پیش نویس:ثارالله

سؤال

منظور از «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللَّهِ وَابْنَ ثارِه» را توضیح دهید؟

معنای عبارت «ثارالله» خطاب به امام حسین،‌ چیست؟

درگاه‌ها

«ثارالله» لقبی است که به امام حسین علیه‌السلام داده شده و به این معنی است که خداوند خود خونخواه اوست. در زبان عربی «ثار» یعنی خون و خونخواهی؛ یعنی گرفتن انتقام خون کسی که کشته شده. این مفهوم از عادت‌ها و فرهنگ عرب پیش از اسلام بوده و در مورد امام حسین به دلیل شهادتش اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. امام حسین «ثارالله فی الارض» یعنی کسی است که خونش نزد خدا ارزش زیادی دارد و خدا خودش وعده داده که خون او را انتقام خواهد گرفت.

در متون دینی و روایات شیعه آمده که خداوند خون امام حسین علیه السلام را خونخواهی می‌کند و مردم را به خونخواهی او دعوت می‌کند. همچنین در دوران رجعت، یعنی زمانی که امام حسین علیه السلام بعد از ظهور امام زمان(عج) دوباره برمی‌گردد، خود ایشان انتقام خونش و خاندانش را خواهد گرفت. لغویان و حدیث‌شناسان پنج تعبیر مختلف برای «ثارالله» دارند، اما همه آن‌ها بر اهمیت خونخواهی امام حسین و رابطه ویژه او با خدا تأکید می‌کنند.

این لقب در زیارت‌ها، احادیث، و اشعار قدیمی هم آمده و نشان‌دهنده جایگاه بلند امام حسین و پیوند عمیق او با خدا است. خون او همچون خون خداست که باید با خونخواهی و انتقام‌گیری درست پاس داشته شود.

معنای ثارالله

در زیارت عاشورا آمده است که يَا ثارَ اللّٰهِ وَابْنَ ثارِهِ این مطلب به ما نشان میدهد که لقب ثارالله یک لقب اختصاصی برای امام حسین علیه السلام نیست ، چراکه به گواه متن زیارت عاشورا علاوه بر اینکه امام حسین را ثار الله خوانده است ، پدر ایشان یعنی امیرالمونین علی علیه السلام را نیز با همین عنوان مورد خطاب قرار داده است.

ثارالله، لقب امام حسین علیه‌السلام در منابع شیعی. ثار از مادّه «ث أر» است که در آن همزه به الف بدل شده است. ثأر در لغت به معنای خون و خونخواهی و قاتل و دشمن و به صورت (مثلاً ثأرتُ فلاناًبفلانٍ) به معنای کشتن قاتل برای انتقام خون مقتول است. خونخواهی و انتقام از عادات عرب پیش از اسلام و ثار از مفاهیم رایج در فرهنگ آن زمان بوده، چنانکه در کتب تاریخ و تفسیر گوشه‌هایی از اعتقادات و رفتارهای عرب جاهلی در این زمینه گزارش شده است.

در برخی از روایات، پس از اشاره به اینکه امام حسین «ثارالله فی الارض» است، خداوند منتقم خون او معرفی شده است که انسان‌ها را به خونخواهی وی دعوت می‌کند.به گفته علامه مجلسی، منظور از ثارالله آن است که خودِ امام حسین در دوران رجعت، انتقام خون خود و خاندانش را خواهد گرفت.

ثارالله وبن ثاره

پنج وجه معنایی برای ثارالله

در مجموع، لغویان و حدیث شناسان، پنج وجه معنایی برای ثارالله ذکر کرده‌اند:

1. آنکه ثار مصدر و مضافِ آن (اهل) محذوف است، در این صورت ثارالله یعنی کسی که شایسته آن است که خداوند خونخواهی او را بکند.
2. آنکه ثار به معنای مفعولی (مثئور) است، یعنی کشته شده‌ای که خونخواه دارد و ثاراللّه به کسی گفته می‌شود که خدا خونخواه اوست.
3. آنکه ثار به معنای مطلق خون در نظر گرفته شود، در این حالت ثارالله همانند تعبیراتی چون عین اللّه و یداللّه در معنای مجازی به کار رفته است.
4. آنکه ثار تصحیف ثائر، و «ثارالله» مترادف «الثائرُلِله» است، در این صورت ثارالله به معنای کسی است که در راه خدا و برای او خونخواهی کرده است.
5. آنکه ثار به معنای خونِ طلب شده، است، در این صورت، اضافه‌اش به اللّه از آن جهت است که خداوند ولیّ حقیقی این خون است.

خوانش روایی کلمه ثارالله

در برخی احادیثِ امامان شیعه علیهم‌السلام، که شامل تعلیم کیفیت زیارت مزار امام حسین علیه‌السلام است و تعبیر ثارالله در آن‌ها به کار رفته، مراد از این تعبیر نیز توضیح داده شده است. مضمون این روایات آن است که امام حسین علیه‌السلام «ثاراللّه فی الارض» است و خداوند، که خود منتقم خون اوست، همه انسانها را دعوت به خونخواهی وی می‌کند و سرانجام اولیای دم امام حسین علیه‌السلام انتقام خون وی را خواهند گرفت.

شدت همبستگى و پیوند سیدالشهدا با خدا به نحوى است که شهادتش همچون ریخته شدن خونى از قبیله خدا مى‌ماند که جز با انتقام‌گیرى و خونخواهى اولیاء خدا، تقاص نخواهد شد.

از اقوال ذکر شده در باره مراد از «ثارالله» در این روایات، آن است که خودِ آن حضرت به امر خدا در دوران رجعت، انتقام خون خود و خاندانش را از دشمنانش خواهد گرفت.

به علاوه، بر اساس حدیثی از امام صادق علیه‌السلام، در آیة ۳۳ سوره اسراء :

﴿وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ۗ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ ۖ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا﴾

و کسی را که خدا کشتنش را حرام کرده [و به جانش حرمت نهاده] جز به حق نکشید، و هر کس مظلوم [و به ناحق] کشته شود، برای وارثش تسلّطی بر قاتل [جهت خونخواهی، دیه و عفو] قرار داده ایم، پس وارث مقتول نباید در کشتن زیاده روی کند؛ زیرا او [با قوانین صحیح و درستی چون دیه و قصاص] مورد حمایت قرار گرفته است.

مراد از مظلوم در آیه شریفه ، امام حسین علیه‌السلام و مراد از ولی او امام قائم است که به خونخواهی آن حضرت قیام خواهد کرد.

-به نظر میرسد همین قول صحیح باشد ، که خداوند انتقام خون امام حسین علیه السلام را به واسطه امام مهدی (عج) خواهد گرفت.-

همچنین طبق احادیث دیگری هنگامی که فرشتگان با دیدن واقعه کربلا اندوهگین شدند و لب به اعتراض گشودند، خداوند به آنان بشارت داد که به وسیله حضرت قائم از ظالمان به امام حسین علیه‌السلام انتقام خواهد گرفت.

لقب امام حسین علیه السلام

در برخی از متون روایی از جمله زیارت عاشورا بر امام حسین،ِ به عنوان ثارالله و پسر ثارالله درود فرستاده شده است.

در زیاراتى هم که امام ‌صادق علیه السلام به عطیه عوفی آموخت، آمده است: «و انک ثار الله فى الارض من الدم الذى لا یدرک ‌ثاره من الارض الا بأولیائک‌»

به گفته علامه مجلسی در برخی از نسخه‌های کتاب الکافیثائرالله به کار رفته است.

ثار الله در اشعار برخی شاعران قدیمی هم به عنوان لقب امام حسین علیه السلام کاربرد داشته است. برای نمونه ابن‌رومی، شاعر شیعی(درگذشت ۲۸۳ق) در قصیده‌ای که در رثای یحیی بن عمر سروده، تعبیر ثارالله را به کار برده است.