راه‌های پیروی از اعمال صالح و ترک رذائل

سؤال

راه‌های پیروی از اعمال صالح و ترک رذائل (بدی‌ها) چیست؟

درگاه‌ها

برای خودسازی که موجب پیروی از اعمال صالح و ترک بدی‌ها می‌شود، سه اصل گفته شده است. نخستین آن، مشارطه به معنای پیمان بستن روزانه بر ترک گناهان است. دومین اصل، مراقبه است، به معنای اینکه انسان در طول روز از پیمانی که بسته مراقبت کند. اصل سوم محاسبه است. به این معنا که انسان قبل از خواب کارهای روزانه خود را حسابرسی کند و اعمال نیک را تقویت کرده و برای جبران اعمال بد تلاش کند.

تفکر در نشانه‌های خدا، یادآوری نعمت‌های او و همنشینی با انسان‌های معنوی نیز، در پیروی از اعمال صالح و ترک رذائل تأثیرگذار هستند.

سه اصل خودسازی

برای خودسازی که منجر به پیروی از اعمال صالح و ترک بدی‌ها می‌شود، سه اصل گفته شده است. آن سه اصل چنین است:

مشارطه

مشارطه یعنی انسان شرط می‌کند و عهد می‌بندد که گناهان را ترک کرده و بر این عهد و پیمان پایبند باشد. به گفته امام خمینی(ره)، مشارطه به این معناست که انسان در ابتدای روز با خود شرط کند امروز مخالف دستورات خدا رفتار نکند. به گفته او، اینکه انسان تنها یک روز با اوامر خدا مخالفت نکند آسان است و این‌گونه با تکرار این عمل به صورت روزانه، ترک گناهان بر فرد آسان می‌شود.

مراقبه

مراقبه، به این معناست که انسان در تمام مدتی که شرط کرده گناه نکند، مراقب خود باشد و بر پیمان خود بماند. امیرالمؤمنین(ع) در این زمینه می‌فرماید: «يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ الرَّجُلُ مُهَيْمِناً عَلَى نَفْسِهِ مُرَاقِباً قَلْبَهُ حَافِظاً لِسَانَه؛ سزاوار است که انسان بر خویش اشراف داشته و همیشه مراقب قلب خود و نگهدار زبان خویشتن باشد».‏ امام خمینی(ره)، انسان را در مراقبه به پزشک و پرستاری تشبیه کرده که از حال خود مواظبت می‌کند و خواسته‌های نابه‌جای نَفْس خود را کنترل می‌کند.

محاسبه

محاسبه یعنی انسان هر شب قبل از خواب کارهای خود را حسابرسی می‌کند که چه طاعتی انجام داده یا چه گناهی از او سر زده است. اگر طاعتی داشته باشد تصمیم بگیرد آن را تقویت کند و اگر گناهی از او سر زده باشد استغفار کرده و در جبران آن تلاش کند. انسان در حال محاسبه، به علم خدا از اسرار پنهان توجه کرده و می‌داند خدا اعمال او را حسابرسی خواهد کرد. امام کاظم(ع) فرموده است: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِي كُلِّ يَوْم‏؛ کسی که هر روز نفس خود را محاسبه نکند، از ما نیست».

تفکر

تفکر در نشانه‌های خدا در عالم طبیعت، توجه به بزرگی خدا، یادآوری نعمت‌های او و توجه داشتن به اینکه انسان در محضر خداست، در سازندگی انسان تأثیرگذار است.

مطالعه کتاب‌های مفید، معاشرت با انسان‌های معنوی و حضور در مکان‌های مذهبی، از دیگر اموری است که در خودسازی و در نتیجه پیروی از اعمال صالح و ترک بدی‌ها مؤثر است.

مطالعه بیشتر

1. روش خودسازی. فریده مصطفوی و دیگران، جلد ۲. قم: انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۸۰.
2. آئین تزکیه. محمد حسن رحیمیان و محمد تقی رهبر. جلد ۱. قم: انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۸۰.
3. درس‌هایی از تربیت انسانی، محمد اسدی گرمارودی. جلد ۳. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۷۳.