مصباح‌ الزائر

از ویکی پاسخ
مصباح الزائر
مصباح‌ الزائر
اطلاعات کتاب
نویسندهسید بن طاووس
تاریخ نگارشقرن هفتم
موضوعدعا
زبانعربی
سؤال
کتاب «مصباح الزائر» از کیست و چه محتوایی دارد؟



مصباح الزائر کتابی از سید بن طاووس(درگذشت ۶۶۴ق) دربردارنده آداب سفر و زیارات معصومین(ع) و زیارت‌نامه‌ها است. برخى از زيارت‌ها مأثور بوده و از جانب امامان(ع) صادر شده است. برخى‌ نيز از سوى عالمان و از جمله سيد بن طاووس انشا شده است.

نویسنده

سید رضی الدین علی بن موسی بن طاووس حلّی (تولد ۵۸۹ وفات ۶۶۴ هـ. ق)[۱]، آل طاووس خاندانى مهم در حِلّه بودند كه در چند نسل عالمانى را تربيت كرده و مقام و موقعيت نقابت علويان را نيز يافتند. مشهورترين فرد اين گروه و پرتأليف‌ترين نگارنده اين سده، على بن موسى بن جعفر است كه به سيد بن طاووس مشهور شده است. سيد بن طاووس دوران عمر خود را در حِلّه، بغداد، نجف، كربلا، كاظمَين و سامرا گذراند. او نزد خليفه عباسى، سرشناس و مورد اعتماد بود و با مُستَنْصِر، روابط خوبى داشت.[۲]

گذشته از شخصيت اجتماعى سيد بن طاووس، مقام علمى او نيز بسيار والا و ارزنده بود. اساتيد و شاگردان سيد فراوان بوده‌اند. علامه حِلّى، پدر علامه حِلّى و برادرزاده سيد بن طاووس از مشهورترين شاگردان او هستند. زهد، تقوا و قداست سيد بن طاووس از زمان حيات او شهره است. او را صاحب كرامات شمرده‌اند كه با امام مهدى عليه السلام نيز ارتباط داشته است. شيفتگى وى به امام مهدى(ع) در نوشته‌هاى گوناگون او مشهود است.[۳] علامه حلّى فرموده است: «سید بن طاووس، صاحب كرامات بوده است، كه برخى از آنها را خود وى، و پاره‌اى ديگر را پدرم براى من نقل كرده است.»[۴]

سيد بن طاووس در سال ۶۶۴ هجرى در بغداد از دنيا رفت و در نجف اشرف مدفون گشت. ابن‌طاووس نماد ادعيه‌نگارى در ميان مؤلفان شيعى است. او بر خلاف برادر خويش، سخت‌گيرى سندى در احاديث و ادعيه را به كنارى نهاده و با اين امور با تساهل رو به رو مى‌شود.[۵]

جایگاه

مصباح الزائر اولین کتاب سید ابن طاووس است.[۶] ابن طاووس در لهوف می‌گوید: کتاب زائر، مصباحی است برای انجام دادن درست زیارات. ابن طاووس در اقبال الاعمال می‌گوید: زائر برای همراه‌بردن به زیارت درست شده است.[۷]

در این کتاب مجموعه زیاراتی مناسب با قبور پیامبر(ص) و اهل بیت جمع‌آوری شده است. برخی از زیارت‌ها مأثور بوده و از جانب امامان(ع) صادر شده است. برخی نیز از سوی عالمان و از جمله سید بن طاووس انشا شده است.[۸]

یکی از ویژگی‌های مصباح الزائر این است که در بیشتر موارد منبع خود را یاد نمی‌کند. به نظر می‌رسد که در میان کتاب‌هایی که وی منابع خود را در آنها یاد نمی‌کند، زائر تشخص بیشتری داشته باشد. برخی با انتقاد به سید ابن طاووس گفته‌اند زمانی که ابن طاووس زائر را نگاشت بر این باور بود که او حق این را دارد که آداب سفرهای زیارتی و زیارت مسجد کوفه را وضع کند، دستور العمل‌هایی که در تألیفات پیشین شیعی نیامده و بر گفته‌های ائمه مبتنی نبوده است. میرزا حسین نوری این انتقاد را رد می‌کند و خاطر نشان می‌کند که همه دستوارتی که در زائر آمده مؤلفان پیشین همچون شیخ مفید و ابن مشهدی یاد کرده‌اند.[۹]

محتوا

این کتاب که در بیست فصل نگاشته شده، به بیان مقدمات سفر و آداب آن و زیارت ائمه اطهار(ع) و اولاد ایشان و مؤمنین می پردازد. کتاب با مقدمه ای کوتاه در بیان آثار رحمت الهی، وجوب اطاعت از رسول خدا بنا به آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأمْرِ مِنْكُمْ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [نيز] اطاعت كنيد.(نساء:۵۹)، و لزوم تعظیم ائمه و قبور ایشان به دلایل عقلی آغاز می شود. سپس با استناد به دو روایت، ضرورت و ثواب زیارت قبور ائمه علیه السلام و سفر برای این مقصود بیان می شود.[۱۰]

فهرست

فصل اول: مقدمات و آداب سفر. در این بخش روزهایی که برای سفر مناسب است؛ غسل سفر، چگونگی خداحافظی از خانواده، دعای سفر، صدقه در آغاز سفر، فضیلت به همراه برداشتن تربت امام حسین(ع) برای سفر، اذکار هنگام دیدن پل، خوف و ترس و ...

فصل دوم در فضیلت زیارت رسول خدا(ص) به بیان روایات.

فصل سوم در چگونگی زیارت رسول خدا و اعمال مسجد نبوی، زیارت حضرت زهرا و قبور شهداست. همچنین اعمال و زیارت قبور بقیع، اعمال ستون ابو لبابه، زیارت فاطمه بنت اسد، زیارت حمزه، زیارت ابراهیم فرزند رسول خدا آمده است.

فصل چهارم در بیان امر به زیارت رسول خدا و چگونگی آن از مکانی دور است. در این باره دو حدیث نقل کرده است.

فصل پنجم در زیارت امیر المؤمنین(ع) است. شامل احادیثی در فضل زیارت حضرت، اعمال ورود به کوفه، زیارت یونس بن متی، آداب ورود به مسجد کوفه و مشهد امیر المؤمنین علیه السلام، نماز و دعا در مسجد سهله و ... است.

فصل ششم در فضلیت زیارات امیر المؤمنین(ع) است. همچنین اذکار توجه به کوفه و مرقد امیر المؤمنین(ع) نقل شده است: مثلا به هنگام دین قبه مرقد چه زیارتی بخوانیم و ... .

فصل هفتم زیارات امیر المؤمنین(ع) در روزها و ایام خاص است از جمله حدیثی که دلالت دارد به زیارت حضرت در روز غدیر، خطبه غدیر حضرت، و چگونگی نماز و زیارت حضرت در این روز خاص. نیز چگونگی زیارت حضرت در شب ۲۷ رجب و روز ۱۷ ربیع الأول نقل شده است.

فصل هشتم در فضیلت زیارت امام حسن(ع)

فصل نهم در زیارات امام حسین(ع) است. شامل هفت حدیث در فضیلت زیارت در هر زمان، چگونگی زیارت امام حسین، زیارت شهدای کربلا، زیارت حضرت عباس، زیارت وداع و ... است.

فصل دهم زیارات امام حسین(ع) که اختصاص به روزها و ماههای خاصی دارند. شامل پنج حدیث در فضیلت  و چگونگی زیارت عاشورا، زیارت امام سجاد در روز اربعین، احادیثی در فضیلت زیارت امام حسین(ع) در روزهای اول رجب، نیمه رجب، نیمه شعبان، شب قدر، شب عید فطر و عید قربان است.

فصل یازدهم در زیارت امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق (ع) است.

فصل دوازدهم در زیارت امام کاظم (ع) است. شامل سه حدیث در زیارت و چگونگی آن است.

فصل سیزدهم در زیارت امام رضا (ع) است. شامل شش حدیث؛

فصل چهاردهم در زیارت امام جواد (ع) است.

فصل پانزدهم در زیارت امام هادی(ع) است.

فصل شانزدهم در زیارت امام حسن عسکری است. نیز اشاره‌ای به فضیلت زیارت امامان (ع) دارد و زیارت مادر امام زمان (ع) را نقل کرده است.

فصل هفدهم در زیارت امام زمان (ع) است. شامل زیارتش در سرداب مقدس، دعای ندبه، زیارت حضرت ایشان در هر روز صبح، دعای عهد و ... است.

فصل هیجدهم و نوزدهم در زیارات جامعه است.

فصل بیستم در زیارات قبور ابرار اولاد ائمه اطهار (ع) است؛ نیز زیارت سلمان، و نواب اربعه امام زمان (ع) را نقل کرده است.

پایان بخش کتاب، نقل احادیثی در موضوع کتاب، نماز زیارت امام حسین(ع)، و نقل حکایتی در کرامت امیر المؤمنین(ع) است.[۱۱]

منابع

  1. الطهراني، آقا بزرك، الذّريعة إلى تصانيف الشّيعة، قم، اسماعيليان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۶۳.
  2. طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
  3. طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
  4. السيد بن طاووس، ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ترجمه محمد روحی، قم، انصارى‌، ۱۳۸۰ش، ص۲۳.
  5. طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
  6. الطهرانی، آقا بزرک، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق، ج۲۱، ص۱۰۷.
  7. کلبرگ، إتان، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ترجمه رسول جعفریان و سید علی قرائی، قم، کتابخانه عمومی آیة الله العظمی مرعشی نجفی، ص۸۴.
  8. طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۷.
  9. کلبرگ، إتان، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ترجمه رسول جعفریان و سید علی قرائی، قم، کتابخانه عمومی آیة الله العظمی مرعشی نجفی، ص۸۴.
  10. مردی، عباسعلی، «مصباح الزائر و جناح المسافر»، حدیث نت، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  11. مردی، عباسعلی، «مصباح الزائر و جناح المسافر»، حدیث نت، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.