اعتبار کتاب بحارالانوار

سؤال

لطفاً در مورد کتاب بحارالانوار و اعتبار آن توضیح دهید؟

نگارش و تدوین بحار الانوار

کتاب «بحار الانوار» تحت نظر علامه مجلسی در سال ۱۰۷۰هـ به مدت ۴۰ سال جمع آوری و نوشته شده است. نخستین چاپ جلد اول و دوم کتاب در کشور هندوستان در سال ۱۲۴۸هـ بوده و در سال ۱۲۷۰هـ در ایران تا ۱۰ جلد به چاپ رسیده است. چاپ‌های گوناگونی در طی سال‌های بعد صورت گرفته که بهترین چاپ آن در ۱۱۰ جلد توسط مؤسسه الوفا، دار احیاء التراث العربی، بیروت است.

ویژگی‌های بحار الانوار

مهمترین ویژگی بحار الانوار از این قرار است:

• بیشتر آموزه‌های دینی در آن آمده است؛

• احادیث از نسخه‌های خطی جمع‌آوری شده است؛

• مطالبی از برخی کتاب‌ها نقل شده که آن کتاب‌ها دیگر در دسترس نیستند؛

• در نقل احادیث دقت بسیاری داشته و در صورت نبودن نسخه معتبر و خطی از روایت، آن را تذکر داده و سعی در بیان احادیث صحیح داشته است.

اعتبار روایات

برخی از صاحب نظران معتقدند که علامه مجلسی احادیث را جمع‌آوری کرده تا از تلف شدن در امان باشند و در واقع به سبک دائره‌المعارف بوده که انتخاب درست و نادرست در آن معیار نبوده است.

کتاب بحارالانوار، همانند هر کتاب دیگری دارای روایات صحیح و معتبر و نیز روایات ضعیف السند است. شاید غیر از قرآن کریم، هیچ کتاب دیگری را نتوان یافت که تمام محتوای آن صددرصد صحیح و قطعی باشد.

امام خمینی(رض) در توصیف این کتاب می‌فرماید: کتاب «بحارالانوار» که تألیف عالم بزرگوار، محدث عالی مقام، محمد باقر مجلسی است، مجموعه‌ای است از قریب چهارصد کتاب و رساله که در حقیقت یک کتاب‌خانه‌ کوچکی است که با یک اسم نام برده می‌شود. صاحب این کتاب چون دیده کتاب‌های بسیاری از احادیث است که به واسطه کوچکی و گذشتن زمان، از دست می‌رود، تمام آن کتاب‌ها را بدون آن که التزام به صحت آنها داشته باشد در یک مجموعه به اسم بحارالانوار فراهم کرده است.

لازم به ذکر است که این کتاب، شامل کل روایات معصومین(ع) نیست و شاهد بر این مدعا، کتاب «مستدرک» است که بعدها نوشته شده است. علاوه بر آن علامه مجلسی از کتب مشهور و متواتر، مانند کتب اربعه، صحیفه سجادیه، نهج البلاغه و … روایات کمتری نقل کرده است.

معتبرترین کتاب‌های حدیثی شیعه، «کتب اربعه» است و این کتب اربعه برگرفته از ۴۰۰ کتاب به نام اصول اربعمأه که صحابه و تابعین آن را جمع‌آوری کرده‌اند می‌باشد. کتب اربعه شامل کتاب‌های ذیل است:

• '''الکافی فی الاصول و الفروع و الروضه'''؛ این کتاب از نخستین جوامع حدیثی شیعه است که در زمان غیبت صغری شکل گرفت و توسط ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی، در سه بخش، اصول، فروع و روضه و مشتمل بر ۱۶۱۹۹ حدیث است.

• '''من لا یحضره الفقیه'''؛ ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق، و مشتمل بر ۵۹۶۳ حدیث فقهی است.

• '''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه'''.

• '''الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار'''.

این دو کتاب اخیر حدیثی تألیف شیخ الطائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی، است. تهذیب مشتمل بر ۱۳۵۹۰ حدیث و استبصار مشتمل بر ۵۵۱۱ حدیث است.

در نتیجه باید گفت، بحارالانوار نقش واسطه را ایفا می‌کند و چون منابع و مصادر آن از اعتبار یکسانی برخوردار نیست، بر این پایه در بررسی روایات آن، سه جهت مهم را باید مورد توجه قرار داد، اول: منابعی که کتاب از آن‌ها استفاد کرده؛ دوم سند روایت؛ سوم بررسی محتوایی روایت.

نام‌گذاری کتاب

علامه مجلسی درباره علت نامگذاری این کتاب به بحار می‌گوید، چون این کتاب مشتمل بر همه علوم و حکمت‌ها و اسرار بوده و خواننده را از سایر کتاب‌های حدیثی بی‌نیاز می‌کند، آن را به «بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع) یعنی دریاهای نور که دربردارنده گوهرهای احادیث امامان معصوم(ع) است، نامیدم.

هدف از جمع آوری و نگارش این کتاب، دسترسی آسان دانش پژوهان به احادیث معصومین(ع)، تجمیع روایات پراکنده، حفظ روایات از گزند پوسیدن و از بین رفتن کتاب‌ها و نسخه‌های خطی روایی و جلوگیری از گرایش مردم به خصوص در اصفهان به صوفیان و دوری از احادیث معصومین(ع) و … بیان شده است.

مطالعه بیشتر

• آشنایی با بحار، احمد عابدی.
• علم الحدیث، دکتر سید رضا مؤدب.
• آشنایی با حدیث، مهریزی.