همتایی امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) و ازدواج‌های بعدی امام

سؤال

در روایات آمده است که «اگر علی(ع) نبود، برای حضرت فاطمه(س) همتایی پیدا نمی‌شد» و همچنین در مورد حضرت زهرا(س) نیز ذکر شده‌ است که «اگر زهرا(س) نبود، همتایی برای علی(ع) پیدا نمی‌شد» سؤال این است که چرا حضرت علی(ع) بعد از حضرت زهرا(س) ازدواج دیگری کردند؟ آیا روایت اشکال دارد یا دلیل دیگری در ایبن مسئله وجود دارد؟

ازدواج و همتای امام علی(ع) و حضرت زهرا(س)

ازدواج امام علی(ع) با حضرت زهرا(س) ازدواجی بی‌نظیر است و این موضوع از جنبه‌های مختلف است از جمله:

• ازدواج آنان به امر خدا بوده است.

• هر دو معصوم بودند، چرا که آنان جزء اهل بیت پیامبر هستند و آیه تطهیر در شأن ایشان نازل شده و عصمت آن خاندان پاک را به تمام جهانیان اعلام کرده‌ است.

• طبق روایات حضرت زهرا(س) سیده زنان (بانوی بانوان) است و علی(ع) نیز سید و آقا در دنیا و آخرت است.

در روایات مختلف با تعابیر گوناگون بر این مطلب تأکید شده‌ است که اگر علی(ع) نبود، همتا و هم شأنی برای حضرت زهرا(س) یافت نمی‌شد. به عنوان نمونه از پیامبر(ص) روایت شده است «لولا علیٌ ماکانَ لفاطمه کفوٌ ابداً؛ اگر علی(ع) نبود هرگز همتایی برای فاطمه(س) وجود نمی‌داشت.» روایات موجود در این رابطه صحت آن را تقویت می‌کند.

اما درباره ادعای دوم که در سؤال مطرح شده «اگر زهرا(س) نبود همتایی برای علی(ع) پیدا نمی‌شد» باید گفت هرچند که اصل این سخن حق است و حضرت زهرا(س) تنها بانویی بود که می‌توانست همتای علی(ع) باشد، با تتبع در منابع روایی چون کافی، تهذیب الاحکام و …، روایتی در این خصوص وجود ندارد.

ازدواج حضرت علی(ع) بعد از شهادت حضرت زهرا(س)

حضرت زهرا(س) از لحاظ کمالات انسانی در بین زنان از بالاترین مرتبه برخوردار بود و هیچ نقصی نداشت، به همین جهت بعضی از علما چنین گفته‌اند: «تا زمانی که فاطمه زهرا(س) در قید حیات بودند، ازدواج با زن دیگر بر حضرت علی(ع) حرام بود.» چنان‌که در روایتی ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند: «حرم الله النساء علی علی (ع) مادامت فاطمه (س) حیه قال: قلت کیف؟ قال: لاها طاهره لاتحیض؛ خداوند متعال زنان را بر علی(ع) تا زمانی که فاطمه(س) زنده بود حرام کرده بود. راوی می‌گوید: گفتم چرا؟ حضرت پاسخ داد: زیرا ایشان پاک بود و حیض نمی‌شد.»

از این روایت می‌توان استفاده کرد که بعد از شهادت حضرت زهرا(س)، حضرت علی(ع) می‌توانست ازدواج کند، چون حرمت ازدواج با زنان دیگر برای آن حضرت مقید و محدود به زمان زنده بودن حضرت زهرا(س) بوده‌ است. همچنین بنا بر بعضی روایات، حضرت زهرا(س) به علی(ع) وصیت کرد، بعد از او با امامه دختر خواهر حضرت زهرا(س) ازدواج کند، تا او از فرزندانش مراقبت کند. یعنی اصل ازدواج علی(ع) بعد از فاطمه(س) مورد سفارش خود حضرت فاطمه(س) بوده‌ است.

مطلب دیگر اینکه شوهر هر زنی طبق آیه ﴿الرجال قوامون علی النساء …﴾(نساء:۳۴) بر او قیمومیت و ولایت دارد و از آنجایی که حضرت زهرا(س) دارای مقام عصمت بودند، کسی جز علی(ع) که امام حضرت فاطمه نیز بود، این لیاقت را نداشت که همسر او باشد و حضرت فاطمه تحت قیمومیت او قرار گیرد و شاید بتوان روایت مورد بحث را علاوه بر سایر اموری که آن دو بزرگوار را همتای هم می‌کند، ناظر به این مطلب نیز دانست. اما چون مرد زیر قیمومیت و ولایت زن خود قرار نمی‌گیرد، مانعی ندارد که با کسی که از حداقل شرط صحت ازدواج (مسلمان بودن) برخوردار است ازدواج کند، چنان‌که پیامبر(ص) با بعضی از زنانی که به هیچ وجه قابل مقایسه با ایشان نبودند، ازدواج کردند. بنابراین علی(ع) نیز می‌توانستند بعد از حضرت زهرا(س) با زنان دیگر ازدواج کنند.

با این توضیحات، روایاتی که دلالت بر این دارند که اگر علی(ع) نبود برای حضرت فاطمه(س) همتایی وجود نداشت، نمی‌تواند مانعی برای ازدواج امیرالمؤمنین(ع) بعد از شهادت حضرت زهرا(س) باشد.

برای مطالعه بیشتر

• شیخ حسین انصاریان، نظام خانواده در اسلام، قم: ام ابیها، جاول، ۱۳۷۵، ص۱۵۳–۱۶۷. (پیرامون موضوع همتایی و هم شأنی در ازدواج).

• آیت الله، ابراهیم امینی، بانوی نمونه اسلام، قم: شفق، ۱۳۷۲، ص۴۷–۶۶ (پیرامون ازدواج حضرت زهرا (س) با حضرت علی (ع))

• آیت الله. جعفر سبحانی، فروغ ولایت، بی جا: صحیفه، جاول، ۱۳۶۸، ص۹۵–۱۰۰ (پیرامون ازدواج حضرت زهرا (س) با حضرت علی (ع)).