بداء و علم الهی
 | این متن یک پیشنویس است که در وضعیت در حال نگارش قرار دارد |
«بداء» در عقیده شیعه به چه معنی است؟ آیا این اعتقاد با قاعده علم مطلق الهی ناسازگار نیست؟
بداء در لغت و عرف
بداء در لغت به معنای ظاهر شدن و آشکار شدن امری بعد از مخفی بودن آن است. اگر انسانی درباره امری دیدگاه خاصی داشته است و به جهت حادث شدن چیزی متوجه شود که دیدگاه او اشتباه و از روی جهل به مصالح و مفاسد بوده است و پس از این توجه یافتن عملکرد خود را تغییر دهد، گفته می شود برای این شخص بداء حاصل شده است.[۱][۲]
بداء در کلام شیعی
بین علمای شیعه اتفاق نظر وجود دارد که خداوند عالم به تمام اشیاء و حوادث عالم است. هیچ امری چه آشکار باشد و چه پنهان از تحت علم او خارج نیست.[۳] این مطلب در آیات مختلفی از قرآن کریم و در کلمات معصومین(ع) مشهود است؛ همانند:
- ﴿إِنَّ اللّٰهَ لاٰ يَخْفىٰ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ فِي الْأَرْضِ وَ لاٰ فِي السَّمٰاءِ؛ یقیناً چیزی در زمین و در آسمان بر خدا پوشیده نیست.﴾(آل عمران:5)
- ﴿رَبَّنَا إِنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِي وَمَا نُعْلِنُ وَ مٰا يَخْفىٰ عَلَى اللّٰهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ فِي الْأَرْضِ وَ لاٰ فِي السَّمٰاءِ؛ پروردگارا! یقیناً تو آنچه را ما پنهان می داریم و آنچه را آشکار می کنیم، می دانی و هیچ چیز در زمین و آسمان بر خدا پنهان نیست.﴾(ابرهیم:38)
- از امام أمير المؤمنين(ع) در خطبه 105 نهج البلاغه نقل شده است: .«كلّ سر عندك علانية، كل غيب عندك شهادة؛ هر چیز مخفی نزد تو آشکار است و هر غیبی نزد تو مشهود است.»
- قال الإمام الباقر (عليه السلام) «انّ اللّه نور لا ظلمة فيه و علم لا جهل فيه، و حياة لا موت فيه».
[11] بحار الأنوار، ج ٤ ص ٨٤ باب العلم و كيفيته و الآيات الواردة فيه الحديث ١٨. Noor_01089_001Bookالبداء في ضوء الکتاب و السنةسبحانی تبریزیجعفردار الأضواء21408 ه.ق.بیروتلبنان1065
بنابراین بداء در اصطلاح کلام شیعی به معنای لغوی آن نیست زیرا چنین معنایی برای خداوند مستلزم جهل و نقص در ذات اوست.[۴]
این است که خداوند مقدّراتی را برای انسان قرار داده است اما انسان می تواند با اعمال خود آن را تغییر دهد. یعنی آن چه خداوند تقدیر کرده است مشروط و قابل تغییر است.[۵]
انواع بداء
عدم تنافی بداء با علم مطلق الهی
پانویس
منابع
- سبحانی تبریزی، جعفر (۱۴۰۸). البداء في ضوء الکتاب و السنة. بیروت: دار الأضواء.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲). مفردات الفاظ قرآن. به کوشش صفوان عدنان داوودی. بیروت-دمشق: دار القلم- الدار الشامية.
- سبحانی، جعفر (۱۴۲۸). محاضرات فی الالهیات. قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام.
- خرازی، محسن (۱۴۱۷). بدایة المعارف الإلهیة في شرح عقاید الإمامیة. قم: جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي.