حدیث «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست»

سؤال

مراد از حدیث: «أَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْک‏»؛ «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد» چیست؟

متن حدیث

ورام بن ابی فراس در کتاب مجموعه ورام آورده است که رسول خدا(ص) فرمود:

« أَعْدَى عَدُوِّكَ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْك

دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد

»

منظور از نفس آن غریزه و جهتی است که محل خشم و غضب و شهوت انسان می‌باشد. آن حالت و خصوصیتی که ریشه صفات پسندیده و ناپسند است که مبارزه با نفس را لازم می‌کند. دشمن بودن نفس قبل از کمال یافتنش به آداب شرعی و معارف الهی است.با این دشمن سرکش بایستی به مبارزه برخاست که در روایات از آن به جهاد تعبیر شده است.

« رسول خدا(ص): ««أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْه‏؛ با فضیلت‌ترین جهاد، جهاد با نفسی است که بین دو پهلو قرار دارد» »

مراد از دو پهلو درون انسان است که خداوند نفس را در آن قرار داده است که گاهی از آن به قلب هم تعبیر می‌شود. مؤمن بایستی با پرستش الهی و عمل به دستورات دین، خود را از وسوسه‌های درونی خود دور سازد. نفس سرکش در دشمنی با انسان و منحرف ساختن آن و در درون انسان جای دارد و قرآن از این نفس با نفس اماره و نفس وسوسه گر نام برده است.

کتاب مجموعه ورام یک کتاب اخلاقی و اعتقادی است که مؤلف سلسله سند روایات را نیاورده است و از این نگاه روایات بدون سند می‌باشد و روایت مورد نظر در دیگر کتاب‌های روایی نیز با سلسله سند معتبر پیدا نشد. در عین حال با توجه به آیاتی که از نفس انسان و وسوسه‌های آن به صراحت سخن گفته است، می‌توان به این روایت استناد کرد.