نماز شب در قرآن

سؤال

در آیات قرآن چه اهمیت و فضیلتی برای نماز شب، ذکر شده است؟

درگاه‌ها

نماز شب یکی از عبادات مستحب در دین اسلام است که در آیات قرآن به آن اشاره شده

نماز شب یازده رکعت است که به صورت پنج نماز دورکعتی و یک نماز یک‌رکعتی خوانده می‌شود. سه رکعت آخر فضیلت بیشتری بر دیگر رکعت‌ها دارد که شامل دو رکعت نماز شَفع و یک رکعت نماز وَتْر می‌شود.

در آیاتی از قرآن کریم، به مسئله نماز شب پرداخته شده است که عبارتند از: آیات ۱ و ۸ و ۲۰ سوره مزمل و آیات ۱۷ و ۱۸ سوره ذاریات. از بررسی این آیات، این نتیجه حاصل می‌شود که نماز شب مستحب مؤکد است؛ زمان دقیق آن در آیات مشخص نشده است، اما روایات به آن اشاره کرده‌اند؛ تعداد رکعات نماز شب در قرآن ذکر نشده است، ولی روایات آن را ۱۱ رکعت دانسته‌اند؛ عظمت نماز شب به اندازهای است که پیامبراکرم(ص) به وسیله آن آمادگی برای دریافت قول ثقیل (قرآن) را پیدا می‌کند؛ خداوند در آیات برای نماز شب تخفیفی قائل شده است، از این رو هرکس هرچقدر که توان داشته باشد می‌تواند به این فضیلت بپردازد.

نماز شب در فقه

نماز شب ۱۱ رکعت است: هشت رکعت آن به صورت چهار نماز دورکعتی به نیت نافله شب خوانده می‌شود. دو رکعت به نیت نماز شَفع. یک نماز یک‌رکعتی هم به نیت نماز وَتر خوانده می‌شود.

اهمیت نماز شب در قرآن

خصوصیات پرهیزکاران

آیات ۱ تا ۱۹ سوره مبارکه مزمل

﴿الصّاِبرینَ و الصَّادِقِینَ وَ القَانِتِینَ وَ الْمُنفِقِینَ وَالْمُسْتغْفِرِینَ بِاْلأَسْحَارِ﴾(آل عمران:۱۷) پرهیزکاران کسانی هستند که استقامت و پایداری می‌ورزند و راست می‌گویند و اهل خضوع (در برابر خداوند) هستند و در راه او انفاق می‌نمایند و در سحرگاهان استغفار می‌نمایند. خداوند خودش شفاعت را برای اولیاء پسندیده است نه آنکه اولیای الهی نسبت به بندگان از خدا مهربان‌تر باشد.

پاداش سحر خیزان و نیکوکاران

وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِیَامًا

سوره فرقان، آیه ۶۴

در این آیه خداوند و شب زنده‌داری را از مصادیق نیکو کاری دانسته و عشق و علاقه متقین به شب زنده‌داری را اینگونه بیان می‌فرماید: ﴿کانُوا قلیً لا مِنَ اللَّیْل ما یَهْجَعُون و بالأَسحارِهُمْ یَسْتَغْفرُون﴾(ذاریات:۱۷–۱۸) «یهجعون» از مادهٔ «هجوع» به معنی خواب شبانه است، از نظر برخی منظور این است که آنها اکثر شب را بیدار بودند و کمی از شب را می‌خوابیدند.

قیام در دل شب

﴿تَتَجا فی جُنُوبُهُمْ عَنِ المَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَُّ همْ خَوْفاً وَ طمَعاً وَ مِمّاَ رزَقناهُمْ یُنْفِقُونَ؛ پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور می‌شود به پا می‌خیزد و رو به درگاه خدا می‌آورند پروردگار خود را با بیم و امید می‌خوانند، و از آنچه به آنها روزی دادهایم، انفاق می‌کنند﴾(سجده:۴۱) «تَتَجافی» از مادهٔ (جفا) در اصل به معنی برداشتن و دور ساختن است. «جنوب» جمع «جنب» به معنی پهلو است و «مضاجع» جمع «مَضْجَع» به معنی بستر است و دور شدن پهلو از بستر کنایه از برخاستن از خواب و پرداختن به عبادت پروردگار در دل شب

قرآن کریم به یکی از صفات مؤمنین اشاره کرده می‌گوید: «پهلوهای آنان از بسترها در دل شب دور می‌شود به پا می‌خیزند و رو به درگاه خدا می‌آورند و به راز و نیاز با او می‌پردازند»

فضیلت نماز شب در قرآن

در آیات قرآن اهمیت شب زنده داری و نماز شب و تلاوت قرآن را در آن هنگام که غافلان در خوابند گوشزد می‌کنند. امام صادق(ع) فرمود:

إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِیلًا

سوره مزمل، آیه ۶

«إِنَّ مِن رُوحِ اللَّهِ تَعَالَى ثَلَاثَةُ: التَهَجُدُ بِاللَّيْلِ وافطارِ الصَّائِمِ ولقاء الأخوان؛ اسه چیز از عنایات مخصوص الهی است عبادت شبانه نماز شب) وافطار دادن به روزه داران و ملاقات برادران مسلمان» و در حدیث دیگری از همان حضرت می‌خوانیم که در تفسیر آیهٔ کارهای نیک اثر کارهای بد را از بین می‌برد اشاره دارند که: «نماز شب گناهان روز را از بین می‌برد»

امام صادق(ع) فرمود: هر کار نیکی که انسان با ایمان انجام می‌دهد پاداشش در قرآن ذکر شده است جز نماز شب که به خاطر اهمیت آن خداوند آن را با صراحت بیان نفرمود. همین قدر فرموده است: ﴿تَتَجَافَیٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ۝فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور می‌شود و به پا می‌خیزند و رو به درگاه خدا می‌آورند و پروردگار خود را با بیم و امید می‌خوانند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم انفاق می‌کنند هیچ‌کس نمی‌داند چه پاداشهای مهمی که مایه روشنی چشم هاست برای آنان نهفته شده و این پاداش کارهایی می است که انجام می‌دهند.﴾(سجده:۱۶ و ۱۷)

وصف شب زنده داری دانایان

قرآن کریم می‌فرماید: «کسی که در ساعات شب به عبادت و نماز خداوند و سجده و قیام مشغول باشد، انسانی شایسته با ارزشی است». ﴿«اَمَّنْ هُوَ قانت آناء اللَّیْلِ ساجِدَاً وَ قاِئمَاً یْ حذَرُ الآخَرَةِ وَ یَرجوا رَحْمةَ رَبهِ؛ آیا چنین کسی با ارزش است یا کسی که در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام از عذاب آخرت می‌ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است﴾(زمر:۹) در حدیثی که از امام باقر (ع) حضرت نقل شده است، می‌خوانیم که آیه «َامَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْل» به نماز شب تفسیر شده است.

منابع

• طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (۱۴۱۹). العروة الوثقی. ج۲. ص۲۴۵.
• خمینی، روح‌الله (۱۴۳۴). تحریر الوسیله. ص۱۴۳.