مقصود از کوری دل در قرآن

سؤال

منظور از کوری دل در قرآن چیست؟ در آیه ﴿لیس علی الاعمی حرج وَ لا عَلَی الاعَرجِ وَ لا عَلی المَریض…﴾ منظور چیست؟ آیا کوری ظاهری منظور است یا کوری باطنی؟

در قرآن کلمه «عمی» و مانند آن بیش از ۳۶ مرتبه به کار رفته است که ۳۱ مورد آن مربوط به کوری دل است در پنج مورد آن مربوط به کوری ظاهری است.

آنچه مربوط به کوری ظاهری است یکی در سوره نور آمده و دیگری در سوره فتح است که الفاظ آیات نیز مانند هم می‌باشد ﴿لَیْسَ عَلَی الْأَعْمی حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ﴾ بر نابینا و گنگ و بیمار گناهی نیست (اگر در میدان جهاد شرکت نکنند) و هر کسی خدا و رسولش را اطاعت نماید…

و سومی در سوره طه «نحْشرُهُ یوم القیامه اَعمی؛ او را در روز قیامت نابینا محشور می‌کنیم.» و چهارمی نیز در همان سوره. و پنجمی در سوره حج آمده است.

اما مراد از کوری دل در ضمن یکی از آیات توضیح داده می‌شود. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿أَ فَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِها أَوْ آذانٌ یَسْمَعُونَ بِها فَإِنَّها لا تَعْمَی الْأَبْصارُ وَ لکِنْ تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُور﴾ آیا آنها در زمین سیر نکردند تا دلهایی داشته باشند که با آن حقیقت را درک کنند یا گوشهای شنوایی که ندای حق را بشنوند چرا که چشم‌های ظاهر نابینا نمی‌شود، بلکه دلهایی که در سینه‌ها جای دارد بینایی را از دست می‌دهد.

مراد از کوری دل یا قلب این نیست که قلب صنوبری شکلی که در سینه جا دارد حالت کوری پیدا می‌کند، چون این قلب تنها تلمبه‌ای برای گردش خون است.

یکی از معانی قلب عقل است و گاه به معنای روح هم آمده است، کوری عقل یا روح آن است که انسان از درک حقایق الهی عاجز و تحمل سخنان حق را نداشته و سخن حق در روح او اثر نداشته باشد و بر اثر گناهان بر روح و قلب او پرده جهل باشد.

حضرت امام باقر ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: «هیچ بنده مؤمنی نیست، مگر این که در قلب (و یک نقطه وسیع) سفید و درخشنده‌ای است هنگامی که گناهی از او سرزند در میان آن منطقه سفید، فقط سیاهی پیدا می‌شود. اگر توبه کند آن سیاهی برطرف می‌گردد؛ و اگر به گناهان خود ادامه دهد بر سیاهی افزوده می‌شود تا تمام سفیدی را بپوشاند، و هنگامی که سفیدی پوشانده شد. دیگر صاحب چنین دلی هرگز به خیر و سعادت بازنمی‌گردد و این معنای گفتار خداست که می‌فرماید: «کلا بل ران علی قلوبهم، کانو یکسبون»

نتیجه این شد که در غالب آیات قرآن «عمی» به معنای کوری باطنی که همان عدم درک حقایق و زنگار گرفتن روح باشد است، ولی در پنج آیه به معنای کوری ظاهری آمده است.

مطالعه بیشتر

۱. موسوی همدانی، سید محمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱، ذیل آیه ۷.

۲. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۸۵–۸۸، ج۱۴، ص۱۲۹–۱۳۱.