اقبال الاعمال
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
| اقبال الاعمال | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | سید بن طاووس |
| تاریخ نگارش | قرن هفتم |
| موضوع | دعا |
| زبان | عربی |
اقبال الاعمال از کیست و چه محتوایی دارد؟
کتاب اقبال الاعمال، اثر سید بن طاووس در باب ادعیه و زیارات معصومین و اعمال سال نگاشته شده است. اقبال الاعمال را مهم‌ترين و مفصل‌ترين كتاب در زمينه دعانگارى می‌دانند. اين كتاب مجموعه اعمال و ادعيه يازده ماه سال است. اعمال ماه رمضان در قسمتى مجزا با نام المِضْمار آمده و بدان ملحق شده است.
نویسنده
سید رضی الدین علی بن موسی بن طاووس حلّی (تولد ۵۸۹ وفات ۶۶۴ هـ. ق)،[۱] آل طاووس خاندانى مهم در حِلّه بودند كه در چند نسل عالمانى را تربيت كرده و مقام و موقعيت نقابت علويان را نيز يافتند. مشهورترين فرد اين گروه و پرتأليف‌ترين نگارنده اين سده، على بن موسى بن جعفر است كه به سيد بن طاووس مشهور شده است. سيد بن طاووس دوران عمر خود را در حِلّه، بغداد، نجف، كربلا، كاظمَين و سامرا گذراند. او نزد خليفه عباسى، سرشناس و مورد اعتماد بود و با مُستَنْصِر، روابط خوبى داشت.[۲]
گذشته از شخصيت اجتماعى سيد بن طاووس، مقام علمى او نيز بسيار والا و ارزنده بود. اساتيد و شاگردان سيد فراوان بوده‌اند. علامه حِلّى، پدر علامه حِلّى و برادرزاده سيد بن طاووس از مشهورترين شاگردان او هستند. زهد، تقوا و قداست سيد بن طاووس از زمان حيات او شهره است. او را صاحب كرامات شمرده‌اند كه با امام مهدى عليه السلام نيز ارتباط داشته است. شيفتگى وى به امام مهدى(ع) در نوشته‌هاى گوناگون او مشهود است.[۳] علامه حلّى فرموده است: «سید بن طاووس، صاحب كرامات بوده است، كه برخى از آنها را خود وى، و پاره‌اى ديگر را پدرم براى من نقل كرده است.»[۴]
سيد بن طاووس در سال ۶۶۴ هجرى در بغداد از دنيا رفت و در نجف اشرف مدفون گشت. ابن‌طاووس نماد ادعيه‌نگارى در ميان مؤلفان شيعى است. او بر خلاف برادر خويش، سخت‌گيرى سندى در احاديث و ادعيه را به كنارى نهاده و با اين امور با تساهل رو به رو مى‌شود.[۵]
جایگاه و اعتبار
اقبال الاعمال را مهم‌ترين و مفصل‌ترين كتاب در زمينه دعانگارى می‌دانند. اين كتاب مجموعه اعمال و ادعيه يازده ماه سال است. اعمال ماه رمضان در قسمتى مجزا با نام المِضْمار آمده و بدان ملحق شده است. برخى از بزرگان، كتاب إقبال الأعمال را دربردارنده عالى‌ترين مراتب عرفان شيعى دانسته‌اند. سيد بن طاووس ضمن نقل ادعيه و آداب، نكات فراوانى از جانب خود در تحليل آن متون و تجليل از آن بيان مى‌كند. سيد بن طاووس، كتاب إقبال الأعمال را همراه با هفت كتاب دعايى ديگر خويش متمّم و مكمّل مِصباح المُتُهَجِّد شيخ طوسى معرفى كرده است.[۶]
سيد بن طاووس، به هنگام نوشتن كتاب اقبال، هزار و پانصد جلد كتاب در اختيار داشت و به تصريح خودش در كتاب «كشف‌المحجّه»: «بيش از شصت جلد از آن، كتاب دعا بود». آقا بزرگ طهرانى نيز در كتاب الذريعه درباره سيد بن طاووس مى‌نويسد: «هنگامى كه او كتاب «مُهج‌الدّعوات» را مى‌نوشت بيش از هفتاد كتاب از كتب ادعيه قدماى اماميّه (كسانى كه تمامى آنها مقدّم بر شيخ طوسى بوده‌اند) را در اختيار داشت. بلكه با مراجعه به كلمات و تعبيراتى كه سيد بن طاووس در لابه‌لاى كتاب‌هايش در ارتباط با اسناد و مدارك محتويات آن دارد، انسان مطمئن مى‌شود كه جميع آنچه را كه اين بزرگوار از ادعيه و زيارات نقل كرده، مورد اعتمادش بوده است؛ خصوصاً وقتى ملاحظه مى‌شود كه اين بزرگ‌مرد، هرگاه مى‌خواست دعايى را از جانب ذهن لطيف و روح پاكش انشا كند، تصريح مى‌كند كه: «چون براى اين مورد دعايى را از روايات نيافتم دعايى را مناسب با اين مقام، انشا نمودم» با اين بيان معلوم مى‌شود كه در ساير موارد كه چنين نكته‌اى را متذكّر نشده است، به مدرك روايى خاصّ، اعتماد كرده است». با اين بيان و با توجّه به اين كه آنچه را سيد بن طاووس در قسمت دعا تأليف كرده در واقع تتمّه و تكميلى براى كتاب مصباح‌المتهجّد شيخ‌طوسى مى‌باشد[۷]
اصل و قاعده در ذکر دعا براي ابن طاووس نقل قابل اعتماد از معصومان( است. بر اين اساس، وي بيشتر دعاهايي را که ذکرکرده، منقول و مسند آورده است. ابن طاووس به اين قاعده بارها در کتاب‌هايش بويژه اقبال الاعمال، الامان من الاخطار ، مهج الدعوات و الدروع الواقيه اشاره کرده است. به موجب اين قاعده، وي يادآور شده در مواردي که دعاي خاصي در کلام معصومان نيافته به انشاي دعا دست زده است. ابن طاووس در ديباچة فلاح السائل متذکر شده است که در تکميل کتاب مصباح الکبير ابوجعفر طوسي مطالب را به سه گونه آورده است: ۱. دعاهايي که روايت کرده، ۲. دعاهايي که بر آنها واقف شده، ۳. دعاهايي که خدا به او الهام کرده و اجازه اظهارشان را داده است.[۸]
منابع
- ↑ الطهراني، آقا بزرك، الذّريعة إلى تصانيف الشّيعة، قم، اسماعيليان، ج۲، ۱۴۰۸ق، ص۲۶۳.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
- ↑ السيد بن طاووس، ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ترجمه محمد روحی، قم، انصارى، ۱۳۸۰ش، ص۲۳.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۷.
- ↑ مكارم شيرازى، ناصر، كليات مفاتيح نوين، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع)، ۱۳۹۰ش، چاپ بیست و نهم، ص۲۶.
- ↑ انشاآت ابن طاووس،