ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{ویرایش}} {{شروع متن}} {{سوال}} در روايات ظاهر و باطن، مفاهيم ديگرى چون «حد» و «م...» ایجاد کرد)
برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷
 
 
(۴۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
در روايات ظاهر و باطن، مفاهيم ديگرى چون «حد» و «مطلع» هم مطرح شده است. اين اصطلاحات به چه معناست و چه ارتباطى با ظاهر و باطن دارند؟
روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) تا چه حد قابل اعتماد هستنند؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
همان طور كه گفته شد، روايات بسيارى در خصوص انطباِ آيات قرآن بر اهل بيت و دشمنان اهل بيت(ع)وارد شده است و حتّى رواياتى وارد شده است كه بخشى از قرآن (ثلث يا ربع) را در باره ى اهل بيت مى داند. آيا اين روايات صحت دارد؟ به طور كلّى ارزيابى شما از اين روايات چيست؟
روایات فراوانی نقل شده که در آنها الفاظ و آیات [[قرآن]] بر [[اهل‌بیت]] و [[ولایت|ولایت آنها]] تطبیق داده شده است. بسیاری از این روایات قابل قبول بوده و مورد استناد قرار گرفته است. تطبیق آیات بر [[اهل‌بیت(ع)]] یا افراد دیگر نیز، امری عقلایی و لازمه [[قاعده جری و تطبیق]] دانسته شده است. با این حال محققان، برخی از این روایات را نپذیرفته‌اند؛ زیرا برخی روایات به جهت سند اشکال دارند و افرادی در سند آن‌ها وجود دارند که در [[کتاب‌های رجالی شیعه|کتاب‌های معتبر رجالی]]، متهم به [[غلو]] و فساد عقیده هستند.
 
n شاكر: در اين جا چند مسئله مطرح است: يكى اصل موضوع جرى و انطباِ آيات بر اهل بيت(ع)، صرف نظر از موارد صغروى آن، ديگرى واقعيت موجود در روايات جرى و انطباِ، كه بايد اين روايات را ارزيابى كرد و صحيح و سقيم آن را از هم جدا ساخت و نكته ى سوم، موضوع روايات ثلث و ربع كه شما به آن اشاره كرديد. از اين رو، بنده اين سؤال شما را در سه قسمت پاسخ مى دهم:
عالمان [[شیعه]]، علاوه بر مشکلات سندی، به مشکلات محتوایی برخی از این روایات نیز معتقدند؛ برخی مخالف نص و ظاهر آیات و برخی را توهین به اهل‌بیت به شمار آورده‌اند. همچنین بعضی از این روایات، مخالف قواعد ادبی یا مخالف واقعیت‌های تاریخی دانسته شدهه‌اند.
 
۱ . اصل تطبيق آيات بر اهل بيت
محققان معتقدند برخی افراد برای بدنام کردن اهل‌بیت احادیثی را جعل کرده‌اند و عالمان شیعه برای دوری از این جعلیات، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد. [[شیخ صدوق]] از عالمان بزرگ شیعه، اخبار تطبیق آیات بر اهل‌بیت و دشمنان اهل‌بیت را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل‌بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.
 
اين موضوع، به اصطلاح منطقى، يك موضوع كبروى است. بايد ديد صرف نظر از موارد جزئى و صغروى، آيا اساساً اگر آياتى از قرآن بر اهل بيت يا مخالفانشان تطبيق شود، اشكالى دارد؟ مثلا مستلزم تفسير به رأى است يا خير؟
== اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) ==
محققان معتقدند اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت یا دیگران، یک امر عقلایی بوده و لازمه [[قاعده جری و تطبیق]] است. به گفته [[علامه طباطبایی]] در [[کتاب قرآن در اسلام]]، قرآن کتابی همگانی و همیشگی است و آیات آن به آینده و گذشته مانند حال قابل تطبیق است؛ بنابراین نزول آیه‌ای در موردی خاص باعث نمی‌شود که آن آیه در مواردی غیر از آن، قابل تطبیق نباشد. به اعتقاد وی، آیه‌ای که درباره شخص یا اشخاص معینی نازل شده، منحصر در همان افراد نمی‌ماند، و به هر موردی که ویژگی‌های آن افراد را داشته باشد، سرایت خواهد کرد.  
پاسخ ما به اين پرسش آن است كه اصل تطبيق بر اهل بيت يا ديگران هيچ اشكالى ندارد. همان طور كه قبلا نيز اشاره شد، مبناى جرى و تطبيق، جاودانگى قرآن و لزوم هدايتگرى اين كتاب در همه ى زمان ها و براى همه ى افراد و جوامع است. علامه طباطبايى، در كتاب قرآن در اسلام با توجه به اين مبنا مى فرمايد:
 
محققان معتقدند که جری و انطباق از ویژگی‌های منحصر به فرد قرآن نیست، بلکه موارد بسیاری از جمله قانون کشورها نیز این ویژگی را دارا هستند.
نظر به اين كه قرآن مجيد كتابى است همگانى و هميشگى، در غايب مانند حاضر جارى است و به آينده و گذشته، مانند حال منطبق مى شود; بنا بر اين هرگز مورد نزول آيه اى مخصّص آن آيه نخواهد بود; يعنى آيه اى كه در باره ى شخص يا اشخاص معيّنى نازل شده، در مورد نزول خود منجمد نشده، به هر موردى كه صفات و خصوصيات با مورد نزول آيه شريك است، سرايت خواهد نمود و اين خاصه همان است كه در عرف روايات به نام «جرى» ناميده مى شود.
 
== آیات انطباق یافته بر اهل‌بیت(ع) در روایات تفسیری ==
بايد بگوييم كه جرى و انطباِ از ويژگى هاى منحصر به فرد قرآن هم نيست; بلكه حتى قوانين اساسى كشورها هم اين ويژگى را دارند; به طور مثال، برخى از قوانين اساسى، ده ها سال از عمر آنها مى گذرد، ولى در مسير زمان، بر موضوعات مختلف منطبق مى شوند و قوانين عادى، كار اين انطباِ را سامان مى دهند. قرآن نيز كه در آن آيين الهى براى هدايت بشر تا ابد آمده است، بايد بتواند در هر زمان بر موضوعات و حوادث مختلف منطبق شود و مردم را هدايت كند. بنا بر اين اصل موضوع تطبيق، يك امر عقلايى است و كسى نمى تواند منكر اين موضوع باشد; مگر آن كه قرآن را كتابى بداند كه مخصوص زمان خاص بوده است و در زمان هاى ديگر نقش هدايتگرى ندارد.
روایات بسیاری وجود دارد که در آنها الفاظ و آیات قرآن بر [[اهل‌بیت]] و [[ولایت|ولایت آنها]] تطبیق داده شده است. طبق تحقیقی که در مورد روایات تطبیق به انجام رسیده، مجموع این دسته روایات در کتاب‌های حدیثی، به دو هزار و یکصد و سی روایت می‌رسد.<ref name=":0">زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).</ref> {{یادداشت|این تعداد بر اساس کتاب‌هایی مانند تفسیر برهان و نور الثقلین، بیشتر نیز می‌گردد؛ به نحوی که مجموع روایات تطبیق در تفسیر برهان به یازده هزار و هشتصد و شصت و چهار و در تفسیر نورالثقلین به سیزده هزار و پانصد و هفتاد و دو روایت می‌رسد.}}
 
۲ . آيات انطباِ يافته بر اهل بيت(ع) در روايات تفسيرى
براساس این تحقیق، تعداد احادیث نقل شده از [[پیامبر(ص)]] و هر یک از [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] به تفکیک به این شرح است:
{| class="wikitable"
همان طور كه قبلا گفتيم و در كلام علامه طباطبايى هم آمده است، روايات بسيارى وجود دارد كه در آنها الفاظ و آيات قرآن يا بر اهل بيت و ولايت آنها منطبق شده و يا بر دشمنان اهل بيت و حكومت آنها. طبق تحقيقى<ref>. زهرا حسينى، جمع آورى روايات تطبيق در تفاسير روايى شيعه و...، (پايان نامه كارشناسى ارشد).</ref> كه در مورد روايات تطبيق به انجام رسيده است، مجموع اين دسته از روايات به دو هزار و يكصد و سى روايت مى رسد كه تعداد احاديث نقل شده از پيامبر(صلى الله عليه وآله) و هر يك از ائمه(ع) به تفكيك به اين شرح است:
|+
!نام معصومان
-- نام معصومتعداد روايات
!تعداد روایات تطبیق دهنده
آیات بر معصومان
۱      پيامبراكرم ـ صلّى اللّه عليه و آله و سلّم.۱۹۰
|-
!پیامبر اسلام(ص)
۲      امام على ـ عَلَيهِ السّلام.۱۳۶
!۱۹۰
|-
۳      امام حسن مجتبى ـ عَلَيهِ السّلام.۲۱
!امام علی(ع)
!۱۳۶
۴      امام حسين ـ عَلَيهِ السّلام.۶
|-
!امام حسن(ع)
۵      امام زين العابدين ـ عَلَيهِ السّلام.۴۰
!۲۱
|-
۶      امام محمد باقر ـ عَلَيهِ السّلام.۷۱۳
!امام حسین(ع)
!۶
۷      امام جعفر صادِ ـ عَلَيهِ السّلام.۸۲۰
|-
!امام سجاد(ع)
۸      امام موسى كاظم ـ عَلَيهِ السّلام.۶۹
!۴۰
|-
۹      امام رضا ـ عَلَيهِ السّلام.۹۲
!امام باقر(ع)
!۷۱۳
۱۰    امام جواد ـ عَلَيهِ السّلام.۴
|-
!امام صادق(ع)
۱۱    امام هادى ـ عَلَيهِ السّلام.۲
!۸۲۰
|-
۱۲    امام حسن عسكرى ـ عَلَيهِ السّلام.۳۴
!امام موسی کاظم(ع)
!۶۹
۱۳    امام مهدى ـ عَجَّلَ اللّهُ تعالى فرجه.۳
|-
!امام رضا(ع)
ذكر اين نكته لازم است كه اين تعداد روايت، يك ششم از مجموع رواياتى است كه در مجموعه هاى بزرگ اثرى شيعه، نظير تفسير برهان و تفسير نورالثقلين جمع آورى شده است. مجموع روايات مربوط به تفسير سوره هاى قرآن در تفسير برهان به يازده هزار و هشتصد و شصت و چهار و در تفسير نورالثقلين به سيزده هزار و پانصد و هفتاد و دو روايت مى رسد. در اين جا اين پرسش مطرح است كه چرا بخش قابل توجهى از روايات مأثور ما، به موضوع انطباِ آيات بر اهل بيت يا دشمنانشان اختصاص يافته است؟ پاسخ آن است كه، گر چه به نظر ما تعدادى از اين روايات، جعلى است ـ كه بعداً در باره ى آن صحبت خواهيم كرد ـ امّا اصل اين موضوع يك امر طبيعى است.
!۹۲
|-
علت آن كه در روايات، آيات زيادى از قرآن بر امامان اهل بيت و امامت و ولايت آنها تأويل شده، آن است كه بعد از رحلت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) مسئله ى خلافت و ولايت، مهم ترين موضوع سياسى، اجتماعى و مذهبى بوده است و جريان حق و باطل، روشن ترين نمود خود را در جريان درگيرى بين طرف داران اهل بيت و مخالفان آنها داشته است. طبيعى است كه در چنين شرايطى، امامان شيعه كه از آگاه ترين افراد به تأويل و تفسير قرآن هستند، آياتى از قرآن را بر جريانات زمان خويش منطبق سازند. البته عده اى هم از اين موضوع سوء استفاده كرده و مطالب ناروايى را تحت اين عنوان به ائمه نسبت داده اند.
!امام جواد(ع)
!۴
و امّا وضعيت سندى و محتوايى روايات تطبيق; در باره ى وضعيت سندى، طى تحقيقى كه به عمل آمده است،<ref>. همان.</ref> از مجموع دو هزار و صد و سى روايت، تعداد نهصد و پنجاه و يك روايت به صورت مقطوع السند و يا مرسل و يك هزار و يكصد و هفتاد و نه روايت به صورت مستند نقل شده است. در سند ششصد و چهل و نُه روايت از اين روايات، افرادى وجود دارند كه در كتاب هاى معتبر رجالى، متهم به غلوّ و فساد عقيده هستند.
|-
!امام هادی(ع)
از نظر من بسيارى از اين روايات داراى مشكل هستند. برخى از آنها مخالف نصّ و ظاهر آيات است; برخى در واقع توهين به اهل بيت به شمار مى آيد. بعضى از آنها مخالف قواعد ادبى است و برخى مخالف واقعيت هاى تاريخى. در اين جا به ذكر چند نمونه از اين روايات و نقد آنها مى پردازيم:<ref>. براى مطالعه بيشتر ر.ك: محمد كاظم شاكر، روش هاى تأويل قرآن.</ref>
!۲
|-
در رواياتى آمده است كه منظور از «انسان» در آيات (إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها * وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها * وَ قالَ الْإِنْسانُ ما لَها)<ref>. سوره ى زلزال (۹۹)، آيات ۱ـ۳.</ref> امام على(عليه السلام)است و در برخى از آنها اين توضيح آمده است كه زمين لرزه اى در زمان خلافت ابوبكر واقع شده و بعد از آن كه مردم به ابوبكر، عمر و عثمان مراجعه كردند و آنها نتوانستند كارى بكنند، به على(عليه السلام)رجوع كردند، آن حضرت پاى خود را بر زمين كوبيدند و به زمين گفتند: (مَا لَكِ ما لَكِ); تو را چه شده است؟! و در اين زمان بود كه زمين ساكت شد!<ref>. ر. ك: تفسير برهان، ج۴، ص۴۹۳ و ۴۹۴.</ref>
!امام حسن عسکری(ع)
!۳۴
در سند مربوط به اين تطبيق، غلات و ضعفايى چون ابوعبداللّه رازى، محمد بن سنان، ابراهيم بن اسحاِ نهاوندى و حسن بن محمد بن جمهور، همراه با تعدادى از راويان مجهول، وجود دارند.
|-
!امام زمان(عج)
در روايات ديگرى آمده است كه مراد از (الثَّقَلانِ) در آيه ى (سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ الثَّقَلانِ)<ref>. سوره ى الرحمن (۵۵)، آيه ى ۳۱.</ref> قرآن و اهل بيت است.<ref>. ر. ك: تفسير برهان، ج۴، ص۲۶۷.</ref>
!۳
|}
در سندِ رواياتى كه اين تفسير را عرضه كرده است، محمد بن عيسى يقطينى، غالى و ابان بن عثمان، فاسد المذهب اند.
درباره وضعیت سندی این روایات، طی تحقیقی که به عمل آمده،<ref name=":0"/> تعداد نهصد و پنجاه و یک روایت به صورت مقطوع السند یا [[حدیث مرسل|مرسل]] و یک هزار و یکصد و هفتاد و نه روایت به صورت مستند نقل شده است.<ref name=":1">زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).</ref>
 
در باره ى اين تفسير دو نكته قابل توجه است:
محققان، برخی از این روایات را دارای اشکال دانسته‌اند؛ در سندِ ششصد و چهل و نُه روایت از این روایات، افرادی وجود دارند که در [[کتاب‌های رجالی شیعه|کتاب‌های معتبر رجالی]]، متهم به [[غلو|غلوّ]] و فساد عقیده هستند.<ref name=":1"/> برخی از آن‌ها مخالف نص و ظاهر آیات دانسته شده و برخی توهین به اهل‌بیت به شمار آمده است. بعضی از آنها مخالف قواعد ادبی و برخی مخالف واقعیت‌های تاریخی شمرده شده است.<ref>. برای مطالعه بیشتر ر.ک. محمد کاظم شاکر، روش‌های تأویل قرآن.</ref> البته این مخالفت‌ها را، دارای منافات با پذیرش برخی از این روایات ندانسته‌اند.
 
اوّل آن كه، با نگاه سطحى به آيات سوره ى الرحمن مى توان دريافت كه جن و انس مورد خطاب هستند و آياتى چون (خَلَقَ الْإِنْسانَ...) و (خَلَقَ الْجَانَّ...)، قبل از اين آيه و نيز آيه ى (يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ...) بعد از اين آيه، بر اين امر صراحت دارد.  
=== علت تطبیق آیات بسیار بر اهل‌بیت(ع) ===
محققان در مورد این‌که چرا در روایات، آیات زیادی از قرآن بر امامان، تأویل و تطبیق شده، معتقدند پس از [[رحلت پیامبر(ص)|رحلت پیامبر اسلام(ص)]]، مسئله [[خلافت]] و [[ولایت]]، مهم‌ترین موضوع سیاسی و مذهبی بود. جریان حق و باطل در این دوره، روشن‌ترین نمود خود را در جریان درگیری بین طرفداران اهل‌بیت و مخالفان آنها داشته است. در چنین شرایطی، امامان شیعه، آیاتی از قرآن را بر جریانات زمان خویش منطبق ساختند.
دوّم آن كه، اگر مراد از «الثَّقَلانِ»، قرآن و عترت است. بايد آيه ى بعد از اين آيه نيز خطاب به قرآن و اهل بيت(ع)باشد كه مى فرمايد: (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ). آيا ممكن است قرآن و عترت نعمت هاى خدا را تكذيب كنند؟!
 
== مواردی از روایات جعلی ==
در رواياتى آمده است كه مراد از بنى اسراييل در قرآن، اهل بيت پيامبر(صلى الله عليه وآله) هستند! و در آن، اين توضيح داده شده است كه چون اسراييل در لغت به معناى بنده ى خدا (عبداللّه) است و اهل بيت، فرزندان رسول خدا و آن حضرت فرزند عبداللّه است، پس اهل بيت ،بنى اسراييل هستند!
{{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = [[امام رضا(ع)]]:{{-}}'''«مخالفان ما اخباری در فضایل ما و معایب دشمنان ما جعل کرده‌اند، تا مردم نسبت به ما بدبین شوند.»'''<ref>بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۳۹ به نقل از عیون الاخبار، ص۱۶۸ و ۱۹۶.</ref>|تاریخ بایگانی| منبع = | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = 14px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
 
واقعيت آن است كه عده اى كه به غلات مشهورند با حمايت پشت پرده ى معاندان و دشمنان اهل بيت براى بدنام كردن اهل بيت اين گونه احاديث را جعل كرده اند و كارى كرده اند كه تا امروز هم مخالفان مكتب اهل بيت، با تمسّك به اين گونه روايات، تفسير شيعه را زير سؤال مى برند.
محققان معتقدند برخی برای بدنام کردن اهل‌بیت احادیثی را جعل کردند. جعل کنندگان این نوع روایات، چهره‌ای غیر عادی و ناملایم با طبع انسانی از ائمه می‌ساختند تا مردم را از اهل‌بیت دور کرده و گاه به بهانه تعریف کردن از اهل‌بیت، بی‌احترامی‌هایی نسبت به آنان را فراهم می‌آوردند.  
 
در كتاب عيون اخبار الرضا آمده است كه امام رضا(عليه السلام) فرمودند:
عالمان شیعه برای دوری از جعلیات در مباحث جری و تطبیق، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد. [[شیخ صدوق]] از عالمان بزرگ شیعه در [[کتاب عیون اخبار الرضا]] اخبار تطبیق آیات بر اهل‌بیت و دشمنان آن‌ها را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل‌بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.
 
مخالفان ما اخبارى در فضايل ما و معايب دشمنان ما جعل كرده اند، تا مردم نسبت به ما بدبين شوند.<ref>. ر. ك: بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۳۹ به نقل از عيون الاخبار، ص۱۶۸ و ۱۹۶.</ref>
محققان مواردی از روایات جعلی را چنین ذکر کرده‌اند:
* در روایاتی، منظور از «انسان» در آیات {{قرآن|إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالهَا* وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا* وَ قَالَ الْانسَانُ مَا لهَا||ترجمه=هنگامی که زمین شدیداً به لرزه درآید، و زمین بارهای سنگینش را خارج سازد! و انسان می‌گوید: «زمین را چه می‌شود|سوره=زلزلة|آیه=۱–۳|}} را [[امام علی(ع)]] دانسته است. در برخی روایات توضیح داده که زمین‌لرزه‌ای در زمان خلافت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] واقع شد. ابوبکر، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] نتوانستند کاری کنند، به علی(ع) رجوع کردند، آن حضرت پای خود را بر زمین کوبیدند و به زمین گفتند: «تو را چه شده؟!» و زمین ساکت شد.<ref>تفسیر برهان، ج۴، ص۴۹۳ و ۴۹۴.</ref> در سند مربوط به این تطبیق، غلو کنندگان و راویان ضعیفی چون ابوعبداللّه رازی، محمد بن سنان، ابراهیم بن اسحاق نهاوندی و حسن بن محمد بن جمهور، همراه با تعدادی از راویان مجهول، وجود دارند.
شيخ صدوِ در عيون اخبار الرضا آورده است كه:
* در روایات دیگری آمده است که مراد از (الثَّقَلانِ) در آیهٔ {{قرآن|سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلان|ترجمه=ای گروه جن و انس به‌زودی به‌حساب کار شما خواهیم پرداخت.}}<ref>. سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۳۱.</ref> قرآن و اهل بیت است.<ref>تفسیر برهان، ج۴، ص۲۶۷.</ref> در سندِ روایاتی که این تفسیر را عرضه کرده، محمد بن عیسی یقطینی، غلو کننده و ابان بن عثمان، فاسد المذهب هستند.
* در روایاتی آمده که مراد از [[بنی‌اسرائیل]] در قرآن، اهل‌بیت پیامبر(ص) هستند و در آن، توضیح داده شده که [[اسرائیل]] در لغت به معنای بندهٔ خدا (عبداللّه) است و اهل‌بیت، فرزندان پیامبر هستند و نام پدر پیامبر عبداللّه بوده است.
يكى از اصحاب امام رضا(عليه السلام) به آن حضرت مى گويد: نزد ما از روايات مخالفان شما در فضايل امير مؤمنان و شما خاندان، رواياتى هست كه امثال آن را در بين رواياتِ خودِ شما نمى بينيم. آيا به آنها معتقد شويم؟ حضرت فرمودند: پدرم از پدرش و آن حضرت از جدّ خود برايم روايت كردند كه، حضرت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله)فرمودند: هر كس به سخن گويى گوش فرا دهد، او را عبادت كرده است. اگر آن سخن گو از جانب خدا سخن مى گفت، او خدا را عبادت كرده است و اگر از جانب ابليس سخن مى گفت، او ابليس را عبادت كرده است. سپس فرمودند: مخالفان ما سه نوع خبر در فضايل ما جعل كرده اند: ۱ . غلوّ; ۲ . كوتاهى در حق ما; ۳ . تصريح به بدى هاى دشمنان ما و دشنام به آنها. وقتى مردم اخبار غلوّ را مى شنوند، شيعيان ما را تكفير مى كنند و مى گويند: شيعه قائل به ربوبيّت ائمه ى خود است و وقتى اخبار حاكى از كوتاهى در حق ما را مى شنوند به آن معتقد مى شوند و وقتى بدى هاى دشمنان ما و دشنام به آنان را مى شوند، ما را دشنام مى دهند.<ref>. عيون الاخبار، ج۱، ص۶۱۳ ـ ۶۱۴.</ref>
 
== جستارهای وابسته ==
بى ترديد، يكى از مواضعى كه مخالفان مكتب اهل بيت از آن سوء استفاده كرده اند، اخبار تطبيق آيات بر اهل بيت و دشمنان اهل بيت است. از اين رو، طبق رواياتى كه قبلا در بحث ظاهر و باطن نقل كرديم، ائمه ى اطهار اصحاب خود را از نقل اين گونه اخبار برحذر داشتند.
 
* [[ارزیابی روایات یک چهارم قرآن در مورد اهل‌بیت(ع)]]
با اين توضيحات، بايد در روايات تطبيق دقت كرد تا اين كه خداى نكرده به دام غاليان و نيز مخالفان اهل بيت گرفتار نياييم و ناخواسته، اهداف آنها را تحقق نبخشيم.
 
== منابع ==
==منابع==
:<small>''این مدخل برگرفته شده از کتاب «'''باطن و تأویل قرآن'''» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ۱۳۸۱ش است.''</small>
<references />
{{پانویس|۲}}
 
{{شاخه
{{شاخه
| شاخه اصلی =  
| شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
| شاخه فرعی۱ =  
| شاخه فرعی۱ = امام‌شناسی در قرآن
| شاخه فرعی۲ =  
| شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۳ =  
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
| شناسه =  
| شناسه = شد
| تیترها =  
| تیترها = شد
| ویرایش =  
| ویرایش = شد
| لینک‌دهی =  
| لینک‌دهی = شد
| ناوبری =  
| ناوبری =
| نمایه =  
| نمایه =
| تغییر مسیر =  
| تغییر مسیر =
| ارجاعات =  
| ارجاعات =
| بازبینی =  
| بازبینی = شد
| تکمیل =  
| تکمیل =
| اولویت =  
| اولویت = ب
| کیفیت =  
| کیفیت = ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
[[رده:امامان شیعه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۵۷

سؤال

روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) تا چه حد قابل اعتماد هستنند؟

روایات فراوانی نقل شده که در آنها الفاظ و آیات قرآن بر اهل‌بیت و ولایت آنها تطبیق داده شده است. بسیاری از این روایات قابل قبول بوده و مورد استناد قرار گرفته است. تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) یا افراد دیگر نیز، امری عقلایی و لازمه قاعده جری و تطبیق دانسته شده است. با این حال محققان، برخی از این روایات را نپذیرفته‌اند؛ زیرا برخی روایات به جهت سند اشکال دارند و افرادی در سند آن‌ها وجود دارند که در کتاب‌های معتبر رجالی، متهم به غلو و فساد عقیده هستند.

عالمان شیعه، علاوه بر مشکلات سندی، به مشکلات محتوایی برخی از این روایات نیز معتقدند؛ برخی مخالف نص و ظاهر آیات و برخی را توهین به اهل‌بیت به شمار آورده‌اند. همچنین بعضی از این روایات، مخالف قواعد ادبی یا مخالف واقعیت‌های تاریخی دانسته شدهه‌اند.

محققان معتقدند برخی افراد برای بدنام کردن اهل‌بیت احادیثی را جعل کرده‌اند و عالمان شیعه برای دوری از این جعلیات، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد. شیخ صدوق از عالمان بزرگ شیعه، اخبار تطبیق آیات بر اهل‌بیت و دشمنان اهل‌بیت را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل‌بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.

اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)

محققان معتقدند اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت یا دیگران، یک امر عقلایی بوده و لازمه قاعده جری و تطبیق است. به گفته علامه طباطبایی در کتاب قرآن در اسلام، قرآن کتابی همگانی و همیشگی است و آیات آن به آینده و گذشته مانند حال قابل تطبیق است؛ بنابراین نزول آیه‌ای در موردی خاص باعث نمی‌شود که آن آیه در مواردی غیر از آن، قابل تطبیق نباشد. به اعتقاد وی، آیه‌ای که درباره شخص یا اشخاص معینی نازل شده، منحصر در همان افراد نمی‌ماند، و به هر موردی که ویژگی‌های آن افراد را داشته باشد، سرایت خواهد کرد.

محققان معتقدند که جری و انطباق از ویژگی‌های منحصر به فرد قرآن نیست، بلکه موارد بسیاری از جمله قانون کشورها نیز این ویژگی را دارا هستند.

آیات انطباق یافته بر اهل‌بیت(ع) در روایات تفسیری

روایات بسیاری وجود دارد که در آنها الفاظ و آیات قرآن بر اهل‌بیت و ولایت آنها تطبیق داده شده است. طبق تحقیقی که در مورد روایات تطبیق به انجام رسیده، مجموع این دسته روایات در کتاب‌های حدیثی، به دو هزار و یکصد و سی روایت می‌رسد.[۱] [یادداشت ۱]

براساس این تحقیق، تعداد احادیث نقل شده از پیامبر(ص) و هر یک از ائمه(ع) به تفکیک به این شرح است:

نام معصومان تعداد روایات تطبیق دهنده

آیات بر معصومان

پیامبر اسلام(ص) ۱۹۰
امام علی(ع) ۱۳۶
امام حسن(ع) ۲۱
امام حسین(ع) ۶
امام سجاد(ع) ۴۰
امام باقر(ع) ۷۱۳
امام صادق(ع) ۸۲۰
امام موسی کاظم(ع) ۶۹
امام رضا(ع) ۹۲
امام جواد(ع) ۴
امام هادی(ع) ۲
امام حسن عسکری(ع) ۳۴
امام زمان(عج) ۳

درباره وضعیت سندی این روایات، طی تحقیقی که به عمل آمده،[۱] تعداد نهصد و پنجاه و یک روایت به صورت مقطوع السند یا مرسل و یک هزار و یکصد و هفتاد و نه روایت به صورت مستند نقل شده است.[۲]

محققان، برخی از این روایات را دارای اشکال دانسته‌اند؛ در سندِ ششصد و چهل و نُه روایت از این روایات، افرادی وجود دارند که در کتاب‌های معتبر رجالی، متهم به غلوّ و فساد عقیده هستند.[۲] برخی از آن‌ها مخالف نص و ظاهر آیات دانسته شده و برخی توهین به اهل‌بیت به شمار آمده است. بعضی از آنها مخالف قواعد ادبی و برخی مخالف واقعیت‌های تاریخی شمرده شده است.[۳] البته این مخالفت‌ها را، دارای منافات با پذیرش برخی از این روایات ندانسته‌اند.

علت تطبیق آیات بسیار بر اهل‌بیت(ع)

محققان در مورد این‌که چرا در روایات، آیات زیادی از قرآن بر امامان، تأویل و تطبیق شده، معتقدند پس از رحلت پیامبر اسلام(ص)، مسئله خلافت و ولایت، مهم‌ترین موضوع سیاسی و مذهبی بود. جریان حق و باطل در این دوره، روشن‌ترین نمود خود را در جریان درگیری بین طرفداران اهل‌بیت و مخالفان آنها داشته است. در چنین شرایطی، امامان شیعه، آیاتی از قرآن را بر جریانات زمان خویش منطبق ساختند.

مواردی از روایات جعلی

امام رضا(ع):
«مخالفان ما اخباری در فضایل ما و معایب دشمنان ما جعل کرده‌اند، تا مردم نسبت به ما بدبین شوند.»[۴]

محققان معتقدند برخی برای بدنام کردن اهل‌بیت احادیثی را جعل کردند. جعل کنندگان این نوع روایات، چهره‌ای غیر عادی و ناملایم با طبع انسانی از ائمه می‌ساختند تا مردم را از اهل‌بیت دور کرده و گاه به بهانه تعریف کردن از اهل‌بیت، بی‌احترامی‌هایی نسبت به آنان را فراهم می‌آوردند.

عالمان شیعه برای دوری از جعلیات در مباحث جری و تطبیق، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد. شیخ صدوق از عالمان بزرگ شیعه در کتاب عیون اخبار الرضا اخبار تطبیق آیات بر اهل‌بیت و دشمنان آن‌ها را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل‌بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.

محققان مواردی از روایات جعلی را چنین ذکر کرده‌اند:

  • در روایاتی، منظور از «انسان» در آیات ﴿إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالهَا* وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا* وَ قَالَ الْانسَانُ مَا لهَا؛ هنگامی که زمین شدیداً به لرزه درآید، و زمین بارهای سنگینش را خارج سازد! و انسان می‌گوید: «زمین را چه می‌شود﴾(زلزلة:۱–۳) را امام علی(ع) دانسته است. در برخی روایات توضیح داده که زمین‌لرزه‌ای در زمان خلافت ابوبکر واقع شد. ابوبکر، عمر و عثمان نتوانستند کاری کنند، به علی(ع) رجوع کردند، آن حضرت پای خود را بر زمین کوبیدند و به زمین گفتند: «تو را چه شده؟!» و زمین ساکت شد.[۵] در سند مربوط به این تطبیق، غلو کنندگان و راویان ضعیفی چون ابوعبداللّه رازی، محمد بن سنان، ابراهیم بن اسحاق نهاوندی و حسن بن محمد بن جمهور، همراه با تعدادی از راویان مجهول، وجود دارند.
  • در روایات دیگری آمده است که مراد از (الثَّقَلانِ) در آیهٔ ﴿سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلان؛ ای گروه جن و انس به‌زودی به‌حساب کار شما خواهیم پرداخت.﴾[۶] قرآن و اهل بیت است.[۷] در سندِ روایاتی که این تفسیر را عرضه کرده، محمد بن عیسی یقطینی، غلو کننده و ابان بن عثمان، فاسد المذهب هستند.
  • در روایاتی آمده که مراد از بنی‌اسرائیل در قرآن، اهل‌بیت پیامبر(ص) هستند و در آن، توضیح داده شده که اسرائیل در لغت به معنای بندهٔ خدا (عبداللّه) است و اهل‌بیت، فرزندان پیامبر هستند و نام پدر پیامبر عبداللّه بوده است.

جستارهای وابسته

منابع

این مدخل برگرفته شده از کتاب «باطن و تأویل قرآن» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ۱۳۸۱ش است.
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).
  3. ↑ . برای مطالعه بیشتر ر.ک. محمد کاظم شاکر، روش‌های تأویل قرآن.
  4. ↑ بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۳۹ به نقل از عیون الاخبار، ص۱۶۸ و ۱۹۶.
  5. ↑ تفسیر برهان، ج۴، ص۴۹۳ و ۴۹۴.
  6. ↑ . سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۳۱.
  7. ↑ تفسیر برهان، ج۴، ص۲۶۷.
  1. ↑ این تعداد بر اساس کتاب‌هایی مانند تفسیر برهان و نور الثقلین، بیشتر نیز می‌گردد؛ به نحوی که مجموع روایات تطبیق در تفسیر برهان به یازده هزار و هشتصد و شصت و چهار و در تفسیر نورالثقلین به سیزده هزار و پانصد و هفتاد و دو روایت می‌رسد.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=ارزیابی_روایات_تطبیق_آیات_بر_اهل‌بیت(ع)&oldid=48319»