد داشته که در کتب ديگر بيان شده است.
ثالثا: در ادامه همين خطبه وقتي كه همام از دنيا رفت اميرالمؤمنين فرمود: آه من از اين پيشامد مي‌ترسيدم.[۳] از اين كلام امام(ع) معلوم مي‌شود كه همام از دنيا رفته بود و امام از اين پيشامد خوف داشته است.
رابعا: اميرالمؤمنين - عليه السلام - همچنين در ادامه مي‌فرمايد: اين امر اختصاصي به همام ندارد بلكه هركس كه شرايط همام را داشته باشد و اين سخنان را بشنود چنين خواهد شد. لذا مي‌فرمايد: موعظه و پند و اندرزهاي رسا به آنان كه اهل موعظه‌اند چنين مي‌كند.[۴] پس مسلماً همام با شنيدن سخنان امام از دنيا رفته بود.
مطالعه بيشتر
۱ـ شرح خطبه متقين، آيت الله فاضل لنکراني.
۲ـ شرح نهج البلاغه، خطبه متقين، ناصر مکارم شيرازي.