پیش نویس:هول مطلع

سؤال

هول مطلع چیست؟

درگاه‌ها

هَوْل مُطَّلَع تعبیری است در دعاها و روایات که مراد از آن را وحشت قبر دانسته‌اند. عده‌ای نیز هول مطلع را مکانی بالا معرفی کرده‌اند که گویا بر همه کارهای انسان از بالا اشراف و احاطه وجود دارد. برخی نیز دیدن ملک الموت هنگام قبض روح را «هول المطلع» معنا کرده‌اند، یعنی ترس از ملک الموت و فرشتگان. امام علی(ع) مردم را توصیه می‌کرد که خود را برای هول مطلع آماده کنند. در برخی دعاها نقل شده «يَا رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَع‏؛ خدایا، از هول مطلع، به تو پناه می‌برم.» ابوذر غفاری در زمان به خاک سپردن فرزندش گفت: «اگر هول مطلع نبود، دوست داشتم به جای تو بودم.» در روایات به زیارت قبر امام حسین(ع) و روزه گرفتن آخر ماه رجب برای رفع ترس از هول مطلع سفارش شده است.

مفهوم‌شناسی

هول: لغت‌شناسان «هَوْل» را به معنای ترس از چیزی دانسته‌اند که نمی‌داند چگونه به او هجوم خواهد آورد. برخی نیز هول را ترس از چیز بزرگ معنا کرده‌اند. و «مُطَّلَع» را به جایگاهی بلند که از بالای آن به چیزی آگاهی حاصل شود، معنا کرده‌اند.

مطلع: در لغت به معنای جهت و جانب كار، جای كسب اطلاع از بلندی به گودی و چشم انداز است. برای اصطلاح «هول مطلع» روایات چند معنا ذکر شده است:

1. وحشت قبر: ترس عذاب قبر، سوال در قبر و سختی‌های بعد از آن. «هَوْلِ‏ الْمُطَّلَعِ‏» یعنی آنچه بعد از مرگ در انتظار انسان است و بر آن اشراف و احاطه دارد. این معنا در روایتی از سلمان فارسی نقل شده است.
2. مکانی بالا: به مکانی گفته می‌شود که فردِ آگاه در مکانی بالا به پایین اشراف داشته باشد. «مطلع» به چیزی که از بالا اشراف دارد، تشبیه شده است، گویا بر همه چیز احاطه دارد. به نظر می‌رسد این معنا برگرفته از معنای لغوی است و «لام» «مطلع» را با کسره خوانده‌اند که در آن صورت به معنای آگاهی داشتن خواهد شد. به مکانی بالایی گفته می‌شود که بر پایین اشراف دارد و منظور احوالات انسان در قیامت است که خدا بر همه اعمال او آگاهی دارد.
3. دیدن ملک الموت: برخی «مطلع» را به معنی دیدن ملک الموت دانسته‌اند که انسان با دیدن آن به ترس می‌افتد. برای همین برخی گفته‌اند یعنی ترسیدن از ملائکه‌ای که برای قبض روح انسان‌ها می‌آیند و به آنها خبر داده می‌شود.

هول مطلع در روایات

1. امام علی(ع) مردم را انذار می‌داد که خود را برای هول مطلع آماده کنند.
2. امام صادق(ع) فرمود: «اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَی هَوْلِ‏ الْمُطَّلَعِ‏ وَ وَسِّعْ عَلَيَّ ضِيقَ الْمَضْجَعِ؛ خداوندا! ياری ده مرا از ترس موضع اطّلاع، و فراخی ده بر من تنگی خوابگاه را.»
3. در برخی دعاها نیز آمده «يَا رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَوْلِ‏ الْمُطَّلَعِ‏؛ خدایا، از هول مطلع، به تو پناه می‌برم.»
4. در روایات به زیارت قبر امام حسین(ع) برای رفع ترس از هول مطلع سفارش شده است. همچنین به روزه گرفتن آخر ماه رجب نیز برای رهایی از هول مطلع توصیه گردیده است.

مطالعه بیشتر

• مقاله "بررسی مسأله هول مطلع در منظر اندیشمندان مسلمان با تأکیدی بر دیدگاه علامه مجلسی و شیخ صدوق" نوشته جمعی از نویسندگان، مجله پژوهش های معاصر در علوم و تحقیقات، سال سوم، بهمن ۱۴۰۰، شماره ۳۱.