امام علی(ع) و آیات ملامت در جنگ احد

سؤال

گفته شده آیات ملامت در جنگ احد در مورد علی(ع) و کسانی است که نسبت به پیامبر(ص) بی‌توجهی کرده و فرار کردند، آیا صحت دارد؟

درگاه‌ها

کتب سیره و تاریخ پیامبر اسلام(ص)، صحابه و روایات اهل‌بیت(ع) امیرمومنان(ع) را از جمله افرادی دانسته‌اند که از جنگ فرار نکرد و تا آخر استقامت ورزید. مطالعه کامل تاریخ این نبرد و سرگذشت آن به خوبی جواب این پرسش را روشن می‌سازد.

جنگ احد یکی از غزوات ابتدایی مسلمانان به فرماندهی شخص پیامبر است. مورخین اسلامی زمان وقوع نبرد احد را در روز شنبه برابر با هفتم یا پانزدهم ماه شوال سال سوم هجری قمری ذکر کرده‌اند. اختصاص آیات ۱۲۱ تا ۱۷۴ سوره مبارکه آل عمران به این نبرد، بیانگر جایگاه مهم و حساس این واقعه است. مسلمانان باید در مورد وقایع پیش از نبرد، نحوه تصمیم‌گیری پیامبر، سلحشوران و شهدای این جنگ مطالعه داشته باشند تا نسبت به درس‌ها و عبرت‌های آن از آگاهی کافی برخوردار باشند.

دورنمای احد

مشرکان و بت‌پرستان مکه پس از شکست سهمگین در نبرد بدر، به مکه بازگشته و با تجدید قوا و طلب کمک از هم‌پیمانان خود سپاهی را متشکل از سه هزار سوارکار و دو هزار پیاده نظام تشکیل دادند.پیامبر پس از مطلع شدن، جلسه‌ای به اتفاق اصحاب تشکیل دادند. عبدالله ابن أبی اصرار داشت تا در خود مدینه به نبرد بپردازند اما نهایت امر، قرار بر این شد تا در خارج از مدینه به مصاف سپاه مشرکین بروند. پیامبر در روز شنبه به اتفاق هزار نفر از مسلمانان به سمت احد راهی شد.

واقدی می‌گوید: عبدالله ابن أبی در میانه راه به همراه سیصد نفر، از سپاه جدا شدند و به مدینه بازگشتند و نهایت امر، سپاه هفتصد نفری مسلمانان به مصاف سپاه ابوسفیان رفتند.

زید بن وهب می‌گوید: به ابن مسعودگفتم: آیا به جز علی(ع) و ابودجانه و سهل بن حنیف، همه در جنگ احد فرار کردند؟ گفت: همه فرار کردند به جز علی(ع) و بعد، چهارده نفر برگشتند.

مؤلف «مناقب آل ابی‌طالب» باز از تاریخ طبری و مغازی ابن اسحاق و اخبار ابی رافع و… نقل می‌کند:

پیامبر خدا(ص) کتیبه (گروهانی) را دید، فرمود: علی! به آنها حمله کن! حمله کرد و جمع آنها را از هم پاشید، و عمرو بن عبدالله و جمعی کشته شدند. باز کتیبه دیگری را دید و فرمود: آنها را از من دور کن، باز حمله کرد و جمع آنها را از هم پاشید و شیبه بن مالک عامری را کشت… (ابن شهر آشوب می‌گوید:) و در روایت ابی رافع آمده است: باز کتیبه دیگری را دید و فرمود: به آنها حمله کن، و او به آنها حمله برد و آنها را فراری داد و هاشم بن امیه مخزومی را کشت.

مؤلف فرازهایی از تاریخ اسلام از واقدی نقل می‌کند: روز احد، هشت نفر با پیامبر(ص) تا سر حد بذل جان بیعت کردند، سه تن از مهاجر (علی(ع) و طلحه و زبیر) و پنج تن از انصار بودند، و جز این هشت نفر همگی در لحظه خطرناک پا به فرار گذاردند.

برای آگاهی کامل‌تر از واقعه به تاریخ کامل ابن اثیر، ج ۲، ص۱۰۷ و سیره ابن هشام، ج۲، ص۸۴ و مغازی واقدی، ج۱، ص۲۴۴ مراجعه کنید تا ماهیت و هویت پایمردان و نیز فراریان، و ثابت قدمان و کسانی که آیات قرآن به نکوهش ایشان پرداخته است آشکار گردد.