شب‌زنده‌داری در قرآن

سؤال

در قرآن چقدر به شب زنده‌داری توصیه شده است؟

...

سفارش به شب زنده داری در قرآن

راجع به شب زنده‌داری در قرآن آیات بسیاری داریم.

آیات زیادی در قرآن به پیامبر امر و سفارش می کند شب را بیدار باشد و به نماز و نیایش شبانه مشغول باشد. تعبيرات مختلفى كه درباره مقدار «شب زنده دارى» در اين آيات آمده، در حقيقت براى بيان «تخيير» است، و پيامبر صلى الله عليه و آله را مخير مى‌كند كه نيمى از شب، يا چيزى كمتر، يا چيزى بيشتر را بيدار بماند. گرچه مخاطب در اين آيات، شخص پيامبر صلى الله عليه و آله است، ولى ذيل سوره نشان مى‌دهد كه مؤمنان هم در اين برنامه با شخص پيامبر صلى الله عليه و آله همگام بودند.ص۱۷۴.

اين آيات بار ديگر اهميت شب زنده‌دارى، و نماز شب، و تلاوت قرآن را در آن هنگام كه غافلان در خوابند گوشزد مى‌كند، و چنان كه قبلًا نيز اشاره كرده‌ايم، عبادت در شب، مخصوصاً در سحرگاهان و نزديك طلوع فجر، اثر فوق العاده‌اى در صفاى روح، تهذيب نفوس، تربيت معنوى انسان، پاكى قلب و بيدارى دل و تقويت ايمان و اراده، و تحكيم پايه‌هاى تقوا در دل و جان انسان دارد كه حتى با يك مرتبه آزمايش، انسان آثار آن را به روشنى در خود احساس مى‌كند.

«عبادت شبانه»، نيايش سحرگاهان، و راز و نياز با محبوب، در ساعاتى كه اسباب فراغت خاطر از هر زمان فراهم‌تر است، و همچنين تأثير آن در تهذيب نفس، و پرورش روح و جان انسانى، بيان كرده است، و نشان مى‌دهد. روح آدمى در آن ساعات آمادگى خاصى براى نيايش، مناجات و ذكر و فكر دارد.ص۱۸۱.

تیتر

پیامبراکرم به سبب شب خیزی و تهجّد، مقام شفاعت در روز جزا را یافته است (فخررازی ، ج 21، ص 31؛ طبرسی ، ج 6، ص 671؛ طباطبائی ، ج 13، ص 176). مخاطب آیة مذکور رسول اکرم است. ولی به موجب آیة «لَقَدْک'انَ لَکُمْفی رَسُولِاللّ'هِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ...» (به طور یقین زندگی رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی بود؛ احزاب : 21)، به امت اسلامی نیز تهجّد توصیه شده است . اگرچه واژة تهجّد تنها یک بار در قرآن کریم آمده است ، در سوره های متعدد به شب زنده داری و استغفار سحرگاهی تصریح شده است . در آیة دوم سورة مُزَّمِّل «قُمِ اللَّیل إلّ'ا قَلیلاً» (پاره ای از شب را بپاخیز)، مخاطب رسول اکرم است ، ولی

قیام در دل شب به حکم دیگر آیات و نیز احادیث به همگان توصیه شده است .وقت تهجّد از نیمه شب تا طلوع فجر صادق است و هرچه به

اذان صبح نزدیکتر باشد، فضیلت آن بیشتر است.

شب‌زنده‌داران

در آیه ۱۷ سوره ذاریات، شب‌زنده‌داری وصف محسنین آمده است.

در آیه ۱۱۳ آل عمران آمده که اهل كتاب همه يكسان نيستند، و در برابر افراد تبه‏كار، كسانى در ميان آنها يافت مى‏شوند كه در اطاعت خداوند و قيام بر ايمان ثابت قدمند و پيوسته در دل شب آيات خدا را تلاوت مى‏كنند.

وصف عبادالرحمان

از صفات عباد الرحمان، يكى اين است كه تمام، يا دست‌كم، بخشى مهم و قابل توجهى از شب را به عبادت و سجده بر درگاه خداى متعال سپرى مى‌كنند.

در آیه ۶۴ سوره فرقان، سومين ويژگى عبادالرّحمن و بندگان خاصّ خداوند را، راز و نياز شبانه و شب زنده‌دارى و نماز شب دانسته است. بنابراين، عبادالرحمن كسانى هستند كه به خاطر رضاى خداوند، لااقل بخشى از شب را، از رختخوابهاى خويش جدا شده، و به راز و نياز با خداى خويش مى‌پردازند، و نماز شب را، كه شامل سجده و قيام و ديگر افعال است، به جا مى‌آورند. اين كه نماز شب جزء صفات عبادالرّحمن شمرده شده، جايگاه خاصّ آن را در مسأله تربيت و سير و سلوك الى اللّه مى‌رساند.

«عبادالرحمن» گروهی از بندگان صالح خداوند هستند که رحمانیت خداوند در آن ها تجلی یافته است، زیرا اراده این گروه بر اساس آگاهی و عبادات و عمل به کارهایی است که خداوند به آن راضی است

وصف مؤمنان

آیه ۱۶ سجده در اوصاف مؤمنان واقعى مى‌فرمايد: ««تَتَجافى‌ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَطَمَعاً وَمِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ»؛ پهلوهايشان از بسترها دور مى‌شود (و شبانگاه به پا مى‌خيزند و رو به درگاه خدا مى‌آورند) و پروردگار خود را با بيم و اميد مى‌خوانند و از آنچه به آنان روزى داده‌ايم انفاق مى‌كنند». و در آیه ۹ سوره زمر نیز در وصف مومنان آمده که در شب نماز می خوانند و نیایش می کنند.