«دنیا خانه‌ای است پوشیده از بلاها»

سؤال

سند خطبه ۲۲۶ نهج البلاغه چگونه است؟

خطبه ۲۲۶ نهج‌البلاغه در برخی نسخه‌ها با شماره دیگری بیان شده است. روش این کتاب بر بیان اسناد نبوده اما محققان در کتاب‌های دیگری به بررسی اسناد این سخنان رداخته و به طور مفصل آن را بیان نموده‌اند. سند این خطبه نیز در کتاب‌های دیگر بیان شده و محمد دشتی در کتابی با این منظور تمام سندهای آن را بیان نموده است.

محتوای خطبه

امام علی(ع) در حقیقت و شناخت دنیا می‌فرماید: «دنیا خانه‌ای است پوشیده از بلاها، به حیله و نیرنگ شناخته شده، نه حالات آن پایدار است و نه مردم آن از سلامت برخوردارند. حالاتش گوناگون و هر روز نوبت به یکی می‌رسد و …» سپس مردم را به عبرت گرفتن از دنیا فراخوانده و می‌فرماید: «ای بندگان خدا: بدانید شما و آنان که در این دنیا زندگی می‌کنید بر همان راهی می‌روید که گذشتگان پیموده‌اند. کسانی که عمرشان بیش از عمرهای شما و خانه‌هایشان آبادتر از خانه‌های شما و آثارشان ماندگارتر از آثار شما بود، آوازهایشان خاموش شد، و …»

سند خطبه

این خطبه در برخی از نهج البلاغه‌های چاپ‌های متاخر، شماره ۲۱۷ است، اما در ترجمه محمد دشتی و … خطبه ۲۲۶ نهج‌البلاغه است. کتاب نهج‌البلاغه بدون سند و بدون آوردن نام‌های راویان است اما این خطبه در کتاب‌های حدیثی دیگر با اسامی راویان آمده است و دانشمندان اسلامی هر کدام با توجه به روش خویش این اسناد را در کتاب‌های جداگانه تحت عنوان مصادر و مدارک نهج البلاغه گردآوری کرده‌اند.

محمد دشتی کتابی در این خصوص نوشته و در ذیل هر خطبه، نامه و حکمت، منابع دیگری را که این کلمات را آورده‌اند ذکر کرده است و در ذیل این خطبه می‌نویسند، و علاوه بر نهج البلاغه در این کتاب‌ها نیز خطبه ۲۲۶ آمده است:

• کتاب کنزالعمال نوشته المتقی هندی، بیروت، مؤسسه الرساله، ج۱۶، ص۲۰۱.

• تذکره الخواص نوشته ابن راوندی متوفای ۵۷۳ هـ ق، ص۱۲۲ و منهاج البراعه، ج۲، ص۳۹۲ از همان مولف.

• حلیه الاولیا نوشته ابونعیم.

• اخبار الطوال دینوری.

• عیون الحکم و المواعظ نوشته علی‌لیثی واسطی بی‌جا، دارالحدیث، اول، ۱۳۷۶هـ ش، ص۹۱ و ۲۵۱ با اضافات و تفاوت‌های جزئی.

• بحارالانوار نوشته مجلسی، بیروت، مؤسسه الوفاء دوم، ۱۴۰۳ هـ ق، ج۷۰، ص۱۱۷.

• المناقب نوشته خوارزمی.

• تاریخ مدینه دمشق نوشته ابن عساکر.

• ارشاد القلوب نوشته حسن بن ابی الحسن دیلمی، بی‌جا، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۲هـ ق، ج۱، ص۳۰، ب ۴،

این خطبه به‌طور مفصل‌تر از نهج البلاغه در کتاب المناقب چنین آمده است:

موفق بن احمد خوارزمی، صاحب المناقب، از ابوالحسن علی بن احمد العاصمی، از اسماعیل بن احمد الواعظ، از پدرش از ابوالحسین ابن بشران، الورک بغداد از حسین بن صفوان، از عبدالله بن محمد بن ابی الدنیا، از علی بن حسین بن عبدالله، از عبدالله بن صالح بن مسلم العجلی از پدرش از مردی از بنی‌شیبان از مولا امیرالمؤمنین(ع) ...

البته در سند دیگر به جای مردی از بنی‌شیبان آمده عبدالله بن صالح، از پدرش از امیرالمؤمنین(ع) که ابن عساکر چنین نوشته: ابوالقاسم علی بن ابراهیم، از رشأ بن نظیف از حسن بن اسماعیل، از احمد بن مروان، از ابوقبیصه از سعید از عبدالله بن صالح العجلی، از پدرش از مولا امیرالمؤمنین(ع) : ... از این مطالب می‌توان چنین برداشت نمود که این خطبه از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده است.

مطالعه بیشتر

• مصادر نهج البلاغه؛ عبدالله نعمه، بی‌جا، بی‌نا، ۱۳۹۲ هـ ق، ص۲۱۹.

• نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۳۹۷ هـ ق، ج۳، ص۱۸۰.