برزخ: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۲۶

سؤال

برزخ چیست؟

درگاه‌ها

برزخ را عالمی دانسته‌اند که با مرگ انسان، آغاز می‌شود و تا روز قیامت ادامه دارد. عالم برزخ تفاوت‌هایی با قیامت دارد از جمله اینکه در برزخ بدن مثالی و در قیامت معاد جسمانی وجود دارد. همچنین شفاعت ائمه، تنها در قیامت دانسته شده و در برزخ، شفاعت اهل‌بیت وجود ندارد.

در روایات با تعبیر قبر از عالم برزخ یاد شده است؛ امام علی(ع)، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در عذاب هستند. محققان معتقدند، از آنجا که فاصله محسوس میان دنیا و آخرت، قبر ظاهری است، ائمه(ع) برای فهماندن عالم برزخ از واژه قبر استفاده کرده‌اند.

محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات عالم مثال دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارند. براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر و با اهل دنیا، ممکن دانسته شده است.

حقیقت برزخ

عالم برزخ را از آغاز مرگ تا روز قیامت دانسته‌اند.^[۱] قرآن نیز برای جهان میان دنیا و آخرت، از تعبیر برزخ استفاده کرده است:

﴿تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می‌گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! * شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم!» چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید. پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند!﴾(مومنون:۹۹–۱۰۰) قرآن در موارد دیگری نیز به برزخ اشاره کرده است.^[۲]

محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات عالم مثال دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارد. امام صادق(ع) در پاسخ شخصی که خیال می‌کرد، روح پس از مرگ در قالب پرنده‌ای منتقل می‌شود، کرامت مؤمن را بالاتر از آن دانست که در قالب پرنده‌ای قرار داده شود. امام، ارواح مؤمنان را در بدن‌هایی مانند بدن‌های دنیایی آنها دانست.^[۳]

تفاوت‌هایی بین دو عالم برزخ و قیامت ذکر شده که وجود بدن مثالی در برزخ^[۴] و معاد جسمانی در قیامت^[۵] از جمله تفاوت‌ها است. همچنین روایات ائمه(ع) این نکته را روشن می‌کند که شفاعت در عالم برزخ شامل حال افراد گنه‌کار و گرفتار نمی‌شود و تنها به روز قیامت اختصاص است. امام صادق(ع) ابراز داشته‌اند که شیعیان، با شفاعت پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) در قیامت، همه اهل بهشت خواهند بود، اما از اوضاع شیعیان در برزخ، ابراز ناراحتی کردند.^[۶]

قبر و برزخ

بیشتر آیاتی که از قبر سخن گفته و به مراحل قبر پرداخته‌اند را به دنیایی فراتر از قبر ظاهری معنا کرده‌اند.^[۷] در روایات نیز از عالم برزخ به قبر تعبیر شده است.^[۸] امام علی(ع)، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در عذاب هستند.^[۹] امام صادق(ع) برزخ را از زمان مرگ تا آخرت معرفی کرده^[۱۰] که نشان از یکی بودن قبر و برزخ است. محققان معتقدند، از آنجا که فاصله محسوس میان دنیا و آخرت، قبر ظاهری است، ائمه(ع) برای فهماندن عالم برزخ از واژه قبر استفاده کرده‌اند.

کیفرها و پاداش‌ها در برزخ

در برزخ به مانند آخرت، نعمت‌ها و عذاب‌هایی وجود دارد؛ قرآن از زبان حبیب نجار که به دست قومش شهید و وارد بهشت شده، نقل می‌کند: ﴿ای کاش قوم من می‌دانستند * که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌داشتگان قرار داده است»﴾(یس:۲۶–۲۷) طبرسی از مفسران شیعه معتقد است این آیه، دلالت بر نعمت‌های برزخ دارد.^[۱۱] آیات دیگری نیز وجود دارد که اشاره به نعمت‌ها و عذاب‌ها در برزخ دارد. علاوه بر این آیات، روایات نیز از عذاب‌ها و نعمت‌های برزخی سخن گفته‌اند^[۱۲]

ارتباط با دیگران در برزخ

روایات مختلفی در ملاقات ارواح مومنان و کافران در برزخ با اهل دنیا نقل شده است که در کتاب کافی از مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه، باب جداگانه‌ای به آن اختصاص داده شده است.^[۱۳]

همچنین براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر امکان دارد. از امام صادق(ع) نقل شده که ارواح در برزخ، یکدیگر را می‌شناسند و از همدیگر می‌پرسند.^[۱۴]

منابع

↑ الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.
↑ سوره بقره، آیه۱۵۴؛ سوره مریم، آیه ۶۲؛ سوره مؤمن، آیه۱۱.
↑ الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۱.
↑ سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.
↑ سبحانی، جعفر، منشور جاوید، مؤسسه سیدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.
↑ کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵، ج۳، ص۲۴۲.
↑ المفردات، ص۳۹۰.
↑ حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.
↑ بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.
↑ الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳; و بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.
↑ مجمع البیان، ج۸، ص۶۵۹.
↑ الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۲؛ محمد باقر مجلسی، حق الیقین، ص۴۷۷.
↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۰.
↑ الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۳; و پیام قرآن، ج۵، ص۴۵۹.

[1] الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.

[2] سوره بقره، آیه۱۵۴؛ سوره مریم، آیه ۶۲؛ سوره مؤمن، آیه۱۱.

[3] الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۱.

[4] سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.

[5] سبحانی، جعفر، منشور جاوید، مؤسسه سیدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.

[6] کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵، ج۳، ص۲۴۲.

[7] المفردات، ص۳۹۰.

[8] حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.

[9] بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.

[10] الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳; و بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.

[11] مجمع البیان، ج۸، ص۶۵۹.

[12] الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۲؛ محمد باقر مجلسی، حق الیقین، ص۴۷۷.

[13] کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۰.

[14] الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۳; و پیام قرآن، ج۵، ص۴۵۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش}}
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-معنای لفظی و اصطلاحی برزخ چیست؟
+برزخ چیست؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-لفظ برزخ واژهٔ فارسی و اصل آن «برزه» بوده است که در زبان عربی وارد شده و به صورت «برزخ» درآمده است.<ref>راغب اصفهانی، المفردات، ص۴۳; و قیل اصله بَرزهُ فعرُّب؛ دائره المعارف الاسلامیه، ج۳، ص۵۳۴; و جعفر باقری، البرزخ رؤیه من خلال القرآن، ص۹.</ref> در لغت به معنای فاصل، حائل، مانع، حاجز و جدا کننده میان دو چیز گویند.<ref>محمد زبیدی، تاج العروس، ج۷، ص ۲۳۴; ابن منظور، لسان العرب، ج۳، ص۸; فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۱۸۶; و فیروزآبادی، القاموس المحیط، ج۱، ص ۲۵۷.</ref> در قرآن کریم به جدا کنندهٔ دو دریای شور و شیرین، برزخ اطلاق شده است که بر اساس معنای لغوی آن است:
+{{درگاه|واژه‌ها}}
+'''برزخ''' را عالمی دانسته‌اند که با مرگ انسان، آغاز می‌شود و تا روز قیامت ادامه دارد. عالم برزخ تفاوت‌هایی با [[قیامت]] دارد از جمله اینکه در برزخ [[بدن مثالی]] و در قیامت [[معاد جسمانی]] وجود دارد. همچنین شفاعت ائمه، تنها در قیامت دانسته شده و در برزخ، شفاعت اهل‌بیت وجود ندارد.
-(وَ هُوَ الَّذِی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ هذا عَذْبٌ فُراتٌ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ وَ جَعَلَ بَیْنَهُما بَرْزَخاً…)<ref>فرقان: ۵۳.</ref> او کسی است که دو دریا را در کنار هم قرار داد. یکی گوارا و شیرین و دیگری شور و تلخ و میان آنها جدا کننده ای قرار دارد….
-(بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ)<ref>الرحمن: ۲۰.</ref>; میان آن دو فاصله ای است که یکی بر دیگری غلبه نمی‌کند (و برهم نمی‌آمیزند).
-قرآن مجید با عنایت به معنای لغوی، برای جهان که میان دنیا و آخرت، لفظ برزخ را به کار برده است:
-تا زمانی که مرگ یکی از آنها فرا رسد، می‌گوید: «پروردگار من، مرا بازگردانید. شاید در آنچه ترک کردم، عمل صالحی انجام دهم».]جواب می‌شنود[ هرگز! این سخنی است که او به زبان می‌گوید و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند.<ref>مؤمنون: ۹۹ و ۱۰۰.</ref>
-در این آیه ی شریفه، به جهان پس از مرگ و پیش از رستاخیز، برزخ تعبیر شده است; زیرا اولا: حد فاصل میان دو جهان است و ثانیاً: حائل و مانع است از برگشت انسان‌ها به دنیا، هر چند آرزوی برگشت دارند.
-در حدود دوازده مورد دیگر نیز قرآن کریم از جهان میان این دنیا و رستاخیز سخن گفته است که از لفظ برزخ استفاده نکرده است.<ref>ر.ک.: بقره: ۱۵۴; (وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ ); مریم: ۶۲، (لا یَسْمَعُونَ فِیها لَغْواً إِلاّ سَلاماً وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیها بُکْرَه وَ عَشِیًّا ); مؤمن: ۱۱، (قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوج مِنْ سَبِیل ) و مؤمن: ۴۶، (النّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا وَ یَوْمَ تَقُومُ السّاعَه أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ).</ref>
-بر اساس این آیات و به کمک روایاتی که تفسیر آنها را به عهده دارند، آدمیان پس از مرگ و پیش از قیامت، به عالمی دیگر می‌روند و به مقتضای آنچه در دنیا کسب کرده‌اند; در نعمت یا نقمت زندگی می‌کنند. در برزخ مانند دنیا (و برخلاف قیامت) روز، شب، آسمان و زمین وجود دارد. هر بامداد و شامگاه، مجرمان بر آتش دوزخ عرضه می‌شوند; ولی به مؤمنان روزی داده می‌شود. بیشتر مفسران، آیاتی را که از زنده بودن شهیدان و روزی خوردن آنها خبر می‌دهد، به برزخ تفسیر کرده‌اند. در این چند آیه گوشه ای از حالات مؤمنان در برزخ ترسیم شده است:
-تو مپندار کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگان اند! بلکه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند. آنها به سبب نعمت‌های فراوانی که خداوند از فضل خود به ایشان بخشیده است، خوشحال اند و برای کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده‌اند، خوشوقت هستند، که ترسی بر آنها نیست و اندوهی ندارند.<ref>آل عمران: ۱۶۹; (وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ ...)</ref>
-نتیجه: برزخ در لغت چیزی است که میان دو چیز دیگر قرار گرفته است و در قرآن، برزخ سه بار استعمال شده است. دوبار به معنای لغوی و یک بار به معنای اصطلاح خاص قرآنی که با معنای لغوی آن شباهت کامل دارد (جهانی میان دنیا و آخرت).
-در موارد دیگر قرآن مجید، بارها از وجود برزخ سخن گفته است و تا حدودی ویژگی‌های آن را بیان کرده است. پس وجود برزخ از دید قرآن قطعی است.
-جهان برزخ در روایات
-برزخ از آغاز مرگ تا روز قیامت است.<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.</ref> برزخ ترس‌هایی دارد که ائمه(ع) مردم را از آنها بیم داده‌اند;<ref>عبداله شبّر، حق الیقین، ج۲، ص۳۹۲; علامه مجلسی، حق الیقین، ۴۹۱.</ref> برزخ همان قبر یا کیفر و پاداش میان دنیا و آخرت است;<ref>الفروع من الکافی، ج۳ ،ص ۲۴۲.</ref> برزخ امر بین امرین است; ]برزخ[ همان ثواب و عقاب میان دنیا و آخرت است;<ref>بحارالانوار، ج۶، ص۲۴۶، ح ۷۶.</ref> شب و روز بر مشرکان، در برزخ آتش عرضه می‌شود و صبح و شام بر مؤمنان، رزق و روزی حواله می‌شود.<ref>همان، ج۶، ص۲۱۸، ح ۱۲.</ref>
-ویژگی‌های دیگر مانند: چگونگی پاداش و کیفر حالت انسان‌های برزخی و... در پاسخ به پرسش‌های بعد، روشن خواهد شد. برزخ در نگاه متکلمان، مفسران و حکیمان در مباحث بعدی خواهد آمد.
-واژه ی قبر با دیگر مشتقات آن، هشت بار در قرآن به کار رفته است که مراد آن بیشتر، محل دفن است; هر چند در برخی تفاسیر، معنایی معنوی وفراتر از قبر ظاهری نیز برای آن بیان شده است.
-در روایات واژه ی قبر بارها به کار رفته است که به‌طور کلی به دو معنا آمده است. یکی، همین قبر ظاهری و دیگری، معنای فراتری از آن. حتی از عالم برزخ و مثال، به قبر تعبیر شده است.<ref>حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.</ref>
-واژه ی قبر در منابع لغوی به معنای گور، جای دفن و آرامگاه آمده است. در شعر کهن عربی آمده است: «أزور و أعتادُ القبور» یعنی «در حالی که عادت دارم، زیارت قبرها می‌روم». قبور، جمع آن و مقبره، اسم مکان آن است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۶۸ ـ ۶۹; راغب اصفهانی، المفردات، ص۳۹۰; و فخر الدین طریحی، مجمع البحرین ج۳، ص۴۴۷.</ref> و نیز به معنای غلاف آمده است. در شعر عرب، به غلاف شمشیر قبر اطلاق شده است.<ref>همان، ص۳۶۸: اخط بها قبراً لا بیض ماجد.</ref>
-(ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ )<ref>عبس: ۲۱.</ref>; بعد او را می‌راند و در قبر پنهان کرد.
-این گونه کاربردها و آنچه در روایاتی که به تشریع احکام فقهی و دنیایی قبر مربوط است، به معنای همین قبر ظاهری و دنیایی آمده است. مانند: با سر پوشیده وارد قبر نشوید; شوهر سزاوارتر است که همسر خود را در قبر بگذارد; مکروه است پدر وارد قبر فرزند خود شود; مستحب است همراه میت در قبرش جریدتین بگذارند و... .<ref>محمد حسین اعلمی، دایرةالمعارف الشیعه العامه، ج۱۴، ص۲۶۰ و ۲۶۱.</ref> قبر رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در مدینه است; مقابر قریش در بغداد است و... .<ref>مجمع البحرین، ج۳، ص۴۴۷.</ref>
-در تفسیر برخی آیات قبر و نیز بیشتر روایاتی که حال اموات ساکن در قبور، احوالات و مراحل قبور را حکایت می‌کنند، از قبر، دنیایی فراتر از این مکان ظاهری اراده شده است. گفته‌اند: (إِذا بُعْثِرَ ما فِی الْقُبُورِ ) اشاره به زمانی است که اسرار آشکار می‌شود; زیرا احوال آدمی تا در دنیاست، پوشیده است. گویی که مدفون و در قبرند. کافر و جاهل تا در دنیا هستند، در قبر هستند; همین که مردند قبرشان شکافته می‌شود و از قبر و جهالتشان بیرون می‌شوند.<ref>المفردات، ص۳۹۰.</ref>
-بر همین اساس گفته‌اند که دنیا در مقایسه با عالم بعدی (برزخ)، قبر است و عالم بعدی (برزخ)، در برابر آخرت، قبر است. تمام این عالم در مقایسه با آخرت، مانند خواب در برابر بیداری است که «الناس نیام اذا ما توا انتبهوا».<ref>حداد عادل، همان; دانشنامه ی جهان اسلام، ج۳، ص۸۱ و ۸۲ به نقل از: ابن عربی.</ref>
-از آنجا که فاصله ی محسوس میان دنیا در برابر و رستاخیز، قبر ظاهری قرار دارد، ائمه(ع) برای تفهیم عالم برزخ از واژه ی قبر استفاده کرده‌اند.
-امام صادق(علیه السلام) فرمود: «والله اتخوف علیکم فی البرزخ»، قلت: «و ما البرزخ؟» قال: «القبر منذحین موته الی یوم القیامه; یعنی برزخ همان قبر است از آغاز مرگ تا روز رستاخیز».<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳; و بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.</ref>
-حضرت علی(علیه السلام) پس از تلاوت آیه ی (وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ)، فرمود:
-برزخ همان قبر است و برای (اهل گمراهی) زندگی تلخی است و در عذاب هستند. به خدا سوگند! قبر باغی از باغ‌های بهشت یا جایگاه پستی از جایگاه‌های پست جهنم است.<ref>بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.</ref>
-آنکه ساکن آسمان است ساکن جنت را از ساکن آتش می‌شناسد.<ref>خصال صدوق ج۱، ص۱۱۹ و ۱۲۰، مسلسل ۱۰۸.</ref>
-همین معنا از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که در تفسیر آیه ی (وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ)فرمود:
-البرزخ، القبر و هو الثواب والعقاب بین الدنیا و الآخره.<ref>بحارالانوار ج۶، ص۲۱۸، ح ۱۲.</ref>
+در روایات با تعبیر قبر از عالم برزخ یاد شده است؛ [[امام علی(ع) جمع کننده قرآن|امام علی(ع)]]، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در [[عذاب]] هستند. محققان معتقدند، از آنجا که فاصله محسوس میان دنیا و آخرت، قبر ظاهری است، ائمه(ع) برای فهماندن عالم برزخ از واژه قبر استفاده کرده‌اند.
-در روایتی، به دنبال سؤال قبر، به گونه ای از برزخ سخن گفته شده است که یکی بودن پرسش در قبر و برزخ را کاملاً آشکار می‌کند:
+محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات [[عالم مثال]] دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارند. براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر  و با اهل دنیا، ممکن دانسته شده است.
-در قبر تنها از کاملان در ایمان و کفر، سؤال می‌شود و دیگران معاف اند... و برای آنها ثوابی و عقابی در برزخ نیست تا وقتی محشور شوند.<ref>محمد حسین اعلمی، دائره المعارف الشیعه العامه، ج۱۴، ص۲۶۳.</ref>
+== حقیقت برزخ ==
+{{همچنین ببینید|تفاوت برزخ با عالم مثال|تفاوت برزخ و قیامت|برزخ متصل و برزخ منفصل}}
+عالم برزخ را از آغاز [[مرگ]] تا [[قیامت|روز قیامت]] دانسته‌اند.<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.</ref> [[قرآن]] نیز برای جهان میان دنیا و آخرت، از تعبیر برزخ استفاده کرده است:
-از این گونه تعبیرها، به خوبی معلوم می‌شود، قبر در بینش دینی همان برزخ است. علت اینکه روایات، به جای برزخ از لفظ قبر استفاده کرده‌اند، عبارت اند از:
+{{قرآن|ترجمه=تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می‌گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! * شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم!» چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید. پشت سر آنان '''برزخی''' است تا روزی که برانگیخته شوند!|سوره=مومنون|آیه=۹۹–۱۰۰}} قرآن در موارد دیگری نیز به برزخ اشاره کرده است.<ref>سوره بقره، آیه۱۵۴؛ سوره مریم، آیه ۶۲؛ سوره مؤمن، آیه۱۱.</ref>
-۱. روح با بدن مثالی خود، به بدن مادی توجه دارد که پس از مرگ، ترک کرده است. انسان جنازه ی خود را می‌بیند، دنبال آن تا قبر می‌رود. (بر همین اساس، قبور ائمه(ع)منشأ خیرند.) بر اساس همین توجه که روح به بدنش دارد، محترم است. پس به دلیل شدت ارتباط، از عالم برزخ، به قبر و از سؤالات برزخی به سؤالات قبر تعبیر شده است.<ref>حسینی تهرانی، معادشناسی، ج۳، ص۱۸۴.</ref>
+محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات [[عالم مثال]] دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارد. [[امام صادق(ع)]] در پاسخ شخصی که خیال می‌کرد، روح پس از مرگ در قالب پرنده‌ای منتقل می‌شود، کرامت مؤمن را بالاتر از آن دانست که در قالب پرنده‌ای قرار داده شود. امام، ارواح مؤمنان را در بدن‌هایی مانند بدن‌های دنیایی آنها دانست.<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۱.</ref>
-۲. بیشتر مردم زمان ائمه(ع) افکارشان از محدوده ی مشاهدات حسی تجاوز نمی‌کرد و بالاتر از محدوده ی قبر ظاهری را درک نمی‌کردند. از این رو ائمه(ع) برای تفهیم برزخ، از لفظ قبر بهره گرفته‌اند. در ابتدا، اگر قبر را برزخ می‌گویند، به سبب این است که یک فاصله ی مادی مکانی، بین مرگ تا رستاخیز است. وگرنه ارواح (پس از مرگ) در خانه‌های بهشت و ارواح کفار در حضر موت ساکن هستند.<ref>محمد مظاهری، الانسان و عالم البرزخ، ص۵۱.</ref>
+تفاوت‌هایی بین دو عالم برزخ و [[قیامت]] ذکر شده که وجود [[بدن مثالی]] در برزخ<ref>سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.</ref> و [[معاد جسمانی]] در قیامت<ref>سبحانی، جعفر، منشور جاوید، مؤسسه سیدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.</ref> از جمله تفاوت‌ها است. همچنین روایات [[ائمه(ع)]] این نکته را روشن می‌کند که [[شفاعت]] در عالم برزخ شامل حال افراد گنه‌کار و گرفتار نمی‌شود و تنها به روز قیامت اختصاص است. [[امام صادق(ع)]] ابراز داشته‌اند که شیعیان، با شفاعت [[پیامبر(ص)]] و امامان معصوم(ع) در قیامت، همه اهل [[بهشت]] خواهند بود، اما از اوضاع شیعیان در برزخ، ابراز ناراحتی کردند.<ref>کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵، ج۳، ص۲۴۲.</ref>
+=== قبر و برزخ ===
+بیشتر آیاتی که از قبر سخن گفته و به [[پرسش در قبر از بدن مادی یا مثالی|مراحل قبر]] پرداخته‌اند را به دنیایی فراتر از قبر ظاهری معنا کرده‌اند.<ref>المفردات، ص۳۹۰.</ref> در روایات نیز از عالم برزخ به قبر تعبیر شده است.<ref>حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.</ref> [[امام علی(ع) جمع کننده قرآن|امام علی(ع)]]، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در [[عذاب]] هستند.<ref>بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.</ref> امام صادق(ع) برزخ را از زمان مرگ تا آخرت معرفی کرده<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳; و بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.</ref> که نشان از یکی بودن قبر و برزخ است. محققان معتقدند، از آنجا که فاصله محسوس میان دنیا و آخرت، قبر ظاهری است، ائمه(ع) برای فهماندن عالم برزخ از واژه قبر استفاده کرده‌اند.
-یکی از نویسندگان می‌گوید:
+== کیفرها و پاداش‌ها در برزخ ==
+{{همچنین ببینید|کیفرها و پاداش‌ها در برزخ}}
+در برزخ به مانند آخرت، نعمت‌ها و عذاب‌هایی وجود دارد؛ [[قرآن]] از زبان [[حبیب نجار]] که به دست قومش [[شهید]] و وارد بهشت شده، نقل می‌کند: {{قرآن|ترجمه=ای کاش قوم من می‌دانستند * که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌داشتگان قرار داده است»|سوره=یس|آیه=۲۶–۲۷}} [[طبرسی]] از مفسران شیعه معتقد است این آیه، دلالت بر نعمت‌های برزخ دارد.<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۶۵۹.</ref> آیات دیگری نیز وجود دارد که اشاره به نعمت‌ها و عذاب‌ها در برزخ دارد. علاوه بر این آیات، روایات نیز از عذاب‌ها و نعمت‌های برزخی سخن گفته‌اند<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۲؛ محمد باقر مجلسی، حق الیقین، ص۴۷۷.</ref>
-]هر چند[ دومین منزل حسی قبر است; ولی با دیده ی واقع بینانه. از نظر قرآن، دومین منزل، همان برزخ است که روح با بدن متناسبی در آن محیط به سر می‌برد.<ref>جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج۹، ص۲۳۶.</ref>
+== ارتباط با دیگران در برزخ ==
+{{همچنین ببینید|ارتباط اهل برزخ با اهل دنیا|دیدار با دوستان و اقوام در برزخ}}
+روایات مختلفی در ملاقات ارواح [[ایمان|مومنان]] و [[کافر|کافران]] در برزخ با اهل دنیا نقل شده است که در [[کتاب کافی]] از مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه، باب جداگانه‌ای به آن اختصاص داده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۰.</ref>
+همچنین براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر امکان دارد. از [[امام صادق(ع)]] نقل شده که ارواح در برزخ، یکدیگر را می‌شناسند و از همدیگر می‌پرسند.<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۳; و پیام قرآن، ج۵، ص۴۵۹.</ref>
 == منابع ==
 {{پانویس|۲}}
+{{برزخ}}
 {{شاخه
-  | شاخه اصلی =
+  | شاخه اصلی = کلام
-|شاخه فرعی۱ =
+| شاخه فرعی۱ = معاد
-|شاخه فرعی۲ =
+|شاخه فرعی۲ =برزخ
 |شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه =شد
-  | تیترها =
+  | تیترها =شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش =شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی =شد
   | ناوبری =
   | نمایه =
@@ خط ۹۵: / خط ۵۲: @@
   | بازبینی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت =ج
-  | کیفیت =
+  | کیفیت =ب
 }}
 {{پایان متن}}

ن ب و برزخ
ماهیت برزخ	تفاوت برزخ با عالم مثال • تفاوت برزخ و قیامت • برزخ متصل و برزخ منفصل • گذشت زمان در برزخ
ارتباط با دیگران	ارتباط اهل برزخ با اهل دنیا • دیدار با دوستان و اقوام در برزخ
موضوعات وابسته	کیفرها و پاداش‌ها در برزخ • تغییر محل دفن • پرسش در قبر از بدن مادی یا مثالی • چگونگی عذاب قبر با وجود چند طبقه بودن قبرها • نقش دعا و خیرات در کاهش عذاب قبر