مصباح‌ الزائر

مصباح الزائر
اطلاعات کتاب
نویسنده	سید بن طاووس
تاریخ نگارش	قرن هفتم
موضوع	دعا
زبان	عربی

سؤال

کتاب «بلد الامین» از کیست و چه محتوایی دارد؟

مصباح الزائر کتابی از سید بن طاووس(درگذشت ۶۶۴ق) دربردارنده آداب سفر و زیارات معصومین(ع) و زیارت‌نامه‌ها است. برخى از زيارت‌ها مأثور بوده و از جانب امامان(ع) صادر شده است. برخى‌ نيز از سوى عالمان و از جمله سيد بن طاووس انشا شده است.

نویسنده

سید رضی الدین علی بن موسی بن طاووس حلّی (تولد ۵۸۹ وفات ۶۶۴ هـ. ق)، آل طاووس خاندانى مهم در حِلّه بودند كه در چند نسل عالمانى را تربيت كرده و مقام و موقعيت نقابت علويان را نيز يافتند. مشهورترين فرد اين گروه و پرتأليف‌ترين نگارنده اين سده، على بن موسى بن جعفر است كه به سيد بن طاووس مشهور شده است. سيد بن طاووس دوران عمر خود را در حِلّه، بغداد، نجف، كربلا، كاظمَين و سامرا گذراند. او نزد خليفه عباسى، سرشناس و مورد اعتماد بود و با مُستَنْصِر، روابط خوبى داشت.

گذشته از شخصيت اجتماعى سيد بن طاووس، مقام علمى او نيز بسيار والا و ارزنده بود. اساتيد و شاگردان سيد فراوان بوده‌اند. علامه حِلّى، پدر علامه حِلّى و برادرزاده سيد بن طاووس از مشهورترين شاگردان او هستند. زهد، تقوا و قداست سيد بن طاووس از زمان حيات او شهره است. او را صاحب كرامات شمرده‌اند كه با امام مهدى عليه السلام نيز ارتباط داشته است. شيفتگى وى به امام مهدى(ع) در نوشته‌هاى گوناگون او مشهود است. علامه حلّى فرموده است: «سید بن طاووس، صاحب كرامات بوده است، كه برخى از آنها را خود وى، و پاره‌اى ديگر را پدرم براى من نقل كرده است.»

سيد بن طاووس در سال ۶۶۴ هجرى در بغداد از دنيا رفت و در نجف اشرف مدفون گشت. ابن‌طاووس نماد ادعيه‌نگارى در ميان مؤلفان شيعى است. او بر خلاف برادر خويش، سخت‌گيرى سندى در احاديث و ادعيه را به كنارى نهاده و با اين امور با تساهل رو به رو مى‌شود.

جایگاه

مصباح الزائر اولین کتاب سید ابن طاووس است.

در اين كتاب مجموعه زياراتى مناسب با قبور پيامبر (ص) و اهل بيت جمع‌آورى شده است. برخى از زيارت‌ها مأثور بوده و از جانب امامان(ع) صادر شده است. برخى‌ نيز از سوى عالمان و از جمله سيد بن طاووس انشا شده است.

يكى از ويژگيهاى زائر اين است كه در بيشتر موارد منبع خود را ياد نمى كند . به نظر مى رسد كه در ميان كتابهايى كه وى منابع خود را در آنها ياد نمى كند ، زائر تشخص بيشترى داشته باشد

خوانسارى مى گويد : زمانى كه ابن طاووس زائر را نگاشت بر اين باور بود كه او حق اين را دارد كه آداب سفرهاى زيارتى و زيارت مسجد كوفه را وضع كند ، دستور العمل‌هايى كه در تأليفات پيشين شيعى نيامده و بر گفته‌هاى ائمه [ ع ] مبتنى نبوده است ( روضات 4 / 330 ) . ميرزا حسين نوري اين انتقاد ( كه واقعا انتقاد است ) را رد مى كند و خاطر نشان مى كند كه همه دستوارتى كه در زائر آمده مؤلفان پيشين همچون شيخ مفيد وابن مشهدى در مزار ياد كرده اند.

ابن طاووس در لهوف مى گويد : كتاب زائر ، مصباحي است براى انجام دادن درست زيارات است. ابن طاووس در اقبال ( 489 / 274 ) مى گويد : زائر براى همراه بردن به زيارت در گرفته شده است .

محتوا

این کتاب که در بیست فصل نگاشته شده، به بیان مقدمات سفر و آداب آن و زیارت  ائمه اطهار(ع) و اولاد ایشان و مؤمنین می پردازد. کتاب با مقدمه ای کوتاه در بیان آثار رحمت الهی، وجوب اطاعت از رسول خدا بنا به آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأمْرِ مِنْكُمْ»، و لزوم تعظیم ائمه و قبور ایشان به دلایل عقلی آغاز می شود. سپس با استناد به دو روایت، ضرورت و ثواب زیارت قبور ائمه علیه السلام و سفر برای این مقصود بیان می شود.

فهرست

فصل اول: مقدمات و آداب سفر. در این بخش روزهایی که برای سفر مناسب است؛ غسل سفر، چگونگی خداحافظی از خانواده، دعای سفر، صدقه در آغاز سفر، فضیلت به همراه برداشتن تربت امام حسین علیه السلام برای سفر، اذکار هنگام دیدن پل، خوف و ترس و ...؛

فصل دوم در فضیلت زیارت رسول خدا صلی الله علیه وآله به بیان روایات؛

فصل سوم در چگونگی زیارت رسول خدا و اعمال مسجد نبوی، زیارت حضرت زهرا و قبور شهداست. همچنین اعمال و زیارت قبور بقیع، اعمال ستون ابو لبابه، زیارت فاطمه بنت اسد، زیارت حمزه، زیارت ابراهیم فرزند رسول خدا آمده است.

فصل چهارم در بیان امر به زیارت رسول خدا و چگونگی آن از مکانی دور است. در این باره دو حدیث نقل کرده است.

فصل پنجم در زیارت امیر المؤمنین علیه السلام است. شامل احادیثی در فضل زیارت حضرت، اعمال ورود به کوفه، زیارت یونس بن متی، آداب ورود به مسجد کوفه و مشهد امیر المؤمنین علیه السلام، نماز و دعا در مسجد سهله و ... است.

فصل ششم در فضلیت زیارات امیر المؤمنین علیه السلام است. همچنین اذکار توجه به کوفه و مرقد امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است: مثلا به هنگام دین قبه مرقد چه زیارتی بخوانیم و ... .

فصل هفتم زیارات امیر المؤمنین علیه السلام در روزها و ایام خاص است از جمله حدیثی که دلالت دارد به زیارت حضرت در روز غدیر، خطبه غدیر حضرت، و چگونگی نماز و زیارت حضرت در این روز خاص. نیز چگونگی زیارت حضرت در شب ۲۷ رجب و روز ۱۷ ربیع الأول نقل شده است.

فصل هشتم در فضیلت زیارت امام حسن علیه السلام.

فصل نهم در زیارات امام حسین علیه السلام است. شامل هفت حدیث در فضیلت زیارت در هر زمان، چگونگی زیارت امام حسین، زیارت شهدای کربلا، زیارت حضرت عباس، زیارت وداع و ... است.

فصل دهم زیارات امام حسین علیه السلام که اختصاص به روزها و ماههای خاصی دارند. شامل پنج حدیث در فضیلت  و چگونگی زیارت عاشورا، زیارت امام سجاد در روز اربعین، احادیثی در فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام در روزهای اول رجب، نیمه رجب، نیمه شعبان، شب قدر، شب عید فطر و عید قربان است.

فصل یازدهم در زیارت امام سجاد، امام باقر و امام صادق علیهم السلام است.

فصل دوازدهم در زیارت امام کاظم علیه السلام است. شامل سه حدیث در زیارت و چگونگی آن است.

فصل سیزدهم در زیارت امام رضا علیه السلام است. شامل شش حدیث؛

فصل چهاردهم در زیارت امام جواد علیه السلام است.

فصل پانزدهم در زیارت امام هادی است.

فصل شانزدهم در زیارت امام حسن عسکری است. نیز اشاره ای به فضیلت زیارت امامان علیهم السلام دارد و زیارت مادر امام زمان علیه السلام را نقل کرده است.

فصل هفدهم در زیارت امام زمان علیه السلام است. شامل زیارتش در سرداب مقدس، دعای ندبه، زیارت حضرت ایشان در هر روز صبح، دعای عهد و ... است.

فصل هیجدهم و نوزدهم در زیارات جامعه است.

فصل بیستم در زیارات قبور ابرار اولاد ائمه اطهار علیهم السلام است؛ نیز زیارت سلمان، و نواب اربعه امام زمان علیه السلام را نقل کرده است.

پایان بخش کتاب، نقل احادیثی در موضوع کتاب، نماز زیارت امام حسین علیه السلام، و نقل حکایتی در کرامت امیر المؤمنین علیه السلام است.