اولین کتاب رجالی شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

(ابرابزار)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}: اولین کتاب رجالی شیعه در کل تاریخ تشیع در چه تاریخی نوشته شد و مربوط به چه کسی بوده و عاقبت کتابش چه شد؟{{پایان سوال}}
{{سوال}}اولین کتاب رجالی شیعه در چه تاریخی و به دست چه کسی نوشته شده و عاقبت آن چه شده است؟{{پایان سوال}}


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
پاسخ اجمالی:
[[پرونده:کتاب الرجال البرقی.jpg|بندانگشتی|300x300پیکسل|کتاب [[رجال برقی (کتاب)|رجال برقی]]، قدیمی‌ترین کتاب رجالی شیعه که از میان نرفته و در دسترس است.]]
'''اولین کتاب‌های رجالی شیعه''' در قرن اول و دوم هجری قمری، به دست [[ابورافع]]، [[ابومخنف]] و [[محمد حبیش]] نوشته شده‌اند که هیچ کدام از این کتاب‌ها، امروزه وجود ندارند. نخستین کتاب رجالی شیعه که امروزه در دسترس است، کتاب [[رجال برقی (کتاب)|رجال برقی]] است که در قرن سوم توسط [[احمد بن محمد بن خالد برقی]] نگاشته شده است.<ref name=":0">طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.</ref>


هر چند رجال ابی رافع و ابی مخنف و محمد حبیش از رجال اولیه و در قرن اول و دوم نوشته شده است؛ اما اولین کتابی که امروزه در دسترس همگان نیز قرار دارد، کتاب رجال برقی است که در سال ۱۸۳ قمری بود.
سیر تدوین نخستین کتاب‌های رجالی شیعه چنین دانسته شده است:


پاسخ تفصیلی:
* '''رجال  ابن ابی‌رافع''': این کتاب در قرن اول هجری قمری به دست عبیدالله بن ابی‌رافع، کاتب [[امام علی(ع)]]، نوشته شده است. در این کتاب، فهرست نام‌های [[شهدای جنگ جمل]]، [[جنگ صفین|صفین]] و [[جنگ نهروان|نهروان]] ذکر شده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۰، ص۸۳ و ۱۳۰، به نقل از طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.</ref>
* '''رجال ابی‌مخنف لوط بن یحیی ازدی''' (درگذشت ۱۵۱ق): [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، رجال‌نگار شیعه، شرح‌حال این نویسنده را در کتاب رجالی خود ذکر کرده<ref>نجاشیَ، رجال النجاشی، ص۳۲۰، ش ۸۷۵، به نقل از طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.</ref> ولی نامی از کتاب رجالی او را نیاورده است.<ref name=":0" />
* '''رجال محمد حبیش''' (درگذشت ۱۵۸ق):<ref name=":0" /> [[آقا بزرگ تهرانی]]، تراجم‌نگار،  این کتاب را با عنوان رجال محمد، فهرست کرده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج ۱۰، ص۱۴۷، به نقل از طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.</ref>
* '''کتاب الرجال احمد بن محمد بن خالد برقی''' (درگذشت ۲۷۴ یا ۲۸۰ق): به گفته [[ابن ندیم]]، کتاب‌شناس قرن چهارم قمری،‌ این کتاب مشتمل بر فهرست نام‌های راویانی است که از امام علی(ع) روایت کرده‌اند.<ref name=":0" />


در کتاب مأخذشناسی رجال شیعه تألیفات رجالی قرن اوّل و دوم هجری قمری اینگونه آمده است:
== جستارهای وابسته ==


۱. رجال ابن ابی رافع، عبیداللَّه قرن یکم: مؤلّف، کاتب امیرمؤمنان علی (علیه السلام) بوده است و در کتاب خود، فهرست اسامی شهدای جنگ‌های جمل، صفّین و نهروان را آورده است؛ محقّق آقا بزرگ تهرانی، وی را اوّلین مؤلّفِ در علم رجال به شمار آورده است. ایشان در الذریعه (ج۱۰، ص۸۳)، این کتاب را با عنوان رجال ابن أبی رافع و نیز با عنوان رجال عبیداللَّه بن أبی رافع (ج ۱۰، ص۱۳۰) و نیز با عنوان ذکر شده در الفهرست شیخ طوسی (ج ۴، ص۱۸۱، ش ۸۹۸) فهرست نموده است.
* [[تاریخ پیدایش علم رجال]]
 
* [[فهرست آثار رجالی شیعه]]
۲. رجال أبی مخنف لوط بن یحیی ازدی (متوفای ۱۵۱ ق): شرح حال این مؤلّف در رجال النجاشی (ص۳۲۰، ش ۸۷۵) آمده است؛ امّا نام کتاب رجالی وی در فهرست آثار این مؤلّف، نیامده است.
 
۳. رجال محمد حبیش (متوفای ۱۵۸ ق): آقا بزرگ تهرانی در الذریعه (ج ۱۰، ص۱۴۷) این کتاب را با عنوان رجال محمّد فهرست نموده است.
 
۴. کتاب الرجال ابو عبد اللَّه محمّد بن خالد برقی (زنده در ۱۸۳ ق): ابن ندیم آورده است که این کتاب، مشتمل بر فهرست اسامی راویانِ از امیر مؤمنان علی (علیه السلام) است؛ آقا بزرگ تهرانی در الذریعه (ج ۱۰، ص۱۰۰، ش ۲۰۶)، این کتاب را با عنوان رجال البرقی الکبیر و نیز با عنوان کتاب مَن روی عن علی أمیر المؤمنین (ج ۲۲، ص۲۲۷، ش ۸۶۱۷) فهرست نموده است.<ref>طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.</ref>
 
به‌طور کلی می‌توان سیر تدوین کتاب‌های رجال شیعه را اینگونه ترسیم نمود:
 
# کتاب‌های رجال در اوّلین قدم‌های تألیفی خود، در حدّ فهرست و طبقه‌شناسی تألیف شده بود؛ هم‌چون «رساله أبی غالب زراری» در ترجمه آل أعین.
# در روزگاران بعد، دامنه فعّالیت خود را فراتر گذاشت و در قرن چهارم مجموعه‌های رجالی فهرست یافته تدوین شد.
# در قرن هشتم، دانش رجال حوزه فعّالیت را نظام‌مند کرد و به دو بخش موثّقان و غیرموثّقان تقسیم یافت.
# دگرگونی علم رجال در سده یازدهم و دوازدهم:
الف) علم رجال حوزه کارایی خود را از علم تراجم جدا کرد و قاضی نور اللّه شوشتری (۱۰۱۹ق) اوّلین کتاب تراجم را با عنوان «مجالس المؤمنین» تألیف کرد.
 
ب) با ظهور دو عالم نامور یعنی سیّد مصطفی تفرشی (زنده در ۱۰۱۵ق) و شیخ عبد النبی جزائری (۱۰۲۱ق)، نقّادی راویان و علم رجال آغاز شد.
 
ج) طبقه‌شناسی عناوین مشترک در راویان؛ فخر الدین طریحی (۱۰۸۶ ق) آن را به کمال رساند.
 
د) توجّه به قرائن و گردآوری آن؛ میرزا محمّد استرآبادی (۱۰۲۸ ق) با تألیف سه کتاب رجالی خود، مبتکر این فنّ شد.
 
۵. دوره تدوین موسوعه‌های مفصّل رجال در قرن سیزدهم و چهاردهم: در این دوره، مجموعه‌های مفصّل رجال هم‌چون «بهجه الآمال، تنقیح المقال و معجم رجال الحدیث» تدوین شد.<ref>ربانی، محمد حسن، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۸۵ش، ص۲۴.</ref>
 
بنابراین امروزه کتاب رجال برقی چاپ شده و در دسترس همگان قرار دارد، اما کتاب‌های رجال ابن ابی رافع عبیداللَّه (قرن۱)، رجال أبی مخنف لوط بن یحیی ازدی (متوفای ۱۵۱ ق) و رجال محمد حبیش (متوفای ۱۵۸ ق) در دسترس نمی‌باشد هر چند اطلاعات و محتوای‌شان در کتاب‌های رجالی امروزه وجود دارد، یعنی علمای شیعه در تدوین کتب رجالی، محتوای این کتاب‌ها را در ابواب مختلف و به صورت پراکنده ثبت کرده‌اند، اما به مرور زمان اصل این کتاب‌ها از بین رفته است.
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}


خط ۴۱: خط ۲۲:
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =
  | شاخه اصلی =حدیث
  | شاخه فرعی۱ =
  | شاخه فرعی۱ =منبع‌شناسی
  | شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۲ =علم رجال
  | شاخه فرعی۳ =
  | شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه =-
  | تیترها =
  | تیترها =-
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ج
  | کیفیت =
  | کیفیت =ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۴۳

سؤال
اولین کتاب رجالی شیعه در چه تاریخی و به دست چه کسی نوشته شده و عاقبت آن چه شده است؟


کتاب رجال برقی، قدیمی‌ترین کتاب رجالی شیعه که از میان نرفته و در دسترس است.

اولین کتاب‌های رجالی شیعه در قرن اول و دوم هجری قمری، به دست ابورافع، ابومخنف و محمد حبیش نوشته شده‌اند که هیچ کدام از این کتاب‌ها، امروزه وجود ندارند. نخستین کتاب رجالی شیعه که امروزه در دسترس است، کتاب رجال برقی است که در قرن سوم توسط احمد بن محمد بن خالد برقی نگاشته شده است.[۱]

سیر تدوین نخستین کتاب‌های رجالی شیعه چنین دانسته شده است:

  • رجال ابن ابی‌رافع: این کتاب در قرن اول هجری قمری به دست عبیدالله بن ابی‌رافع، کاتب امام علی(ع)، نوشته شده است. در این کتاب، فهرست نام‌های شهدای جنگ جمل، صفین و نهروان ذکر شده است.[۲]
  • رجال ابی‌مخنف لوط بن یحیی ازدی (درگذشت ۱۵۱ق): نجاشی، رجال‌نگار شیعه، شرح‌حال این نویسنده را در کتاب رجالی خود ذکر کرده[۳] ولی نامی از کتاب رجالی او را نیاورده است.[۱]
  • رجال محمد حبیش (درگذشت ۱۵۸ق):[۱] آقا بزرگ تهرانی، تراجم‌نگار، این کتاب را با عنوان رجال محمد، فهرست کرده است.[۴]
  • کتاب الرجال احمد بن محمد بن خالد برقی (درگذشت ۲۷۴ یا ۲۸۰ق): به گفته ابن ندیم، کتاب‌شناس قرن چهارم قمری،‌ این کتاب مشتمل بر فهرست نام‌های راویانی است که از امام علی(ع) روایت کرده‌اند.[۱]

جستارهای وابسته


منابع

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.
  2. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۰، ص۸۳ و ۱۳۰، به نقل از طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.
  3. نجاشیَ، رجال النجاشی، ص۳۲۰، ش ۸۷۵، به نقل از طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.
  4. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج ۱۰، ص۱۴۷، به نقل از طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.