آیه «کسی که هوای نفسش را خدای خود قرار داد»

سؤال

بر اساس آیهٔ ۴۳ سورهٔ فرقان، مراد از کسی که هوای نفس اش را خدای خود قرار داده و به هلاکت رسیده است، کیست.

متن آیه

﴿ أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا

آيا آن كس را كه هواى نفس را به خدايى گرفته بود ديدى؟ آيا تو ضامن او هستى؟

فرقان:۴۳

﴾

معبود گرفتن هوای نفس

مفسران در معنای هوا معانی متعددی را ذکر کرده اند. برخی گفته اند مشركان سنگى و صنمى مانند جمادى پيش گرفتند و می‌‏پرستيدند.

جمع ديگرى معتقدند منظور آنست كه آنها حتى در انتخاب كردن بتها هيچگونه منطقى را رعايت نمى‏كنند، بلكه هر گاه چشمشان به قطعه سنگ يا درخت جالبى مى‏افتاد يا چيز ديگر كه هوس آنها را برمى‏انگيخت آن را به عنوان" معبود" برمى‏گزيدند، در برابر آن زانو مى‏زدند، قربانى مى‏كردند.

عبد اللّه عبّاس گفت: مراد به «هوا» شهوت است‏ بیشتر مفسران مطلق هوا و هوس را معنا کرده‌اند که می تواند مصادیق زیادی داشته باشد. و گفته اند كلمه" هوى" به معناى ميل نفس به سوى شهوت است، بدون اينكه آن شهوات را با عقل خود تعديل كرده باشد.

به هر معبودى غير از حقّ، هوى گفته مى‏شود.

مراد از" معبود گرفتن هواى نفس" اطاعت و پيروى كردن آن است‏. مفسران در معنای این آیه گفته اند هركس كه هواى نفسانی‌اش بر دينش چيره شود، هواى نفسانی‌اش را به خدايى گرفته است، چه بخواهد و چه نخواهد و كسى كه چنين باشد، اميدى به هدايت او نيست، زيرا هر چيزى كه تمايل و هواى او را منعكس نكند، از ديدگاه او بی‌ارزش است‏.

انسان اگر از خدا پيروى كند معبود او خداست و اگر از هواى نفس اطاعت نمايد معبود او هواى نفس است مطاع هر كس معبود اوست چنان كه پيروى از وسوسه شيطان عبادت شيطان است‏.

آیه ۲۳ جاثیه. آیه ۲۸ کهف. آیه ۱۶ طه. آیه ۵۰ قصص. آیه ۲۶ ص. آیه ۷۱ مومنون.

تفسیر ادامه آیه

و جمله ﴿أَ فَأَنْتَ تَکونُ عَلَیْهِ وَکیلًا﴾ استفهامی است انکاری و معنایش این است که تو وکیل و سرپرست او و قائم به امور او نیستی تا به دلخواه خود به سوی راه رشد هدایتش کنی، پس تو چنین قدرتی نداری که با این که خدا گمراهش کرده و اسباب هدایتش را از او قطع نموده، تو هدایتش کنی.

این جمله حاكى است كه دعوت آن حضرت در اينگونه اشخاص اثرى ندارد، يعنى تو نمى‏توانى در هدايت او كارساز باشى‏.

و در همین معنا فرموده: ﴿إِنَّک لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ﴾؛ «تو نمی‌توانی هر که را که دلت بخواهد هدایت کنی».

و نیز فرموده: ﴿وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ﴾؛ «تو نمی‌توانی مرده در گور را بشنوانی».

آیه ۲۲ غاشیه. آیه ۴۵ ق.

مطالعه بیشتر

• اطیب البیان فی تفسیر القرآن، عبدالحسین طیب، ج ۹، ص۶۲۹.

• احسن الحدیث، علی اکبر قرشی، ج۷، ص۳۰۱.