صله رحم و قطع رحم از منظر قرآن

سؤال

صله و قطع رحم از منظر قرآن کریم را توضیح دهید؟

در قرآنی آیاتی وجود دارد که مفسران و فقها از آن برداشت کرده اند که صله رحم واجب و قطع رحم حرام است.

معنای صله رحم

«صله» مصدر فعل «وصل» در مقابل «فصل» به معنی «اتصال» و به هم رسیدن است، بنابراین؛ «صله رحم» یعنی با فامیل‌ها به هم رسیدن «و به حال هم رسیدگی کردن» می‌باشد. «رحم» نیز از «رحمه» به معنی رأفت و مهربانی، گرفته شده است و چون فامیل‌ها و بستگان، نسبت به همدیگر عطوفت و مهربانی دارند «رحم» نامیده شده‌اند. این سنت از دیدگاه قرآن کریم از دو جهت قابل ملاحظه است:

وجوب صله رحم

از جهت فقهی «صله رحم» از نظر فقهی یکی از واجبات شرعی و… است.

بیشتر مفسران از آیاتی از قرآن برداشت کرده‌اند که قطع رحم حرام است. در قرآن آمده است:﴿وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ؛ و آنها که پیوندهایی را که خدا به آن امر کرده برقرار می‌دارند و از پروردگارشان می‌ترسند و از بدی حساب (روز قیامت) بیم دارند﴾(رعد:۲۱) در روایات اسلامی و کتاب‌های تفسیر، یکی از مواردی که «وصل آن» مورد امر خداوند به حساب آمده، «صله رحم» است. مثلاً در حدیثی از امام صادق(ع) می‌خوانیم که از آن حضرت درباره تفسیر «وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ …» سؤال شد، فرمود: منظور خویشاوندان است.

در جایی دیگر از قرآن آمده است: ﴿وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً؛ و از خدایی بپرهیزید که (همگی به عظمت او معترفید، و) هنگامی که چیزی از یکدیگر می‌خواهید، نام او را می‌برید (و نیز) از (قطع رابطه با) خویشاوندان خود بپرهیزید، زیرا خداوند مراقب شماست.﴾(نساء:۱)

در آیه یاد شده بنابر این‌که «ارحام» عطف بر لفظ جلاله «الله» و منصوب باشد تا در معنا چنین باشد: «اتقوا الله ان تقصره و اتقون الارحام ان تقطعواها» از معصیت خدا و قطع رحم بپرهیزید، یا این‌که «ارحام» مرفوع و مبتدا برای خبر محذوف باشد: «و الارحام کذلک»، یعنی رعایت ارحام نیز از مصادیق تقواست و از آن سؤال خواهد شد، از این رو مراد آیه این خواهد بود «اتقوا لارحام فلا تقطعوا» ارحام را مواظب باشید و قطع صله رحم نکنید. دلالت آیه بر وجوب صله، بنابر این، سه احتمال مورد تأکید اکثر مفسران و فقها می‌باشد. البتّه آیات دیگری هم ممکن است دلالت بر وجوب «صله رحم» یا حرمت «قطع» آن باشد که به جهت پرهیز از طولانی شدن، از ذکر آنها خودداری می‌شود.

د: از طرف دیگر «قطع» صله‌رحم موجب ناخشنودی حق‌تعالی و دوری از رحمت او خواهد بود…«قطع» صله‌رحم هم‌ردیف با فساد در زمین بشمار آمده است ﴿فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ…﴾ و پیوند خویشاوندانشان را بگسلید. اینان کسانی هستند که خداوند لعنتشان کرده…

مطالعه بیشتر

۱. تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی، ناصر، ج۱۰، ص۱۸۶.

۲. تحلیل اجتماعی از صله‌رحم، سید حسین شرف‌الدین، ص۱۵۰.