تعداد جانشینان پیامبر(ص) در احادیث اهل‌سنت

سؤال

آیا در کتب اهل سنت روایتی هست که گفته باشد جانشینان نبی اکرم(ص) دوازده نفرند؟

پیامبر اکرم(ص) جانشینانی را به فرمان خداوند متعال برای هدایت بشر تا روز واپسین که ایمان به آنان مایه کمال و سعادت اخروی می‌باشد به امتش معرفی نموده است. در کتاب‌های شیعه روایاتی که متضمن اسامی شریف دوازده جانشین رسول اکرم(ص) می‌باشد به حد تواتر می‌رسد، در کتاب‌های اهل سنت روایاتی در مورد «دوازده خلیفه» و «دوازده امیر» ذکر شده است. در روایات دیگر عدد جانشینان پیامبر(ص) به عدد نقبای بنی اسرائیل که دوازده نفر بودند ذکر شده است.

و می‌توان روایات اهل سنت در این زمینه را به سه دسته تقسیم کرد:

روایات دوازده خلیفه

روایاتی است که در آن‌ها عنوان «دوازده خلیفه» ذکر شده است. این دسته از روایات به صورت مکرر در مسند احمد، صحیح مسلم و سنن ابی داود بیان گردیده و مضمون همه آنها چنین است که پیامبر(ص) فرمود: «اسلام پیوسته با دوازده خلیفه که همه آنان از قریش اند، عزیز خواهد بود.»^[۱]

روایات دوازده امیر

روایاتی است که عنوان «دوازده امیر» در آنها ذکر شده است؛ و با تعبیرات مختلفی در کتاب‌های اهل سنت آمده است و مضمون آنها چنین است که پیامبر اسلام(ص) فرمود: «پیوسته این دین بر کسی که آنرا دشمن دارد، غالب است و هیچ مخالف و معاندی به آن ضرر نمی‌زند تا اینکه دوازده امیر از امت من را پشت سر بگذرانند که همگی آنان از قریش اند»، یا «کار مردم پیوسته بگذرد تا اینکه دوازده امیر بر آنان حکومت کنند که همه آنها از قریش اند.»^[۲]

خلفا به تعداد نقباء بنی اسرائیل

روایاتی است که پیامبر اسلام(ص) تعداد خلفاء بعد از خود را مساوی با تعداد نقباء بنی اسرائیل، بیان نموده است. از عبدالله بن مسعود روایت شده است که ما از پیامبر اسلام(ص) پرسیدیم که خلفاء بعد از تو چند نفرند. رسول الله(ص) فرمود: «دوازده نفر به تعداد نقباء بنی اسرائیل می‌باشند.» و نیز از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است که فرمود: «همانا تعداد خلفاء بعد از من به تعداد نقباء موسی(ع) می‌باشد.» به همین مناسبت در مجمع الزوائد ج۵، صفحه ۱۹۰، یک باب به صورت مستقل بنام «خلفاء اثنی عشر»، اختصاص داده شده است.^[۳]

مطالعه بیشتر

منتخب الاثر، تألیف آیه الله صافی گلپایگانی.
کفایه الاثر، تألیف خزاز قمی رازی.
تقریب المعارف، تألیف ابوصلاح حلبی.

منابع

↑ امام احمدبن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی تا، ج۵، ص۹۰، ۹۳، ۹۸ و ۱۰۰؛ و مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۶، ص۳ و ۴؛ و سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق، ج۲، ص۳۰۹.
↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی تا، ج۵، ص۸۷، ۹۰، ۹۲، ۹۴، ۹۵، ۹۸، ۱۰۱؛ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۸، ص۱۳۷؛ و ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ ق، ج۳، ص۳۴، حدیث ۲۳۲۳، طبرانی، سلمیان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، بیتا، ج۲، ص۱۹۰–۲۵۵؛ و المعجم الاوسط، دارالحرمین، ج۱، ص۲۶۳ و ج۴، ص۱۸۹.
↑ مسند احمد، ج۱، ص۳۹۸، و حاکم نیشابوری، محمدبن محمد، مستدرک، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ ق، ج۴، ص۵۰۱. و هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد، بیروت، دارالمکتب العلمیه، ۱۴۰۸ ق، ج۵، ص۱۹۰؛ و عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری، بیروت، دارالمعرفه للطباعه والنشر، دوم، بی تا، ج۱۳، ص۱۸۳. و المباد کفوری، تحفه الاحوذی فی شرح الترمذی، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول. ۱۴۱۰ ق، ج۶، ص۲۹۴؛ و المتقی هندی، کنزالعمال، ج۱۲، ص۲۳ حدیث ۳۳۸۵۷ و ۲۳۸۵۸، و ج۶، ص۸۹؛ حدیث ۱۴۹۷۱، بیروت، مؤسسه الرساله و المعجم الکبیر ج۱۰، ص۱۵۸؛ و سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، بیروت، دارالفکر، ج۱، ص۳۵، حدیث ۲۲۹۷، و ابوریّه، شیخ محمود، اضواء علی السنه المحمدیه، دارالکتاب الاسلامی، بی تا، ص۲۳۴، و ابویعلی موصلی، احمد بن علی، مسند ابی یعلی، دارالمأموت للتراث، ج۸، ص۴۴۴ و ج۹، ص۲۲۲.

[1] امام احمدبن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی تا، ج۵، ص۹۰، ۹۳، ۹۸ و ۱۰۰؛ و مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۶، ص۳ و ۴؛ و سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق، ج۲، ص۳۰۹.

[2] احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی تا، ج۵، ص۸۷، ۹۰، ۹۲، ۹۴، ۹۵، ۹۸، ۱۰۱؛ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۸، ص۱۳۷؛ و ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ ق، ج۳، ص۳۴، حدیث ۲۳۲۳، طبرانی، سلمیان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، بیتا، ج۲، ص۱۹۰–۲۵۵؛ و المعجم الاوسط، دارالحرمین، ج۱، ص۲۶۳ و ج۴، ص۱۸۹.

[3] مسند احمد، ج۱، ص۳۹۸، و حاکم نیشابوری، محمدبن محمد، مستدرک، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ ق، ج۴، ص۵۰۱. و هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد، بیروت، دارالمکتب العلمیه، ۱۴۰۸ ق، ج۵، ص۱۹۰؛ و عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری، بیروت، دارالمعرفه للطباعه والنشر، دوم، بی تا، ج۱۳، ص۱۸۳. و المباد کفوری، تحفه الاحوذی فی شرح الترمذی، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول. ۱۴۱۰ ق، ج۶، ص۲۹۴؛ و المتقی هندی، کنزالعمال، ج۱۲، ص۲۳ حدیث ۳۳۸۵۷ و ۲۳۸۵۸، و ج۶، ص۸۹؛ حدیث ۱۴۹۷۱، بیروت، مؤسسه الرساله و المعجم الکبیر ج۱۰، ص۱۵۸؛ و سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، بیروت، دارالفکر، ج۱، ص۳۵، حدیث ۲۲۹۷، و ابوریّه، شیخ محمود، اضواء علی السنه المحمدیه، دارالکتاب الاسلامی، بی تا، ص۲۳۴، و ابویعلی موصلی، احمد بن علی، مسند ابی یعلی، دارالمأموت للتراث، ج۸، ص۴۴۴ و ج۹، ص۲۲۲.

[۱]

[۲]

[۳]