مراد از عالین در آیه ۷۵ سوره ص در روایتی از پیامبر(ص): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۱ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۰۶

سؤال

مراد از عالین در آیه ﴿أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالینَ؛ آیا تکبّر کردی یا از برترین‌ها بودی﴾ چه کسانی هستند؟ آیا مطلب بیان شده توسط ابوسعید خدری مورد تأیید است؟

روایت عالین

ابوسعید خدری می‌گوید: با عده ای از اصحاب در حضور رسول خدا نشسته بودیم که مردی از راه رسید و گفت: ای رسول خدا توضیح بده که منظور از عالین در این آیه چه کسانی هستند: ﴿قالَ یا إِبْلیسُ ما مَنَعَکَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالینَ؛ خداوند به ابلیس فرمود: چرا بر آدم سجده نکردی؟ تکبر کردی یا از عالین (برترین‌ها) بودی؟﴾ رسول خدا فرمود: «دو هزار سال پیش از آنکه خداوند آدم را بیافریند، من و علی و فاطمه و حسن و حسین در سراپرده عرش، او را تسبیح می‌کردیم و فرشتگان نیز به دلیل تسبیح ما خداوند را تسبیح می‌کردند. زمانی که خداوند آدم را آفرید، فرشتگان را امر کرد که برای او سجده کنند، اما به ما فرمان سجده نداد. همه فرشتگان سجده کردند جز ابلیس که خودداری کرد و سجده نکرد.

در این هنگام خداوند متعال به او فرمود: ﴿أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالینَ؛ تکبر کردی یا از عالین (برترین‌ها) بودی؟﴾ یعنی از پنج نفری که نام‌هایشان در سراپرده عرش نوشته شده‌است.» آن گاه رسول خدا افزود: «ما در خدا هستیم که تنها از آن می‌توان به خدا رسید. هدایت شدگان با ما هدایت می‌یابند؛ هر کس ما را دوست بدارد، خداوند او را دوست می‌دارد و در بهشت جایش می‌دهد و هر کس ما را دشمن بدارد خداوند او را دشمن می‌دارد و در دوزخ می‌افکند؛ و فقط کسانی که نسل‌شان پاک است، دوستدار مایند.»^[۱]

سند روایت

برای روشن شدن مطلب لازم است به این مطلب دقت شود که جهت بررسی یک روایت که آیا مورد تأیید است یا رد شده لازم است دو قاعده مورد استفاده قرار گیرد:

آیا راویان این روایت مورد تأیید شیعه هستند؟ و آیا سند حدیث کامل ذکر شده است؟ و دیگر موارد مانند شناخت راوی از نظر اسلام. عقل، بلوغ و عدالت و ضبط روایت یعنی «داشتن حافظه برای حفظ خوب»،^[۲] طبقه راوی از نظر روایت، شناخت عصر راوی و اساتید و شاگردانش و دیگر موارد که خود علمی بس ارزشمند و والا است آیا در این روایت رعایت شده است؟

اصل سند حدیث این چنین است که شیخ صدوق از عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب و ایشان از ابی الحسن محمد بن احمد القواریری و وی از ابی الحسن محمد بن عمار و او از اسماعیل ثویه و ایشان از زیاد بن عبدالله البکائی و او از سلیمان الاعمش و ایشان نیز در آخر از ابی سعید الخدری^[۳]روایت می‌کند.

راویان حدیث مورد تأیید بوده و حدیث از نظر سند مشکلی ندارد برای مثال: ابی سعید الخدری در کتب رجالی «شخصیت‌شناسی» شیعه، مورد تأیید قرار گرفته‌ است که در مورد او گفته شده: «از اصحاب رسول الله(ص) است»^[۴] یا از اولین کسانی بود که به امیر المومین(ع) رجوع کرد.^[۵] یا وی از اصفیاء بوده‌ است.^[۶]

محتوای روایت

حدیثی که روایت شده، آیا مطابق با آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع) است یا نه؟ از مضمون و فحوای بسیاری از روایات این قاعده به دست آمده که هرگاه حدیثی مطابق با قرآن و اهل بیت نبود آن را به دیوار بکوبید؛ که کنایه از عدم توجه به این‌گونه احادیث است.

محتوای حدیث مخالف با آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع) نیست چرا که از این قبیل روایات فراوانی در منابع شیعی وجود دارد مانند: داستان حضرت آدم که در تفسیر آیه: فتلقی آدم من ربه کلمات، آمده منظور از کلمات وجود مقدس و پاک اهل بیت (ع) است که قبل از خلقت حضرت آدم وجود داشتند. در حدیثی آمده که: حضرت آدم ساق عرش را نگاه کرد و نور و اسماء پیامبر و ائمه (ع) را دید سپس جبرئیل به او گفت اگر می‌خواهی توبه ات نزد خداوند مقبول شود این اسماء را ذکر کن پس فرمود بگو: یا حمید بحق محمد یا عالی بحق علی یا فاطر به حق فاطمه یا محسن بحق الحسن و الحسین^[۷] و بسیاری دیگر از این گونه احادیث که در این مورد آمده‌است.

۴. دلیل دیگر بر صحت و سقم حدیث اینکه نه تنها در کتاب شریف بحار الانوار آمده که خود مرحوم مجلسی صحت بسیاری از احادیث کتابش را تأیید کرده‌است، بلکه در تعدادی دیگر از کتب تفسیری و روایی تمام سند و حدیث آورده شده یا تنها بخشی از سند و حدیث مانند کتاب تأویل الآیات،^[۸] تفسیر اطیب البیان^[۹] که حدیث را فرموده و می‌فرماید اهل بیت (ع) مصداق اتم و اکمل عالین می‌باشند، تفسیر شریف البرهان^[۱۰] و دیگر کتاب‌ها که همه اینها دلیلی بر صحت و دلیلی بر اطمینان به حدیث می‌باشند.

خلاصه مطلب اینکه از این گونه موارد از احادیث در مکتب شیعه بسیار است و برای شناخت صحیح از باطل باید به قواعدی که در بالا اشاره شد دقت نمود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ کتاب آشنائی با علوم حدیث، علی نصیری.

۲ـ کتاب کلیات علم رجال نوشته آیت الله سبحانی.

۳ـ معجم الرجال آیت الله خوئی.

منابع

↑ بحارالانوار، ج۳۹، ص۳۰۶
↑ نصیری، علی، آشنائی با علوم حدیث، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ پنجم ۱۳۸۵، ص۱۹۹.
↑ حسینی، استر آباد، شرف الدین، تاویل الآیات الطاهره، چاپ قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق، ص۴۹۷.
↑ خوئی، معجم الرجال، قم، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۴۹.
↑ عمر کشی، محمد بن. رجال کشی. انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ج۱، ص۳۸.
↑ ابن داود حلی، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه، تهران، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۹.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، لبنان، مؤسسه وفاء، ج۴۴، ص۲۴۵.
↑ تاویل الآیات، ج۱، ص۴۹۷.
↑ طیب، سید عبد الحسین، تفسیر اطیب البیان، تهران، انتشارات اسلام، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش، ج۱۱، ص۲۷۴.
↑ حسینی، بحرانی، سیدهاشم، البرهان، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۶۴.

[1] بحارالانوار، ج۳۹، ص۳۰۶

[2] نصیری، علی، آشنائی با علوم حدیث، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ پنجم ۱۳۸۵، ص۱۹۹.

[3] حسینی، استر آباد، شرف الدین، تاویل الآیات الطاهره، چاپ قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق، ص۴۹۷.

[4] خوئی، معجم الرجال، قم، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۴۹.

[5] عمر کشی، محمد بن. رجال کشی. انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ج۱، ص۳۸.

[6] ابن داود حلی، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه، تهران، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۹.

[7] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، لبنان، مؤسسه وفاء، ج۴۴، ص۲۴۵.

[8] تاویل الآیات، ج۱، ص۴۹۷.

[9] طیب، سید عبد الحسین، تفسیر اطیب البیان، تهران، انتشارات اسلام، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش، ج۱۱، ص۲۷۴.

[10] حسینی، بحرانی، سیدهاشم، البرهان، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۶۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{در دست ویرایش|کاربر=Rahmani }}
+{{در دست ویرایش|کاربر=Rahmani}}
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-مراد از عالین در آیه {{قرآن|استکبرت ام کنت من العالين}} چه کسانی هستند؟ آيا مطلب بیان شده توسط ابوسعید خدری مورد تایید است؟
+مراد از عالین در آیه {{قرآن|أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالینَ|ترجمه=آیا تکبّر کردی یا از برترین‌ها بودی}} چه کسانی هستند؟ آیا مطلب بیان شده توسط ابوسعید خدری مورد تأیید است؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-ابوسعيد خدري مي گويد: با عده اي از اصحاب در حضور رسول خدا نشسته بوديم که مردي از راه رسيد و گفت: اي رسول خدا توضيح بده که منظور از عالين در اين آيه چه کساني هستند: «استکبرت ام کنت من العالين.» (خداوند به ابليس فرمود: چرا بر آدم سجده نکردي؟ تکبر کردي يا از عالين (برترين ها) بودي؟) رسول خدا فرمود: «دو هزار سال پيش از آنکه خداوند آدم را بيافريند، من و علي و فاطمه و حسن و حسين در سراپرده عرش، او را تسبيح مي کرديم و فرشتگان نيز به دليل تسبيح ما خداوند را تسبيح مي کردند. زماني که خداوند آدم را آفريد، فرشتگان را امر کرد که براي او سجده کنند ولي به ما فرمان سجده نداد. همه فرشتگان سجده کردند جز ابليس که خودداري کرد و سجده نکرد. در اين هنگام خداوند متعال به او فرمود: «استکبرت ام کنت من العالين» (تکبر کردي يا از عالين (برترين ها) بودي؟) يعني از پنج نفري که نام هايشان در سراپرده عرش نوشته شده است.» آن گاه رسول خدا افزود: «ما در خدا هستيم که تنها از آن مي توان به خدا رسيد. هدايت شدگان با ما هدايت مي يابند؛ هر کس ما را دوست بدارد، خداوند او را دوست مي دارد و در بهشت جايش مي دهد و هر کس ما را دشمن بدارد خداوند او را دشمن مي دارد و در دوزخ مي افکند؛ و فقط کساني که نسلشان پاک است، دوستدار مايند.» منابع: بحارالانوار، ج۳۹، ص۳۰۶،
+==روایت عالین==
-براي روشن شدن مطلب لازم است به اين مطلب دقت شود که جهت بررسي يک روايت که آيا مورد تأييد است يا رد شده لازم است دو قاعده مورد استفاده قرار گيرد:
+ابوسعید خدری می‌گوید: با عده ای از اصحاب در حضور رسول خدا نشسته بودیم که مردی از راه رسید و گفت: ای رسول خدا توضیح بده که منظور از عالین در این آیه چه کسانی هستند: {{قرآن|قالَ یا إِبْلیسُ ما مَنَعَکَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالینَ|ترجمه=خداوند به ابلیس فرمود: چرا بر آدم سجده نکردی؟ تکبر کردی یا از عالین (برترین‌ها) بودی؟}} رسول خدا فرمود: «دو هزار سال پیش از آنکه خداوند آدم را بیافریند، من و علی و فاطمه و حسن و حسین در سراپرده عرش، او را تسبیح می‌کردیم و فرشتگان نیز به دلیل تسبیح ما خداوند را تسبیح می‌کردند. زمانی که خداوند آدم را آفرید، فرشتگان را امر کرد که برای او سجده کنند، اما به ما فرمان سجده نداد. همه فرشتگان سجده کردند جز ابلیس که خودداری کرد و سجده نکرد.
-۱. سند حديث: حديثي که نقل شده آيا راويان آن مورد تأييد شيعه مي باشند يا نه و اينکه سند حديث کامل ذکر شده و ديگر موارد مانند شناخت راوي از نظر اسلام. عقل، بلوغ و عدالت و ضبط کردن روايت «داشتن حافظه براي حفظ خوب»<ref>نصيري، علي، آشنائي با علوم حديث، انتشارات مرکز مديريت حوزه علميه قم، چاپ پنجم ۱۳۸۵، ص۱۹۹.</ref> طبقه راوي از نظر روايت، شناخت عصر راوي و اساتيد و شاگردانش و... و ديگر موارد که خود علمي بس ارزشمند و والا است.
+در این هنگام خداوند متعال به او فرمود: {{قرآن|أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالینَ|ترجمه=تکبر کردی یا از عالین (برترین‌ها) بودی؟}} یعنی از پنج نفری که نام‌هایشان در سراپرده عرش نوشته شده‌است.» آن گاه رسول خدا افزود: «ما در خدا هستیم که تنها از آن می‌توان به خدا رسید. هدایت شدگان با ما هدایت می‌یابند؛ هر کس ما را دوست بدارد، خداوند او را دوست می‌دارد و در بهشت جایش می‌دهد و هر کس ما را دشمن بدارد خداوند او را دشمن می‌دارد و در دوزخ می‌افکند؛ و فقط کسانی که نسل‌شان پاک است، دوستدار مایند.»<ref>بحارالانوار، ج۳۹، ص۳۰۶</ref>
+==سند روایت==
+برای روشن شدن مطلب لازم است به این مطلب دقت شود که جهت بررسی یک روایت که آیا مورد تأیید است یا رد شده لازم است دو قاعده مورد استفاده قرار گیرد:
-۲. محتواي حديث: حديثي که روايت شده آيا مطابق با آموزه هاي قرآن و اهل بيت(ع) است يا نه. از مضمون و فحواي بسياري از روايات اين قاعده به دست آمده که: هرگاه حديثي مطابق با قرآن و اهل بيت نبود آن را به ديوار بکوبيد؛ که کنايه از عدم توجه به اين گونه از احاديث دارد.
+آیا راویان این روایت مورد تأیید شیعه هستند؟ و آیا سند حدیث کامل ذکر شده است؟ و دیگر موارد مانند شناخت راوی از نظر اسلام. عقل، بلوغ و عدالت و ضبط روایت یعنی «داشتن حافظه برای حفظ خوب»،<ref>نصیری، علی، آشنائی با علوم حدیث، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ پنجم ۱۳۸۵، ص۱۹۹.</ref> طبقه راوی از نظر روایت، شناخت عصر راوی و اساتید و شاگردانش و دیگر موارد که خود علمی بس ارزشمند و والا است آیا در این روایت رعایت شده است؟
-اگر اين دو شرايط فراهم باشد مي توان به حديث عمل کرده و ارزش داد يعني اينکه اگر سند حديث از عالي ترين اسناد باشد و محتواي آن مخالف با مکتب تشيع باشد نمي توان به آن حديث ارزش داد.
+* اصل سند حدیث این چنین است که شیخ صدوق از عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب و ایشان از ابی الحسن محمد بن احمد القواریری و وی از ابی الحسن محمد بن عمار و او از اسماعیل ثویه و ایشان از زیاد بن عبدالله البکائی و او از سلیمان الاعمش و ایشان نیز در آخر از ابی سعید الخدری<ref>حسینی، استر آباد، شرف الدین، تاویل الآیات الطاهره، چاپ قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق، ص۴۹۷.</ref>روایت می‌کند.
-اما حديث مورد سئوال که آيا مورد تأييد است يا نه؟
+* راویان حدیث مورد تأیید بوده و حدیث از نظر سند مشکلی ندارد برای مثال: ابی سعید الخدری در کتب رجالی «شخصیت‌شناسی» شیعه، مورد تأیید قرار گرفته‌ است که در مورد او گفته شده: «از اصحاب رسول الله(ص) است»<ref>خوئی، معجم الرجال، قم، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۴۹.</ref> یا از اولین کسانی بود که به امیر المومین(ع) رجوع کرد.<ref>عمر کشی، محمد بن. رجال کشی. انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ج۱، ص۳۸.</ref> یا وی از اصفیاء بوده‌ است.<ref>ابن داود حلی، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه، تهران، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۹.</ref>
-۱. اصل سند حديث اين چنين است که: شيخ صدوق از عبدا... بن محمد بن عبدالوهاب و ايشان از ابي الحسن محمد بن احمد القواريري و وي از ابي الحسن محمد بن عمار و او از اسماعيل ثويه و ايشان از زياد بن عبدا... البکائي و او از سليمان الاعمش و ايشان نيز در آخر از ابي سعيد الخدري<ref>حسيني، استر آباد، شرف الدين،تاويل الآيات الطاهره، چاپ قم، انتشارات جامعه مدرسين، ۱۴۰۹ق، ص۴۹۷.</ref>روايت مي کند.
+==محتوای روایت==
+حدیثی که روایت شده، آیا مطابق با آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع) است یا نه؟ از مضمون و فحوای بسیاری از روایات این قاعده به دست آمده که هرگاه حدیثی مطابق با قرآن و اهل بیت نبود آن را به دیوار بکوبید؛ که کنایه از عدم توجه به این‌گونه احادیث است.
-۲. راويان حديث مورد تأييد بوده و حديث از نظر سند مشکلي ندارد براي مثال: ابي سعيد الخدري در کتب رجالي «شخصيت شناسي» شيعه مورد تأييد قرار گرفته است که در مورد او گفته شده که: ازاصحاب رسول الله است<ref>خوئي، معجم الرجال، قم، مرکز نشر آثار شيعه، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۴۹.</ref> يا از اولين کساني بود که به امير المومين رجوع کرد.<ref>عمر کشي، محمد بن. رجال کشي. انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ج۱، ص۳۸.</ref> يا وي از اصفياء بوده است.<ref>ابن داود حلي، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه، تهران، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۹.</ref>
+محتوای حدیث مخالف با آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع) نیست چرا که از این قبیل روایات فراوانی در منابع شیعی وجود دارد مانند: داستان حضرت آدم که در تفسیر آیه: فتلقی آدم من ربه کلمات، آمده منظور از کلمات وجود مقدس و پاک اهل بیت (ع) است که قبل از خلقت حضرت آدم وجود داشتند. در حدیثی آمده که: حضرت آدم ساق عرش را نگاه کرد و نور و اسماء پیامبر و ائمه (ع) را دید سپس جبرئیل به او گفت اگر می‌خواهی توبه ات نزد خداوند مقبول شود این اسماء را ذکر کن پس فرمود بگو: یا حمید بحق محمد یا عالی بحق علی یا فاطر به حق فاطمه یا محسن بحق الحسن و الحسین<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، لبنان، مؤسسه وفاء، ج۴۴، ص۲۴۵.</ref> و بسیاری دیگر از این گونه احادیث که در این مورد آمده‌است.
-۳. محتواي حديث نيز مخالف با آموزه هاي قرآن و اهل بيت(ع) نمي باشد چرا که از اين قبيل روايات زيادي داريم مانند: داستان حضرت آدم که در تفسير آيه: فتلقي آدم من ربه کلمات، آمده منظور از کلمات وجود مقدس و پاک اهل بيت(ع) است که قبل از خلقت حضرت آدم وجود داشتند. در حديثي آمده که: حضرت آدم ساق عرش را نگاه کرد و نور و اسماء پيامبر و ائمه(ع) را ديد سپس جبرئيل به او گفت اگر مي خواهي توبه ات نزد خداوند مقبول شود اين اسماء را ذکر کن پس فرمود بگو: يا حميد بحق محمد يا عالي بحق علي يا فاطر به حق فاطمه يا محسن بحق الحسن و الحسين<ref>مجلسي،محمد باقر، بحارالانوار، لبنان، موسسه وفاء، ج۴۴، ص۲۴۵.</ref> و بسياري ديگر از اين گونه احاديث که در اين مورد آمده است.
+۴. دلیل دیگر بر صحت و سقم حدیث اینکه نه تنها در کتاب شریف بحار الانوار آمده که خود مرحوم مجلسی صحت بسیاری از احادیث کتابش را تأیید کرده‌است، بلکه در تعدادی دیگر از کتب تفسیری و روایی تمام سند و حدیث آورده شده یا تنها بخشی از سند و حدیث مانند کتاب تأویل الآیات،<ref>تاویل الآیات، ج۱، ص۴۹۷.</ref> تفسیر اطیب البیان<ref>طیب، سید عبد الحسین، تفسیر اطیب البیان، تهران، انتشارات اسلام، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش، ج۱۱، ص۲۷۴.</ref> که حدیث را فرموده و می‌فرماید اهل بیت (ع) مصداق اتم و اکمل عالین می‌باشند، تفسیر شریف البرهان<ref>حسینی، بحرانی، سیدهاشم، البرهان، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۶۴.</ref> و دیگر کتاب‌ها که همه اینها دلیلی بر صحت و دلیلی بر اطمینان به حدیث می‌باشند.
-۴. دليل ديگر بر صحت و سقم حديث اينکه نه تنها در کتاب شريف بحار الانوار آمده که خود مرحوم مجلسي صحت بسياري از احاديث کتابش را تأييد کرده است، بلکه در تعدادي ديگر از کتب تفسيري و روايي تمام سند و حديث آورده شده يا تنها بخشي از سند و حديث مانند کتاب تأويل الآيات<ref>تاويل الآيات، ج۱، ص۴۹۷.</ref>، تفسير اطيب البيان<ref>طيب، سيد عبد الحسين، تفسير اطيب البيان، تهران، انتشارات اسلام، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش، ج۱۱، ص۲۷۴.</ref> که حديث را فرموده و مي فرمايد اهل بيت(ع) مصداق اتم و اکمل عالين مي باشند، تفسير شريف البرهان<ref>حسيني، بحراني، سيدهاشم، البرهان، تهران، بنياد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۶۴.</ref> و ديگر کتاب ها که همه اينها دليلي بر صحت و دليلي بر اطمينان به حديث مي باشند.
+خلاصه مطلب اینکه از این گونه موارد از احادیث در مکتب شیعه بسیار است و برای شناخت صحیح از باطل باید به قواعدی که در بالا اشاره شد دقت نمود.
-خلاصه مطلب اينکه از اين گونه موارد از احاديث در مکتب شيعه بسيار است و براي شناخت صحيح از باطل بايد به قواعدي که در بالا اشاره شد دقت نمود.
 {{پایان پاسخ}}
 {{مطالعه بیشتر}}
-==معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:==
-۱ـ کتاب آشنائي با علوم حديث، علي نصيري.
+== معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر ==
+۱ـ کتاب آشنائی با علوم حدیث، علی نصیری.
-۲ـ کتاب کليات علم رجال نوشته آيت الله سبحاني.
+۲ـ کتاب کلیات علم رجال نوشته آیت الله سبحانی.
-۳ـ معجم الرجال آيت الله خوئي.
+۳ـ معجم الرجال آیت الله خوئی.
 {{پایان مطالعه بیشتر}}
-==منابع==
+== منابع ==
-<references />
+{{پانویس|۲}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = فقه
 |شاخه فرعی۱ = فقه الحدیث
 |شاخه فرعی۲ =
 |شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
   | شناسه =
   | تیترها =
   | ویرایش =
   | لینک‌دهی =
   | ناوبری =
   | نمایه =
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
   | اولویت =
   | کیفیت =
 }}
 {{پایان متن}}