فضیلت زیارت اربعین

سؤال

در منابع اسلامی، در خصوص زیارت اربعین چه فضایلی بیان شده است؟

درگاه‌ها

زیارت اربعین از زمان امامان معصوم(ع) در بین شیعیان رایج بوده و به عنوان یک سنت پایدار شناخته می‌شود. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در آثار خود به سابقه این زیارت اشاره کرده و آن را از زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز معتبر دانسته است. در دوره شیخ انصاری، پیاده‌روی به کربلا رواج بیشتری پیدا کرد که بعدها به فراموشی سپرده شد، اما با تلاش محدث نوری در اوایل قرن ۱۴ هجری دوباره احیا شد. این سنت به مرور زمان به حضور میلیونی زائران در کربلا انجامیده و در کتب روایی نیز بر اهمیت آن تأکید شده است.

فضیلت زیارت اربعین در احادیث معصومین(ع) ذکر شده است. امام حسن عسکری(ع) زیارت اربعین را یکی از نشانه‌های مؤمن می‌داند و امام صادق(ع) تأکید می‌کند که حتی در شرایط ناامن، مردم باید به زیارت بروند. در روایات آمده است که هر قدمی که زائر به سمت کربلا برمی‌دارد، برای او حسنه نوشته می‌شود و گناهانش محو می‌گردد. این زیارت نه تنها به پاسداشت مقام سیدالشهدا(ع) کمک می‌کند، بلکه به عنوان یک عمل عبادی با فضیلت و ارزشمند در نظر گرفته شده است.

پیشینه مختصر زیارت اربعین

راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان معصوم(ع) در بین شیعیان رایج بوده است. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء، زیارت امام حسین در روز اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.گفته شده سنت پیاده‌روی در دوره شیخ انصاری (۱۲۱۴–۱۲۸۱ق) رایج بود و بسیاری از علما با پای پیاده به کربلا می‌رفتند؛ اما مدتی فراموش شده بود و محدث نوری دوباره آن را احیا کرد. محدث نوری مسیر نجف تا کربلا را با شاگردان و همراهان خود در طول سه روز طی می‌کردند. نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا، اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه و به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده‌اند. ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، جمیعت راهپیمایان اربعین را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده است.

فضیلت زیارت اربعین

در احادیث به زیارت اربعین سفارش شده است؛ امام حسن عکسری(ع) در حدیثی، یکی از نشانه‌های مؤمن را زیارت اربعین شمرده شده است.

قال رسول‌الله(ص): حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَیْناً. الارشاد، شیخ مفید، ج ۲، ص ۱۲۷

این سفارش‌ها ازآن‌روست که غیر از امام حسین(ع) برای هیچ‌یک از معصومین، اربعین جلوه‌ای نداشته و اهل بیت(ع) خواسته‌اند با تأکید بر زیارت اربعین، نام و یاد آن حضرت زنده نگه داشته شود. زیارت اربعین امروزه به حضور میلیونی زائران حسینی در کربلا تبدیل شده است.

فضیلت و ارزش زیارت اربعین در کتب روایی:

• بر اهمیت و فضیلت زیارت اربعین امام حسین(ع) در کتب روایی تأکید شده است چنان‌که در جلد ۱۴ وسائل الشیعه بابی با این عنوان وجود دارد: «باب تاکّد استحباب زیارت الحسین(ع) یوم الاربعین من مقتله و هو یوم العشرین من صفر».
• فضیلت زیارت اربعین از قدیم در کتاب‌های روایی مطرح بوده است، شیخ مفید در کتاب المزار، «فضل زیارت الاربعین» دارد که این را بعد از «فضل زیارت امام حسین(ع) در روز عاشورا» قرار داده است و به حدیث امام حسن عسکری(ع) تمسک می‌کند.
• شیخ طوسی در کتاب «تهذیب الاحکام» به همین روایت تمسک می‌کند و در ضمن فضایل زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) همین روایت را می‌آورد.

روایات مربوط به زیارت اربعین

درباره زیارت اربعین، دو روایت مهم در دست است: یکی تعلیم زیارت اربعین به صفوان بن مهران جمال توسط امام صادق (علیه‌السّلام)و دیگری روایت امام عسکری (علیه‌السّلام) است که زیارت اربعین را، یکی از نشانه‌های مؤمن بیان می‌کند.

صفوان بن مهران گوید: مولایم امام صادق(ع) پیرامون زیارت اربعین چنین فرمود: هنگامی که وسط روز شد، بگو: «السَّلَامُ عَلَی وَلِیِّ اللَّهِ وَحَبِیبِهِ السَّلَامُ عَلَی ی خَلِیلِ اللَّهِ وَنَجِیبِهِ. السَّلَامُ عَلَی صَفِیِّ اللَّهِ وَابْنِ صَفِیِّه…؛ سلام بر حبیب و ولی خدا، سلام بر دوست و برگزیده خدا، سلام بر منتخب خدا و فرزند منتخب … .»

این حدیث را سید بن طاووس با سند خویش از صفوان روایت می‌کند. متن کامل این زیارت، در «اقبال الاعمال» سید بن طاووس، «المزار الکبیر» محمد بن جعفر مشهدی، «المصباح» کفعمی و «مصباح المتهجد» شیخ طوسی آمده است. علامه مجلسی هم در بحارالانوار،به نقل از تهذیب شیخ طوسی آن را نقل کرده است. گرچه در بعضی کلمات، تفاوت‌های جزئی میان نقل‌ها دیده می‌شود، ولی کلیت آن ثابت، یکسان و معتبر می‌باشد.

در حدیث امام حسن عسکری(ع) زیارت اربعین به عنوان یکی از نشانه‌های مؤمن شمرده شده است: «عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْاِحْدَی وَالْخَمْسِینَ وَزِیَارَةُ الْاَرْبَعِینَ وَالتَّخَتُّمُ فِی الْیَمِینِ وَتَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَالْجَهْرُ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛ علامت مؤمن پنج چیز است: پنجاه و یک رکعت نماز خواندن، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، نهادن پیشانی بر خاک و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم.»

روایت فوق در سه کتاب معتبر شیعی (مصباح المتهجد- تهذیب الاحکام -المزار) بیان شده است.