قهر و غلبه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قهر و غلبه در قرآن''' معنای نزدیکی به هم دارند. قهر به معنای غالب و پیروز است. غلبه هم، به معنای چیرگی و پیروزی آمده است. واژه قهر در قرآن نیامده است اما مشتقات آن مثل قاهر، قهار و… در قرآن تکرار شده است.

 

قهر به آن نوع پیروزی گفته می‌شود که فرد مقابل، هیچ گونه مقاومتی نتواند از خود نشان دهد. در کلمه «غلبه»  ممکن است بعد از مقاومت‌هایی، بر فرد، پیروز گردد. «قاهریّت»، در جایی به کار برده می‌شود که طرف مقابل موجود عاقلی باشد، ولی «غلبه» اعم است و پیروزی‌ بر موجودات غیر عاقل را نیز شامل می‌شود.  

در قرآن کریم کلمه قهر نیامده است؛ اما مشتقات آن در چهار مورد استفاده شده است:

قهر که قاهر و قهار هم از آن گرفته شده است، بر پیروزی و برتری دلالت می‌کند و قاهر به معنای غالب شدن است.<ref>ابن فارس، أحمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة - قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۳۵.</ref> [[راغب اصفهانی]] (درگذشته ۴۰۱ق) می‌گوید قهر به معنای غلبه و ذلیل کردن طرف مقابل است، چنان‌که خدا در قرآن می‌فرماید:{{قرآن|فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ|سوره=ضحی|آیه=۹|ترجمه=و یتیم را ذلیل مکن}}. ولی ظاهر این است که «ذلت» معنای مستقیم «قهر» نیست، بلکه از لوازم آن می‌باشد، زیرا لازمه غلبه بر کسی، ذلیل و سرکوب کردن اوست که ملازم با ذلت است.<ref>راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ص۶۸۷.</ref>

[[علامه طباطبایی]]، قهر را نوعی از غلبه می‌داند که چیزی بر چیزی پیروز گردد و او را به پیروی از اثر خود مجبور سازد، اثری که با طبع او سازگار نیست، مانند غلبه آب بر آتش، که آن را خاموش می‌سازد. اسم قاهر همان گونه که بر دیگران صدق می‌کند، بر خدا نیز صدق می‌کند؛ با این تفاوت که در غیر خداوند، قاهر و مقهور از نظر وجودی در رتبه واحدی قرار دارند؛ مانند آب و آتش که هر دو موجود طبیعی است، در حالی که قاهر بودن خدا بر جهان با بندگان، از این مقوله نیست. قاهریت او برتری و احاطه اوست، چون از نظر وجودی برتر است، از این جهت در قرآن لفظ قاهر با جمله {{قرآن|فَوْقَ عِبادِهِ|سوره=انعام|آیه=۱۸}} همراه می‌باشد و عنایت دارد که این مطلب با به کار بردن کلمه {{قرآن|فَوْقَ عِبادِهِ}} بیان کند تا برساند نه تنها خدا قاهر بر بندگان است، بلکه بالا و برتر از آن‌ها است.<ref>طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۵.</ref>

گاهی گفته می‌شود قهار مبالغه قاهر است و علاوه بر این تفاوت، توصیف خدا به «قهار» به اعتبار ذات است، در حالی که توصیف او به «قاهر» به اعتبار فعل خداوند است. امّا نمایش این اسم در زندگی ما این است که بر دشمنان خود قاهر و پیروز شویم و بدترین دشمن‌ها نفس اماره است و آنگاه که بر شهوت و خشم غلبه کردیم، بر دشمن خود پیروز شده‌ایم.<ref>سبحانی، جعفر، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره ۵، ص۷۶.</ref>

غلبه به معنای چیره شدن و مشتقات مختلف آن به معنای چیرگی بدبختی‌ها، چیرگی در تصرف شهر، بر کسی چیره شد، آمده است.<ref>خسروی حسینی، غلام رضا، ترجمه مفردات راغب، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۷۰۹.</ref> در فرهنگ ابجدی غلبه به معنای برتری یافتن و چیره شدن و مشتقات مختلف آن به معنای: سخاوت و بخشندگی خوی او شد، به زور چیزی را از کسی گرفتن، محکم و پابرجا، و باغچه پر از درخت، زمین بزرگ و بلند، آمده است.<ref>بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش، ص۶۴۴.</ref> مشتقات این کلمه ۳۱ مرتبه در قرآن با چند محور بیان شده است.

# '''غلبه در میدان جنگ:''' قرآن در آیاتی، پیروزی در میدان جنگ را با لفظ غلبه پیدا کردن، غالب شدن و مغلوب شدن یاد کرده است.<ref>سوره بقره، آیه۲۴۹. سوره آل عمران، آیه۱۲ و ۱۶۰. سوره نساء، آیه۷۴. سوره مائده، آیه۲۳. سوره انفال، آیه۳۶ و ۴۸ و ۶۵ و ۶۶. سوره روم، آیه۳-۲. سوره صافات، آیه۱۱۶ و ۱۷۳.</ref>

# '''غلبه اراده الهی بر دیگران:''' پیروزی و سلطه خدا بر ارداه‌های دیگران نیز با لفظ غلبه در قرآن آمده است.<ref>سوره مائده، آیه۵۶. سوره یوسف، آیه۲۱. سوره انبیاء، آیه۴۴. سوره قمر، آیه۱۰. سوره مجادله، آیه۲۱.</ref>

# '''غلبه بر دیگران در مسائل اجتماعی:''' قرآن برای پیروزی در مسایل اجتماعی از کله غلبه استفاده کرده است؛ مانند یاری شدن حضرت موسی با برادرش هارون،<ref>سوره قصص، آیه۳۵.</ref> در خواست اجر کردن ساحران از فرعون در صورت پیروزی بر حضرت موسی(ع)، <ref>سوره اعراف، آیه۱۱۳.</ref> پیروز شدن حضرت موسی بر ساحران فرعون<ref>سوره اعراف، آیه۱۱۹.</ref> و دیگر مسایل.<ref>سوره کهف، آیه۲۱. سوره شعراء، آیه۴۱-۴۰ و ۴۴. سوره فصلت، آیه۲۶.</ref>

# '''غلبه هوای نفس بر انسان:''' {{قرآن|قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَيْنا شِقْوَتُنا وَ كُنَّا قَوْماً ضالِّينَ|ترجمه=مى‏‌گويند: «پروردگارا! بدبختى ما بر ما چيره شد، و ما قوم گمراهى بوديم‏».|سوره=مومنون|آیه=۱۰۶}}

قهر به آن نوع غلبه و پیروزی گفته می‌شود که فرد مقابل، هیچ گونه مقاومتی نتواند از خود نشان دهد. در کلمه «غلبه» این مفهوم وجود ندارد و ممکن است بعد از مقاومت‌هایی، بر فرد، پیروز گردد. به تعبیر دیگر، شخص قاهر به کسی می‌گویند که بر فرد مقابل آن چنان تسلط و برتری داشته باشد که مجال مقاومت به او ندهد، درست مانند ظرف آبی که بر شعله کوچک آتشی ریخته شود که در دم آن را خاموش کند. «قاهریّت»، معمولًا در جایی به کار برده می‌شود که طرف مقابل موجود عاقلی باشد، ولی «غلبه» اعم است و پیروزی‌های بر موجودات غیر عاقل را نیز شامل می‌شود.‏<ref>مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۷۶.</ref>

  | تغییر مسیر =شد

  | کیفیت =ب