راه‌های زیاد شدن رزق و روزی

سؤال

چه عملی انجام دهیم که رزق و روزی ما زیاد گردد؟

براساس آیات و روایات علت‌های مادی و معنوی در زیاد شدن رزق و روزی تأثیر دارند. علت‌های مادی؛ تلاش، کار و حرکت در جهت رزق و روزی است. عوامل مادی لازمه کسب رزق و روزی هستند و آیات و روایات به مانند عقل بر این تلاش تأکید کرده‌اند. اسلام علاوه بر توصیه به کار و کسب روزی حلال، به عوامل معنوی مانند توکل، دعا، قناعت و اسراف نکردن اشاره کرده است. تکیه بر این دو عامل مادی و معنوی، تلاشی درست برای زیاد شدن رزق و روزی است.

تلاش از منظر قرآن

قرآن آنچه که انسان می‌تواند برای خود بدست آورد را تنها کوشش و تلاش خود انسان می‌داند: ﴿وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏؛ برای انسان هیچ چیز نیست مگر آنچه کوشیده است.(نجم:۳۹) سعی یعنی حرکت سریع و تلاش همه‌جانبه، خیر و شرّ، سود و زیان، تنگدستی و توسعه در رزق و روزی، همه به تلاش انسان بستگی دارد و هر کاری که نجام می‌دهد از آن بهره می‌گیرد.[۱]

تشویق به تجارت در روایات

در کتاب وسائل‌الشیعه باب و فصلی آمده تحت عنوان این که مستحب است انسان به دنبال زمینه‌ها و اسباب روزی برود. در این باب روایات زیادی آمده است که انسان را به تلاش همه‌جانبه، تولید و تجارت دعوت می‌کند.

  • امام صادق(ع) می‌فرماید: «نه دهم روزی در تجارت است.»[۲]
  • امام صادق(ع) می‌فرماید: «تجارت عقل را زیاد می‌کند.»[۳]
  • روایات اسلامی عزت انسان را در بازار رفتن و تجارت کردن دانسته است.[۴]
  • روایاتی ترک تجارت را کاری ناپسند می‌داند که عقل انسان را کم می‌کند.[۵]
  • روایاتی دیگر خرید و فروش را مستحب و پسندیده می‌داند.[۶]

مسئله روزی، تأمین زندگی آبرومندانه و سرافرازانه و دور از تکدّی‌گری و تن‌پروری، از نظر دین اسلام بسیار مهم و مورد توجه است. امام صادق(ع) از علی بن عبدالعزیز پرسید: عمر بن مسلم چه می‌کند؟ پاسخ داد: به عبادت رو آورده و تجارت را رها کرده است. امام(ع) فرمود:

وای بر او! آیا نمی‌داند کسی که طلب روزی و کسب و کار را رها کند دعایش مستجاب نمی‌شود، هنگامی که آیه ﴿وَ مَن یَتّقِ اللهَ یجعَل له مخرجاً و یزرُقهُ مِنْ حَیثُ لایَحتَسِبِ؛ هر کس تقوی بورزد خداوند او را در بن‌بست نمی‌گذارد و راهی برای او باز می‌کند و او را از جایی که گمان نمی‌برد روزی می‌دهد(طلاق:۲و۳) نازل شد، گروهی از یاران رسول خدا(ص) درها را بر خویش فرو بستند و فقط به عبادت روی آوردند و گفتند: از کسب و کار بی‌نیاز شدیم و از سوی خدا کفایت می‌شویم! این موضوع، خبرش به پیامبر(ص) رسید، آنها را احضار کرد و گفت: چه چیز شما را بر این کار واداشته است؟ عرض کردند: ای پیامبر خدا ـ در آن آیه ـ خداوند متکفّل روزی ما شد و ما به عبادت روی آوردیم. فرمود: هر کس چنین کند ـ کسب را رها سازد ـ دعایش مستجاب نمی‌شود، بر شما باد که در طلب روزی باشید و به کسب و معیشت بپردازید.[۷]

توکل و دعا

برخی توکل را، تنبلی، تن‌پروری و تکدی‌گری معنا می‌کنند. توکل یعنی با اعتماد به خدا و با اطمینان به تدبیر خداوند، دنبال تلاش و تولید رفتن. یعنی از تو حرکت، از خدا برکت، نه به معنای مفت‌خوری و تکدّی‌گری. توسل و دعا هم در جامعه دینی و امت معنا نشده است. دعا یعنی خواندن و ارتباط نیکو با خدا نه به معنای تقاضای زندگی بسیار مرفه از خداوند و بعد هم نشستن و منتظر بسته‌بندی‌های آسمانی ماندن.

تلاش و تجارت، درآمدزاست و توکل و دعا برکت‌زا. درآمد یک چیزی است و برکت چیز دیگر. خیلی‌ها درآمد زیادی دارند ولی زندگی‌شان رونق و صفا ندارد. برخی درآمدشان اندک است ولی زندگی‌شان باصفا و آرام است.

قناعت و پرهیز از تجمل و ریخت و پاش

اسلام به قناعت و میانه‌روی در زندگی سفارش زیادی کرده است: ﴿و دستت را به گردنت زنجير مكن و بسيار [هم] گشاده‌دستى منما تا ملامت‌شده و حسرت‌زده بر جاى مانى.(اسراء:۲۹) یعنی نه خیلی باید حریص بود که انگار دست انسان شکسته و به گردن آویزان است و اصلاً به جیب نمی‌رود و نه خیلی گشاده‌دستی که خود و خانواده‌ات درمانده شوند بلکه باید میانه‌روی در زندگی را جدی گرفت. امیرمومنان علی(ع) می‌فرماید: «الْقَنَاعَةُ مَالٌ‏ لَا يَنْفَد؛ قناعت مالی است که تمام نمی‌شود.»[۸]

جستارهای وابسته


مطالعه بیشتر

  • کار در اسلام، استاد ابراهیمی.
  • موازنه اسلام بین دین و دنیا، اثر چند تن از محققین.


منابع

  1. طباطبايى، محمدحسين‏، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق‏، ج۱۹، ص۴۶.
  2. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱۷، ص۱۰، باب۱، ح ۲۱۸۴۵.
  3. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱۷، ص۱۰، باب۱، ح ۲۱۸۵۱.
  4. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱۷، ص۱۲، باب۱، ح ۲۱۸۵۲.
  5. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱۷، ص۱۳، باب۲.
  6. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱۷، ص۱۸، باب۳.
  7. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق،ج۱۷، باب۵، ص۲۷، ح۲۱۸۹۴.
  8. شريف رضي، محمد بن حسين، نهج البلاغه، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ص۴۷۸، حکمت۵۴.