نویسنده صحیفه سجادیه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۱ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۵۰

سؤال

درباره کتاب صحیفه سجادیه، نویسنده و اعتبار آن توضیح دهید.

صحیفه سجادیه مجموعه ۵۴ دعا از دعاهای امام سجاد(ع)، امام چهارم شیعیان، است. این کتاب پس از قرآن و نهج البلاغه سومین کتاب مقدس نزد شیعیان است. انتساب این کتاب به امام سجاد(ع) در میان علمای شیعه مورد اتفاق است. مشتمل بر معارف دینی و اعتقادی و برخی موضوع‌های اجتماعی و سیاسی است. معروف‌ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است.

جایگاه و علت نامگذاری

صحیفه سجادیه مجموعه دعاهای امام سجاد(ع) است. در نزد علمای امامیه شک و تردیدی در این‌که صحیفه سجادیه کلام امام سجاد(ع) است، وجود ندارد. اولین نسخه از صحیفه سجادیه در دست یحیی بن زید بن سجاد(ع) بوده است. به باور برخی صاحب‌نظران مسلمان، صحیفه سجادیه پس از قرآن و نهج البلاغه بزرگ‌ترین گنجینه معارف الهی است. به کتاب صحیفه اخت القرآن (خواهر قرآن)، انجیل اهل بیت، زبور آل محمد و صحیفه کامله لقب داده‌اند.^[۱]

علت نامگذاری این کتاب به صحیفه کامله چنین بیان شده است که نسخه‌ای از صحیفه نزد زیدیه وجود دارد اما به شکل کامل نیست، بلکه در حدود نصف صحیفه کامله است. به همین دلیل، امامیه صحیفه موجود نزد خویش را صحیفه کامله گویند.^[۲] دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه خلاصه نشده، بلکه دعاهای دیگری از آن حضرت نقل شده است که به دست عالمان شیعه جمع‌آوری و با نام صحیفه سجادیه ثانیه و ثالثه و رابعه انتشار یافته است.

سندیت

علمای شیعه صحیفه سجادیه را از نظر سندی متواتر یا در حد تواتر بیان نموده‌اند. محمد تقی مجلسی در نقل و روایت صحیفه ادعا نموده که یک میلیون سند دارد.^[۳] آقا بزرگ تهرانی نیز در این باره می‌گوید: «صحیفه اولی که سند آن به امام زین العابدین(ع) می‌رسد … از متواترات نزد اصحاب است؛ چرا که از ویژگی آن، این است که اجازه نقل آن را در تمام طبقات و در تمام عصرها گرفته‌اند.^[۴]

شیخ مفید در الارشاد و علی بن محمد خزاز قمی، شاگرد شیخ صدوق و ابن عیاش جوهری و ابوالمفضل شیبانی نیز آن را نقل کرده‌اند. ابوالمعالی محمد بن ابراهیم کلباسی (م۱۳۱۵ق) در کتاب رساله فی السند الصحیفه السجادیه سند صحیفه سجادیه را به اختصار شرح داده است.^[۵] نسخه‌ای از صحیفه سجادیه به خط کفعمی که از نسخه‌های قدیمی این کتاب است و از ایران خارج و سال‌های زیادی مفقود اعلان شده بود، این نسخه در حوزه شبه قاره شناسایی و به ایران بازگشت داده شد و در قم چاپ و منتشر شد؛ این نسخه، علاوه بر ۵۴ دعای معروف صحیفه، چهار دعا بیشتر دارد.^[۶]

علمای اهل سنت نیز، ابن جوزی در تذکره الخواص، و سلیمان بن ابراهیم قندوزی در ینابیع الموده از صحیفه نام برده و بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل کرده‌اند.^[۷]

محتوا

امام سجاد(ع) در ابتدای دعاهای صحیفه حمد و ستایش خدا را مقدم داشته، و پس از آن بر پیامبر(ص) و خاندانش درود می‌فرستد؛ کمتر دعایی در صحیفه به چشم می‌خورد که از تعبیر صلوات استفاده نشده باشد.^[۸] در نهایت نیز امام حاجت خود را از خدا درخواست می‌کند.

صحیفه سجادیه مجموعه‌ای از علوم و معارف اسلامی را دربرگرفته و مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا اشاره شده است. این کتاب تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست.

بسیاری از معارف اسلامی در ضمن دعاهای صحیفه بیان شده و عناوین دعاها دارای تنوع خاصی است. مباحث خداشناسی، هستی‌شناسی، عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع)، امامت، فضایل و رذایل اخلاقی، گرامیداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، یادآوری نعمت‌های مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز، عبادت و … در قالب دعا در این کتاب بیان شده است. دعای مکارم الاخلاق معروف‌ترین دعای صحیفه است.

مطالعه بیشتر

مقدمه کتاب صحیفه سجادیه، ترجمه الهی قمشه‌ای، انتشارات اسلامی، تهران.
مقدمه کتاب صحیفه سجادیه، ترجمه آیت الله مرعشی نجفی.

↑ تهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۸–۱۹
↑ مقدمه مرعشی نجفی بر صحیفه، ص۴۶ مقدمه
↑ مرعشی نجفی، صحیفه سجادیه، بلاغی، ص۹ مقدمه
↑ الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۸–۱۹
↑ ماهنامه کتاب ماه دین، ش۵۱،۵۲، ص۱۰۵۱۱۹
↑ صحیفه سجادیه کفعمی
↑ قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، به کوشش علی جمال اشرف، تهران، نشر اسوه، ۱۴۱۶ق، ج۱–۲، ص۵۹۹
↑ معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، به کوشش اعلمی، بیروت، مؤسسه اعلمی، ۱۴۱۵ ق، ج۱۳، ص۲۲۰، بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکّار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۷ ق، ج۱، ص۱۸۴. سهمی، حمزه بن یوسف، تاریخ جرجان، عالم الکتب، بیروت، لبنان، ص۱۸۹

[1] تهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۸–۱۹

[2] مقدمه مرعشی نجفی بر صحیفه، ص۴۶ مقدمه

[3] مرعشی نجفی، صحیفه سجادیه، بلاغی، ص۹ مقدمه

[4] الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۸–۱۹

[5] ماهنامه کتاب ماه دین، ش۵۱،۵۲، ص۱۰۵۱۱۹

[6] صحیفه سجادیه کفعمی

[7] قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، به کوشش علی جمال اشرف، تهران، نشر اسوه، ۱۴۱۶ق، ج۱–۲، ص۵۹۹

[8] معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، به کوشش اعلمی، بیروت، مؤسسه اعلمی، ۱۴۱۵ ق، ج۱۳، ص۲۲۰، بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکّار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۷ ق، ج۱، ص۱۸۴. سهمی، حمزه بن یوسف، تاریخ جرجان، عالم الکتب، بیروت، لبنان، ص۱۸۹

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]