عدالت موجب همدلی است

سؤال

مراد از جمله «و العدل تنسیقاً للقلوب» که در خطبه حضرت زهرا (س) آمده‌است؟

«تسنیق» به معنای تنظیم است. پس عبارت خطبه به این معنی است که: «خداوند عدل و دادگستری را سبب برقراری ارتباط قلبها با یکدیگر قرار داد». فراز بعدی خطبه آن حضرت این عبارت است: «و طاعتَنا نظاماً للملّه و اِمامتَنا اَماناً مِنَ الفُرقَه». این دو فراز از خطبه متمم و مکمل یکدیگرند و اشاره به دو نوع اختلاف در جامعه دارد که یکی نابرابری در توزیع ثروت خدادادی است که همه باید به‌طور عادلانه از آن بهره‌مند شوند و دیگری اختلاف در عقاید و افکار.

اگر با دقت بیشتری حوادث جنایی مانند سرقت، قتل، بی‌حرمتی و بلکه اساس انقلابهای خونین بشری را بررسی کنیم، در می‌یابیم که سرمنشأ اصلی آنها، فقدان عدالت و وجود نابرابری و تبعیض به ویژه در مسئله ثروت است که عده‌ای از آن نعمت بهره‌مند و اکثریت فاقد آن هستند و چون تبعیض برای بسیاری غیرقابل تحمل است، لذا سر از طغیان و جنایت درمی‌آورد.

امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) می‌فرماید: «خداوند متعال بر پیشوایان عادل واجب کرده‌است که بر خود تنگ بگیرند تا نیاز تهیدستان، آنان را به هیجان و شورش واندارد.» پس بی‌عدالتی موجب به هم ریختن جامعه و از هم پاشیدگی ودوری قلبها و دلها می‌شود که، ظلم ناپایدار است. در مقابل، اگر افراد جامعه مشاهده کردند که امام و رهبر و به دنبال آنها تمام مسئولین، زندگی مناسب با عدالت اجتماعی دارند، قلب آنها آرام گرفته و اطمینان خود را از دست نخواهند داد و در پی آن، مردم با یکدیگر مهربان تر خواهند شد. در همین زمینه پیشوای عادلان و امیر مؤمنان حضرت علی (ع) می‌فرماید: «و لو شئتُ لاهتدیتُ الطریقَ الی مُصفّی هذا العسلِ و لباب هذا القمحِ ولکنْ هیهاتَ اَنْ یقودَنی جشَعی اِلی تخیُّرِ الاَطْعِمه اَنْ یغلبَنی هوای و لعلَّ بالحجاز و الیمامه مَنْ لاعهد له بالشبع و لا طمع له فی القرص»؛ اگر بخواهم راه دستیابی به عسل مصفا و نان مغز گندم را بلد هستم، اما هیهات که هوای نفس را به اختیار غذاهای لذیذ بکشام و حال آن که شاید در حجاز یا یمامه کسی باشد که هرگز سیر نشده و مدتهاست قرص نان به دست نیاورده است.

نکته:

لازمه این تنسیق و ایجاد ارتباط، تساوی در حقوق نیست، بلکه تعادل، بهترین کنش ارتباطی و پربازده‌ترین روابط است. اگر بر زن حجاب واجب شده‌است، زینت کردن به طلا و حریر را هم حلال شده و اگر به والی قدرت داده شد در مقابل، زهد و بیداری و رسیدگی در نیمه شب و باز بودن در منزل به روی ارباب رجوع نیز بر او واجب شده‌است. اگر بر فقیر صبر واجب شد، آسایش در خانه بر او حلال و رسیدگی به نیازمندان از او خواسته نشده‌است و…. از این جهت است که فرمودند: «العدل نظام الاِمرَه» عدل سازمان حکومت است و «العدل ملاک» عدل معیار است.

برای مطالعهٔ بیشتر

۱ـ شرخ خطبه حضرت زهرا (س)، سید غرالدین حسینی، دو جلد.