هول مطلع: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۴۹

سؤال

هول مطلع چیست؟

درگاه‌ها

هَوْل مُطَّلَع تعبیری است در دعاها و روایات که مراد از آن را وحشت قبر دانسته‌اند. عده‌ای نیز هول مطلع را مکانی بالا معرفی کرده‌اند که گویا بر همه کارهای انسان از بالا اشراف و احاطه وجود دارد. برخی نیز دیدن ملک الموت هنگام قبض روح را «هول المطلع» معنا کرده‌اند، یعنی ترس از ملک الموت و فرشتگان. امام علی(ع) مردم را توصیه می‌کرد که خود را برای هول مطلع آماده کنند. در برخی دعاها نقل شده «يَا رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَع‏؛ خدایا، از هول مطلع، به تو پناه می‌برم.» ابوذر غفاری در زمان به خاک سپردن فرزندش گفت: «اگر هول مطلع نبود، دوست داشتم به جای تو بودم.» در روایات به زیارت قبر امام حسین(ع) و روزه گرفتن آخر ماه رجب برای رفع ترس از هول مطلع سفارش شده است.

هول مطلع در روایات و ادعیه

هول مطلع عنوانی است که در برخی از روایات و ادعیه وارد شده است:

امام علی(ع) مردم را انذار می‌داد که خود را برای هول مطلع آماده کنند.^[۱]
امام صادق(ع) فرمود: «اللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَی هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ ضِیقَ الْمَضْجَعِ؛ خداوندا! یاری ده مرا از ترس موضع اطّلاع، و فراخی ده بر من تنگی خوابگاه را.»^[۲]
در برخی دعاها نیز آمده «یَا رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ‏؛ خدایا، از هول مطلع، به تو پناه می‌برم.»^[۳]
در روایات به زیارت قبر امام حسین(ع) برای رفع ترس از هول مطلع سفارش شده است.^[۴]
همچنین به روزه گرفتن آخر ماه رجب نیز برای رهایی از هول مطلع توصیه گردیده است.^[۵]

مفهوم‌شناسی

هول: لغت‌شناسان «هَوْل» را به معنای ترس از چیزی دانسته‌اند که نمی‌داند چگونه به او هجوم خواهد آورد.^[۶]^[۷] برخی نیز هول را ترس از چیز بزرگ معنا کرده‌اند.^[۸]

مطلع: در لغت به معنای جهت و جانب كار، جای كسب اطلاع از بلندی به گودی و چشم انداز است.^[۹] در تعبیری دیگر «مُطَّلَع» به جایگاهی بلند که از بالای آن به چیزی آگاهی حاصل شود، معنا کرده‌اند.^[۱۰]

برای اصطلاح «هول مطلع» روایات چند معنا ذکر شده است:

وحشت قبر: ترس عذاب قبر، سوال در قبر و سختی‌های بعد از آن.^[۱۱] «هَوْلِ‏ الْمُطَّلَعِ‏» یعنی آنچه بعد از مرگ در انتظار انسان است و بر آن اشراف و احاطه دارد.^[۱۲]^[۱۳] این معنا در روایتی از سلمان فارسی نقل شده است.^[۱۴]
مکانی بالا: به مکانی گفته می‌شود که فردِ آگاه در مکانی بالا به پایین اشراف داشته باشد. «مطلع» به چیزی که از بالا اشراف دارد، تشبیه شده است، گویا بر همه چیز احاطه دارد.^[۱۲]^[۱۵] به نظر می‌رسد این معنا برگرفته از معنای لغوی است و «لام» «مطلع» را با کسره خوانده‌اند که در آن صورت به معنای آگاهی داشتن خواهد شد.^[۱۲] به مکانی بالایی گفته می‌شود که بر پایین اشراف دارد و منظور احوالات انسان در قیامت است که خدا بر همه اعمال او آگاهی دارد.^[۱۶]
دیدن ملک الموت: برخی «مطلع» را به معنی دیدن ملک الموت دانسته‌اند که انسان با دیدن آن به ترس می‌افتد.^[۱۵] برای همین برخی گفته‌اند یعنی ترسیدن از ملائکه‌ای که برای قبض روح انسان‌ها می‌آیند و به آنها خبر داده می‌شود.^[۱۷]

مطالعه بیشتر

مقاله "بررسی مسأله هول مطلع در منظر اندیشمندان مسلمان با تأکیدی بر دیدگاه علامه مجلسی و شیخ صدوق" نوشته جمعی از نویسندگان، مجله پژوهش های معاصر در علوم و تحقیقات، سال سوم، بهمن ۱۴۰۰، شماره ۳۱.

منابع

↑ شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح) - قم، نشر هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، خطبه۱۹۰، ص۲۸۰.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۳۹.
↑ ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه‏، چاپ دوم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۳۷۶.
↑ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش، باب۶۰، ص۱۴۹.
↑ ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش، ص۱۵.
↑ فراهيدی، خليل بن أحمد، كتاب العين، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۶.
↑ صاحب بن عباد، إسماعيل بن عباد، المحيط في اللغه، بيروت، عالم الکتاب، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۶۲.
↑ طريحی، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۴۴۴.
↑ بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، انتشارات اسلامی‏، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش، ص۸۳۵.
↑ طريحی، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۰۱.
↑ مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی كوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۷۵.
↑ ^{پرش به بالا به: ۱۲٫۰} ^۱۲٫۱ ^۱۲٫۲ مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی كوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۶۹۷.
↑ مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الكافي-الأصول و الروضه، تهران، المكتبه الإسلاميه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۳۰۸.
↑ نوری‌ طبرسی‌، اسماعیل‌ بن‌ احمد، کفایة الموحدین، تهران، علميه اسلاميه، بی تا، ج۳، ص۲۲۵.
↑ ^{پرش به بالا به: ۱۵٫۰} ^۱۵٫۱ مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الكافي-الأصول و الروضه، تهران، المكتبه الإسلاميه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ج۱۲، ص۲۱۱.
↑ فيض كاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافي، اصفهان، كتابخانه امام أمير المؤمنين علی عليه السلام‏، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق، ج۳، ص۷۵۴.
↑ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۱۳.

[1] شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح) - قم، نشر هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، خطبه۱۹۰، ص۲۸۰.

[2] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۳۹.

[3] ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه‏، چاپ دوم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۳۷۶.

[4] ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش، باب۶۰، ص۱۴۹.

[5] ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش، ص۱۵.

[6] فراهيدی، خليل بن أحمد، كتاب العين، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۶.

[7] صاحب بن عباد، إسماعيل بن عباد، المحيط في اللغه، بيروت، عالم الکتاب، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۶۲.

[8] طريحی، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۴۴۴.

[9] بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، انتشارات اسلامی‏، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش، ص۸۳۵.

[10] طريحی، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۰۱.

[11] مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی كوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۷۵.

[:0-12] {پرش به بالا به: ۱۲٫۰} ^۱۲٫۱ ^۱۲٫۲ مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی كوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۶۹۷.

[13] مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الكافي-الأصول و الروضه، تهران، المكتبه الإسلاميه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۳۰۸.

[14] نوری‌ طبرسی‌، اسماعیل‌ بن‌ احمد، کفایة الموحدین، تهران، علميه اسلاميه، بی تا، ج۳، ص۲۲۵.

[:1-15] {پرش به بالا به: ۱۵٫۰} ^۱۵٫۱ مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الكافي-الأصول و الروضه، تهران، المكتبه الإسلاميه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ج۱۲، ص۲۱۱.

[16] فيض كاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافي، اصفهان، كتابخانه امام أمير المؤمنين علی عليه السلام‏، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق، ج۳، ص۷۵۴.

[17] مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۱۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش}}
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-هول مطلع چيست؟
+هول مطلع چیست؟
 {{پایان سوال}}
+{{پاسخ}}
-امامان(ع)از «هول مطلع» بسيار سخن گفته اند. طى آن به مردم هشدار داده اند و خودشان نيز از آن لحظه، به خدا پناه برده اند.
+{{درگاه|سنت|واژه‌ها}}
+'''هَوْل مُطَّلَع''' تعبیری است در دعاها و روایات که مراد از آن را [[وحشت قبر]] دانسته‌اند. عده‌ای نیز هول مطلع را مکانی بالا معرفی کرده‌اند که گویا بر همه کارهای [[انسان]] از بالا اشراف و احاطه وجود دارد. برخی نیز دیدن [[ملک الموت]] هنگام قبض روح را «هول المطلع» معنا کرده‌اند، یعنی ترس از ملک الموت و [[فرشتگان]]. [[امام علی(ع)]] مردم را توصیه می‌کرد که خود را برای هول مطلع آماده کنند. در برخی دعاها نقل شده {{عربی|يَا رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَع‏|ترجمه=خدایا، از هول مطلع، به تو پناه می‌برم.}} [[ابوذر غفاری]] در زمان به خاک سپردن فرزندش گفت: «اگر هول مطلع نبود، دوست داشتم به جای تو بودم.» در روایات به [[زیارت قبر امام حسین(ع)]] و روزه گرفتن آخر [[ماه رجب]] برای رفع ترس از هول مطلع سفارش شده است.
-اميرمؤمنان(عليه السلام) فرمود:
+== هول مطلع در روایات و ادعیه ==
-خود را براى مرگ و پيشامدهاى آن آماده كنيد... تنگى قبرها، شدت اندوه و هول مطلع.<ref>محمد دشتى، نهج البلاغه، ص۱۰۹، خ ۱۹۰.</ref>
+هول مطلع عنوانی است که در برخی از روایات و ادعیه وارد شده است:
+# [[امام علی(ع)]] مردم را انذار می‌داد که خود را برای هول مطلع آماده کنند.<ref>شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح) - قم، نشر هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، خطبه۱۹۰، ص۲۸۰.</ref>
-در جاى ديگر، حضرت پس از مذمت دنيا و بيان سختى هاى آن فرمود:
+# [[امام صادق(ع)]] فرمود: {{متن عربی|اللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَی هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ ضِیقَ الْمَضْجَعِ |ترجمه=خداوندا! یاری ده مرا از ترس موضع اطّلاع، و فراخی ده بر من تنگی خوابگاه را.}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۳۹.</ref>
+# در برخی دعاها نیز آمده {{عربی|یَا رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ‏ |ترجمه=خدایا، از هول مطلع، به تو پناه می‌برم.}}<ref>ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه‏، چاپ دوم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۳۷۶.</ref>
-پس از دنيا، هول مطلع، سكرات موت و ايستادن در برابر عدل الهى است.<ref>همان، ص۳۳، خ ۸۳، ب ۲۴.</ref>
+# در روایات به [[زیارت قبر امام حسین(ع)]] برای رفع ترس از هول مطلع سفارش شده است.<ref>ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش، باب۶۰، ص۱۴۹.</ref>
+# همچنین به روزه گرفتن آخر ماه رجب نیز برای رهایی از هول مطلع توصیه گردیده است.<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش، ص۱۵.</ref>
-امام حسن مجتبى(عليه السلام) هنگام مرگ، بسيار مى گريست. وقتى علت را جويا شدند، فرمود:
+== مفهوم‌شناسی ==
-براى دو چيز مى گريه مى كنم، هول مطلع و جدايى از دوستان.<ref>بحار الانوار، ج۶، ص۱۶۱ و ۱۶۰، حديث ۲۲.</ref>
+'''هول:''' لغت‌شناسان «هَوْل» را به معنای ترس از چیزی دانسته‌اند که نمی‌داند چگونه به او هجوم خواهد آورد.<ref>فراهيدی، خليل بن أحمد، كتاب العين، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۶.</ref><ref>صاحب بن عباد، إسماعيل بن عباد، المحيط في اللغه، بيروت، عالم الکتاب، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۶۲.</ref> برخی نیز هول را ترس از چیز بزرگ معنا کرده‌اند.<ref>طريحی، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۴۴۴.</ref>
-ابوذر غفارى وقتى فرزندش را به خاك سپرد، فرمود:
+'''مطلع:''' در لغت به معنای جهت و جانب كار، جای كسب اطلاع از بلندی به گودی و چشم انداز است.<ref>بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، انتشارات اسلامی‏، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش، ص۸۳۵.</ref> در تعبیری دیگر «مُطَّلَع» به جایگاهی بلند که از بالای آن به چیزی آگاهی حاصل شود، معنا کرده‌اند.<ref>طريحی، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۰۱.</ref>
-اگر هول مطلع نبود، دوست داشتم به جاى تو بودم.<ref>الفروع من الكافى، ج۳، ص۲۵۰، باب نوادر، ح ۴.</ref>
+برای اصطلاح «هول مطلع» روایات چند معنا ذکر شده است:
+# '''وحشت قبر:''' ترس [[عذاب قبر]]، سوال در قبر و سختی‌های بعد از آن.<ref>مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی كوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۷۵.</ref> {{متن عربی|هَوْلِ‏ الْمُطَّلَعِ‏}} یعنی آنچه بعد از [[مرگ]] در انتظار [[انسان]] است و بر آن اشراف و احاطه دارد.<ref name=":0">مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی كوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۶۹۷.</ref><ref>مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الكافي-الأصول و الروضه، تهران، المكتبه الإسلاميه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۳۰۸.</ref> این معنا در روایتی از [[سلمان فارسی]] نقل شده است.<ref>نوری‌ طبرسی‌، اسماعیل‌ بن‌ احمد، کفایة الموحدین، تهران، علميه اسلاميه، بی تا، ج۳، ص۲۲۵. </ref>
-در دعاها وارد شده است:
+# '''مکانی بالا:''' به مکانی گفته می‌شود که فردِ آگاه در مکانی بالا به پایین اشراف داشته باشد. «مطلع» به چیزی که از بالا اشراف دارد، تشبیه شده است، گویا بر همه چیز احاطه دارد.<ref name=":0" /><ref name=":1">مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الكافي-الأصول و الروضه، تهران، المكتبه الإسلاميه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ج۱۲، ص۲۱۱.</ref> به نظر می‌رسد این معنا برگرفته از معنای لغوی است و «لام» «مطلع» را با کسره خوانده‌اند که در آن صورت به معنای آگاهی داشتن خواهد شد.<ref name=":0" /> به مکانی بالایی گفته می‌شود که بر پایین اشراف دارد و منظور احوالات انسان در [[قیامت]] است که [[خدا]] بر همه اعمال او آگاهی دارد.<ref>فيض كاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافي، اصفهان، كتابخانه امام أمير المؤمنين علی عليه السلام‏، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق، ج۳، ص۷۵۴.</ref>
+# '''دیدن ملک الموت:''' برخی «مطلع» را به معنی دیدن [[ملک الموت]] دانسته‌اند که انسان با دیدن آن به ترس می‌افتد.<ref name=":1" /> برای همین برخی گفته‌اند یعنی ترسیدن از ملائکه‌ای که برای قبض روح انسان‌ها می‌آیند و به آنها خبر داده می‌شود.<ref>مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۱۳.</ref>
-اللهم اعوذ بك من هول المطلع.<ref>طريحى، مجمع البحرين، ج۳، ص۵۵.</ref>
+{{پایان پاسخ}}
-رواياتى كه براى نمونه ذكر شد، مى رساند كه هول مطلع، قطعى و منزلى پس از مرگ است; اما معناى دقيق آن چيست و مرتبه ى آن كجاست؟
+== مطالعه بیشتر ==
-«هول مطلع» مركب از دو جزء هول و مطلع است. «هول» به معناى ترس و فرياد بزرگ است.<ref>همان، ج۴، ص۴۴۴.</ref> «مطلع» يعنى جايگاهى كه از چيزى آگاهى حاصل مى شود و اين جايگاه، موقعيت بلند و مرتفعى دارد.<ref>همان، ج۳، ص۵۵.</ref> حاصل تركيب چنين مى شود: ترس و فريادى كه از آگاهى يافتن در يك جايگاه بلند حاصل مى شود. اكنون بايد ديد كه روايات و دانشمندان، چگونه هول مطلع را معنا كرده اند و كدام يك از آنها، با معنايى كه از لغت استفاده مى شود، همخوانى دارد؟
+* مقاله "بررسی مسأله هول مطلع در منظر اندیشمندان مسلمان با تأکیدی بر دیدگاه علامه مجلسی و شیخ صدوق" نوشته جمعی از نویسندگان، مجله  پژوهش های معاصر در علوم و تحقیقات، سال سوم، بهمن ۱۴۰۰، شماره ۳۱.
-۱. هول مطلع، تمام منازل و حالاتى است كه ميت، پس از مرگ با آنها مواجه و از آنها با خبر مى شود. مانند فشار قبر، سؤال نكير و منكر، خروج از قبر و... .
+== منابع ==
+{{پانویس|۲}}
-۲. هول مطلع، آن منزلى است كه بلافاصله پس از قبض روح، فرشتگان روح انسان را به سوى آسمان مى برند و آنجا به حالات خود، ـ ثواب و كرامت يا عقاب و اهانت ـ آگاهى مى يابد. اينجا اگر شخص، كافر يا گنه كار باشد، فزعى عظيم و وحشتى هولناك بر او چيره مى شود.<ref>طبرسى نورى، كفايه الموحدين، ج۳، ص۲۲۴; و علم الهدى، معاد و عدل، ص۸۸ و ۸۹.</ref>
-از امام صادق(عليه السلام) نقل شده است:
-چون روح مؤمن از بدنش خارج شد، ملائكه آن را به آسمان مى برند و بر او ترحم و طلب مغفرت مى كنند. از هفت آسمان مى گذرند تا به عرش الهى مى رسند. آنجا خداوند نيز بر او ترحم مى كند و دستور مى دهد كه روح او را، نزد جسدش بر گردانيد; چون او را از زمين آفريدم و بار ديگر از زمين خارج مى كنم.<ref>همان، به نقل از: اختصاص شيخ مفيد.</ref>
-امام باقر(عليه السلام) فرمود:
-چون روح كافر را پس از قبض به آسمان برند، درهاى آن، به رويش بسته مى شود و ملائكه او را لعنت مى كنند.<ref>همان.</ref>
-چنان كه همين معنا از قرآن نيز به دست مى آيد:
-(إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِ آياتِنا وَ اسْتَكْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ ...).
-ابن عباس مى گويد:
-يعنى درهاى آسمان به روى كفار باز نمى شود، آن گونه كه به روى مؤمنان گشوده مى شود.<ref>مجمع البيان، شيخ طبرسى، ج۴، ص۴۱۸.</ref>
-۳. هول مطلع سرازيرى قبر است. وقتى ميت را داخل قبر مى كنند، هول و وحشت عظيمى بر او چيره مى شود; گويى از آسمان به زير مى افتد. اين حقيقت از سلمان فارسى و ملاقات او با روح ميتى در آخر عمرش حكايت شده است:
-قال فصلوا علىّ فلما فرغوا من الصلوه حملت الى قبرى فعاينت هولاً عظيماً المطّلع تخيل انى سقطت من السماء الى الارض فى لحدى<ref>كفايه الموحدين، ج۳، ص۲۲۵; و معاد و عدل، ص۹۲.</ref> ]روح[ ميت ]به سلمان[ گفت: بر ]جنازه[ من نماز گزاردند. وقتى از نماز فارغ شدند، مرا به سوى قبرم بردند كه ترس بزرگى مشاهده كردم. گويى كه از آسمان به قبرم در زمين سقوط كردم.
-جمع بندى: از اينكه در روايات مذكور، هول مطلع در كنار ديگر سختى ها و مراحل پس از مرگ آمده است، معلوم مى شود مراد از آن، همه ى منازل نيست. پس نظر نخست، بعيد به نظر مى رسد. ميان نظر دوم و سوم مى توان جمع كرد; يعنى هول مطلع بالا رفتن روح تا فرود آن نزد جسد، در قبر است. از اينكه ابوذر غفارى، هنگام گذاشتن جنازه ى فرزندش در قبر، اين جمله را خواند: «لولا هول المطلع» و نيز در حكايت سلمان فارسى تصريح شده است كه هول مطلع همان لحظه ى فرود در قبر است; معناى سوم (وحشتى كه براى ميّت، هنگام سرازير كردن او به قبر، دست مى دهد) انتخاب مى شود.
-از ترمذى نيز نقل شده است:
-ساعت هاى خاك سپارى، ميت مشغول است. چون به استقبال هول مطّلع و سؤال نكير و منكر مى رود.<ref>سيوطى، شرح الصدور، ص۱۵۵.</ref>
-از اين نقل معلوم مى شود «هول مطّلع»، ابتداى روانه شدن به سوى قبر است.
-==منابع==
-<references />
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = کلام
 | شاخه فرعی۱ = معاد
 |شاخه فرعی۲ =قبر
 |شاخه فرعی۳ =
 }}
-{{تکمیل مقاله
+{{ارزیابی
-  | شناسه =
+  | شناسه = شد
-  | تیترها =
+  | عکس = <!--خالی | شد-->
-  | ویرایش =
+  | درگاه = شد
-  | لینک‌دهی =
+  | ادبیات = شد
-  | ناوبری =
+  | پیوند = شد
-  | نمایه =
+  | ناوبری = <!--خالی | شد-->
-  | تغییر مسیر =
+  | تغییرمسیر = <!--خالی | شد-->
-  | ارجاعات =
+  | ارجاعات = شد
-  | بازبینی =
+  | ارزیابی کمی = شد
-  | تکمیل =
+  | ارزیابی کیفی = شد
-  | اولویت =
+  | اولویت = ج
-  | کیفیت =
+  | کیفیت = خوب
 }}
 {{پایان متن}}