عبرت‌آموزی در قرآن

سؤال

عبرت و عبرت آموزي را در قرآن بيان کنيد؟ از چه چیزهایی باید عبرت گرفت؟

قرآن برای عبرت گرفتن چند راه‌کار اساسی ارائه می‌کند: مسافرت و عبرت گرفتن از سرانجام انسان‌های گذشته؛ مطالعه تاريخ و داستان گذشتگان و پندگيري؛ عبرت گرفتن از جنگ‌های رسول خدا(ص) با توجه به عوامل پیروزی‌ها و شکست‌ها.

مسافرت و عبرت آموزي

مقالهٔ اصلی: توصیه به مسافرت در قرآن

قرآن مردم را تشويق به مسافرت کرده است. مسافرت و سير در زمين در فرهنگ قرآن، به معناي جهان‌گردي بي هدف نيست. بلكه به معناي پندگيري و عبرت آموزي و شناخت نشانه هاي خداوند و آگاهي از قدرت او و بررسي حوادث تاريخي گذشتگان است.

﴿آیه۱۰۹﴾(یوسف)

﴿قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ؛ بگو! سير در زمين داشته باشيد تا بنگريد عاقبت تكذيب كنندگان چگونه شد.﴾(انعام:۱۱)

تاريخ و داستان گذشتگان و پندگيری

داستان‌هاي پيامبران الهي در بسياري از آيات الهي بيان شده است. هدف قرآن از اين داستان‌ها ارائه راه‌کارهای سازنده برای کمال بشریت است. از همين‌رو از مسایلی که نقشي در هدايت ندارد، سخن به ميان نيامده است. مانند تاريخ ولادت، تاريخ وفات، فرزندان و همسران پیامبران(ع) و... . ﴿لَقَدْ كانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبابِ؛ اين داستان (حضرت يوسف) براي صاحبان درك خالص، عبرت است﴾(یوسف:۱۱۱) نكته‌های عبرت آموزی مانند شدن مكر دشمنان، زمینه الهی برای اثبات بی‌گناهی حضرت يوسف(ع)، دوري از شهوت و گناه، رسوايي زليخا، پاكدامني حضرت يوسف و... .

جنگ هاي پيامبر، عبرتي براي مسلمانان

قرآن در آيه ۱۳ از سوره آل عمران، عنايت خداوند به رزمندگان جنگ بدر و القاء رعب در دل دشمنان را مايه عبرت صاحبان بصيرت بيان مي‌كند: ﴿قَدْ كانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ أُخْرى كافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَ اللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشاءُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصارِ؛ دو گروهي كه در ميدان جنگ بدر با هم روبرو شدند، نشانه درس عبرتي براي شما بود. يك گروه در راه خدا نبرد مي كردند و جمع ديگري كه كافر بودند (در راه شيطان پست) در حالي كه آن ها گروه را با چشم خود دو برابر آنچه بودند مي‌ديدند، در اين عبرتي است براي صاحبان بصيرت.﴾ عبرت‌های عبارتند از: توجه به عوامل پیروزی‌ها و شکست‌ها؛ نقش ایمان در پیشبرد اهداف جنگ؛ برای خدا بودن جنگ‌ها نه انتقام‌جویی یا کشورگشایی و ... . قرآن ماجراي جنگ بني النضير و توطئه يهودي‌ها بر ضد مسلمانان و برخورد شديد لشكر اسلام با آنان و شكست سخت آن‌ها در برابر لشكر اسلام را مایه عبرت صاحبان بصیرت می‌داند: ﴿۝آیه۲پس عبرت بگيريد اي صاحبان بصيرت﴾(حشر)