اقدامات ابوبکر در زمان خلافت

سؤال

آیا در زمان خلافت ابوبکر، کارهای مخالف اسلام انجام شد؟

طریقه انتخاب ابوبکر به خلافت

مقالهٔ اصلی: جریان سقیفه

پس از رحلت پیامبر(ص) انصار در سقیفه بنی‌ساعده برای انتخاب جانشین گرد هم آمدند تا با سعد بن عباده بیعت کنند. ابوبکر پس از اطلاع به همراه عمر بن خطاب و ابوعبیده جراح، به سقیفه رفت. امام علی(ع) در این زمان مشغول غسل و کفن پیامبر(ص) بود. انصار گفتند: یک امیر از ما و یک امیر از شما. ابوبکر در پاسخ گفت: امیران از ما باشند و وزیران از شما! آنگاه ابوبکر گفت: من یکی از این دو؛ عمر و ابو عبیده را برای شما می‌پسندم. در این هنگام عمر از جا برخاست و گفت: چه کسی راضی می‌شود کسی را که پیامبر مقدم داشته را نادیده بگیرم. عمر با ابوبکر بیعت کرد و برخی مردم نیز بیعت کردند.

اقدامات

در زمان خلیفه اول کارهای زیادی مخالف اسلام صورت گرفت، که اکثر آن‌ها از سوی خود خلیفه انجام گرفت:

غصب خلافت امیرمؤمنان(ع)

غصب خلافت و جانشینی امام علی(ع) اولین اقدام خلاف اسلام و گفتار پیامبر(ص) قلمداد شده است. پیامبر(ص) در موارد بسیاری علی(ع) را به عنوان جانشین بعد از خود معرفی نمود. امیرمؤمنان(ع) و فاطمه زهرا(س) تلاش‌های زیادی برای بازگرداندن امر خلافت از ابوبکر و بیعت با امام علی(ع) کردند؛ اما تلاش آنان ثمری نبخشید.

جنگ و کشتار کسانی که از پرداخت زکات به ابوبکر کوتاهی کردند

این عده کسانی بودند که چون در منصب جانشینی ابوبکر نسبت به پیامبر(ص) تردید داشتند، از پرداخت زکات به ابوبکر کوتاهی نمودند. ابوبکر تصمیم گرفت با آنان بجنگد؛ ولی عمر که متوجه عواقب سوء این تصمیم بود، مخالفت کرد؛ اما ابوبکر بر خلاف نص صریح پیامبر با آنان جنگ نمود.

کشتن «مالک بن نویره»

مالک بن نویره رئیس قبیله بنی‌تمیم و شخصی بی پاک و شجاع بود؛ وی از پرداخت زکات به حکومت ابوبکر خودداری کرد تا به بررسی اوضاع و شرایط بپردازد. خالد بن ولید با دستور ابوبکر به وی حمله کرد و او را کشت و همان شب با زن او هم‌بستر شد. زمانی‌که برخی از جمله عمر به ابوبکر گفتند که باید خالد را به خاطر زنا و کشتن مرد مسلمان، بکشند، ابوبکر در پاسخ گفت: بس است، خالد حکم خدا را با اجتهاد خودش تأویل کرد؛ هرچند اشتباه نمود، او را نکوهش نکنید. بنابراین، این رأی ابوبکر در مورد خالد یکی از مخالفت‌های او در مقابل قرآن و سنت پیامبر(ص) دانسته شده است.

عدم پرداخت سهم ذی القربی

همه مسلمانان اتفاق دارند که سهمی از خمس به پیامبر خدا(ص) و سهم دیگری به خویشان آن حضرت تعلق می‌گرفته است و تا پیامبر در قید حیات بود به آن عمل می‌کرد. ولی بعد از آن که ابوبکر به خلافت رسید، آیه خمس را تأویل کرد و پیامبر و خویشان او را پس از رحلت آن حضرت طرد نمود و از ادای حق بنی هاشم امتناع ورزید.

عدم پرداخت ارث فاطمه زهرا(س)

از دیگر اقدامات ابوبکر که خلاف اسلام دانسته شده است، ندادن ارث حضرت زهرا(س) بود که این عمل خلاف نص صریح قرآن بود: «للرجال نصیب مما ترک...»؛ برای مردان از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان گذاشته‌اند بهره‌ای هست، برای زنان نیز از آنچه پدران و مادران و خویشان باقی گذاشته، کم یا زیاد، بهره‌ای مقرر شده است.

مفسران معتقدند که این آیه به معنی عام شامل پیامبر و سایر افراد بشر می‌شود. اما وقتی فاطمه(س) از ابوبکر ارث پدرش را طلب نمود، ابوبکر گفت: پیامبر فرموده: ما ارث نمی‌گذاریم و آنچه از ما می‌ماند صدقه است و به سایر افراد مسلمین می‌رسد. این حدیث را فاطمه(س) و امامان(ع) مردود دانسته‌اند.

غصب فدک ملک دختر پیامبر(ص)

زمانی‌که آیه «و آت ذی القربی حقه»؛ حق خویشان خود را به آنها بده، نازل شد پیامبر(ص) فدک را به فاطمه(س) بخشید و هم‌چنان در دست آن حضرت بود تا اینکه ابوبکر آن را از وی گرفت. این همان حقی بود که زهرا(س) بعد از پدرش آن را مطالبه کرد و خلیفه و طرفدارانش را محکوم نمود.

آزار و کتک زدن حضرت زهرا(س)

آزردن حضرت زهرا(س) دختر پیامبر(ص) مخالف گفتار صریح رسول خدا(ص) دانسته شده است؛ چنانکه پیامبر(ص) فرمود: خشنودی فاطمه(س) خشنودی من و خشم فاطمه، خشم من است. اما بنا بر پاره‌ای از گزارش‌های تاریخی، ابوبکر و هوادارانش به فرموده پیامبر(ص) اعتنا نکرده و فاطمه(س) را در جریان بیعت و هجوم به خانه علی(ع) بین در و دیوار قرار دادند و پهلویش را شکستند.

منع از نوشتن احادیث پیامبر(ص)

محققان معتقدند که کتابت و ضبط احادیث پیامبر(ص) موجب بقای سیره و سنت نبوی بود؛ چنانکه پیامبر(ص) نیز به ضبط و حفظ احادیث تأکید کرده بود. در زمان ابوبکر، احادیث آن حضرت نابود شد. ابوبکر در ایام خلافتش دستور داد پانصد حدیث پیامبر را جمع آوری کردند و همه آنها را آتش زد.

عدم پرداخت سهم مولفه قلوبهم

طبق آیه 60 سوره توبه، خداوند برای افرادی که باید دل‌های آنها را به سوی اسلام جلب کرد، سهمی از زکات قرار داده است؛ «انما الصدقات... و المؤلفة قلوبهم» پیامبر(ص) این سهم از زکات را به افرادی که لازم بود دل‌های آنان به سوی اسلام جلب شود، می‌داد؛ اما ابوبکر پس از خلافت با پیشنهاد عمر از پرداخت سهم آنها خودداری کرد.

انتخاب عمر به جانشینی

از دیگر اعمال خلاف اسلام ابوبکر در زمان خلافت، وصیت به جانشینی عمر هنگام وفاتش دانسته شده است؛ زیرا انتخاب عمر برخلاف بیانات صریح پیامبر(ص) در امر جانشینی بود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ اجتهاد در مقابل نص، علامه سید عبدالحسین شرف الدین، ترجمه علی دوانی.

۲ـ الغدیر، علامه امینی، ج۱۳، ترجمه اکبر ثبوت