دحوالارض

سؤال

دحو الارض به چه معنی است و در این روز چه اتفاقی افتاده است؟ آیا عقاید اسلامی درباره این روز با مبانی علمی سازگاری دارد؟ فضیلت و اعمال این روز را بیان کنید.»

مشهور است که در روز بیست و پنجم ذی القعده دَحو الارض اتفاق افتاده است و به همين خاطر اين روز و شبش از ايام و ليالي شريفه است که خداوند رحمت خود را در اين روز و شب شامل حال بندگانش مي کند. بر اساس روايات اسلامي قيام و عبادت در این روز و شب اجر و ثواب فراواني دارد. روز دحوالارض يکي از روزهائي است که در تمام سال به فضيلت روزه ممتاز است.

بنابراين، دحو به معناي بسط دادن و گستراندن است و دحوالارض نيز به معناي گستراندن زمين است و علت نامگذاري اين است که چون خداوند بعد از خلق محل کعبه از آنجا شروع به گستراندن زمين و قابل سکونت قرار دادن زمين نمود.

معنای «دَحو الارض» و حادثه واقع شده در این روز

«دَحو» از لحاظ لغوي به معناي، بسط دادن و گستراندن است. «دحو الارض» يعني گستراندن زمين و کشيدن زمين، و نيز به چيزي که گسترده و همچنين کشيده شود (دحو الشيء) گفته مي شود. يعني گسترده شد.

در قرآن، روایات و متون علماء به این معنی اشاره شده است:

1. در آيه 30 سوره نازعات که مي فرمايد:﴿وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَٰلِكَ دَحَاهَا؛ و زمین را پس از آن گسترانید﴾(نازعات:30)، اشاره به همین معنی دارد.
2. هم چنین دعاي امام علي(ع) که می فرماید «اللّهم داحي المدحوات» به معنای بسط دهنده و گستراننده زمين و وسعت دهنده آن است و اشاره به این معنی است که خداوند زمين را از کعبه و محل آن گستراند و خداوند در چنين روزي بعد از اين که مکان کعبه را ظاهر و آشکار کرد شروع به گستراندن زمين از اين نقطه کرد. به همين خاطر، به این روز «دحوالارض» گفته مي شود يعني روز گستراندن و بسط دادن به زمين.
3. در روايتي از امام رضا(ع) نقل شده است که روز 25 ذي القعده همان روز دحوالارض است که در چنين روزي خداوند زمين را از نقطه کعبه وسعت داد و نيز در چنين روزي حضرت ابراهيم و حضرت عيسي(ع) متولد شدند.
4. در آيه 96 سوره آل عمران مي فرمايد:﴿إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکةَ مُبَارَکا وَهُدًى لِّلْعَالَمِينَ؛ اول خانه اي که براي مکان عبادت خلق بنا شد همان خانه کعبه است که در آن برکت و هدايت خلايق است.﴾(آل عمران:96)
5. شيخ طوسي گفته است:«دحوالارض به روز 25 ذي القعده اطلاق مي شود که در چنين روزي خداوند زمين را از زير کعبه گسترش داد.

نحوه گستراندن زمین

بين مفسران و دانشمندان در نحوه گستراندن زمين اقوال مختلفي وجود دارد که به برخي از آن ها اشاره مي شود:

• برخي مي گويند که زمين در ابتدا زير آب غرق بود. سپس تدريجا آب ها در گودال هاي زمين قرار گرفت و خشکي ها سر برآورد و گسترده شد و اول نقطه اي که سر بر آورد محل کعبه بود و از این واقعه تعبير به دحوالارض مي شود.
• برخی دیگر گفته اند در آغاز زمين به صورت پستي ها و بلندي هاي تند و غير قابل سکونت بود و باران هاي سيلابي به صورت مدام مي باريد. ارتفاعات زمين را مي شست و در دره ها جمع مي کرد و تدريجا زمين هاي مسطح و قابل استفاده براي زندگي انسان و کشت و زرع به وجود آمد.
• از امام محمد باقر(ع) نيز قول سومي نقل شده است که فرمودند: خداي متعال وقتي مي خواست زمين را خلق کند بادها را فرمان داد تا به شکم آب بزنند و آب را به موج در آورند. آب ها در اثر طوفان کف کرده و همه کف ها يک جا جمع شد و محل فعلي کعبه به وجود آمد. آن گاه آن را به صورت کوهي از کف درآورده و زمين را از زير (دامنه) آن کوه بگسترانيد و آيه ﴿إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکةَ مُبَارَکا وَهُدًى لِّلْعَالَمِينَ﴾ سخن از همين مطالب دارد.

بنابراین خداوند در خلقت زمين ابتدا محل کعبه را خلق کرد که آن محاذي بيت المعمور در عرش الهي است و ملائکه در آسمان همانند انسان ها در روي زمين دور آن طواف مي کنند. بعد از خلق محل کعبه، زمين از نقطه کعبه وسعت يافت و گسترانيده شد.

اعمال شب و روز دحو الارض

روزه

روز «دحوالارض» از چهار روزي است که در تمام سال به فضيلت روزه گرفتن، ممتاز است و در روايتى آمده است که روزه ‏اش مثل روزه هفتاد سال است ؛ و در روايت ديگر کفاره هفتاد سال است و هر که اين روز را روزه بدارد و شبش را به عبادت بسر آورد از براى او عبادت صد سال نوشته شود ؛ و هر چه در ميان آسمان و زمين وجود دارد براى کسي که در اين روز روزه‏دار باشد استغفار مي‌کنند. و اين روزى است که رحمت خدا در آن منتشر گرديده و از براى عبادت و اجتماع به ذکر خدا در اين روز اجر بسيارى است و از براى اين روز به غير از روزه و عبادت و ذکر خدا و غسل دو عمل وارد است .

نماز

نمازى که در کتب شيعه قميين روايت شده . و آن دو رکعت است در وقت چاشت در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره و الشمس بخواند و بعد از سلام نماز بخواند لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِي الْعَظِيمِ پس دعا کند و بخواند يا مُقِيلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِي عَثْرَتِي يا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِي يا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِي وَ ارْحَمْنِي وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَيئَاتِي وَ مَا عِنْدِي يا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.

غسل

و در چنين روزي روزه و غسل مستحب است و مخصوصا روزه که ثوابش معادل ثواب شصت سال عبادت است.([5]. شيخ طوسي، مبسوط، تهران، حيدري، (بي تا)، ج1، ص282.)

خواندن دعایی مخصوص

خواندن اين دعا است که شيخ در مصباح فرموده مستحب است خواندن آن

اللَّهُمَّ دَاحِي الْکَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ کَاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ أَسْأَلُکَ فِي هَذَا الْيوْمِ مِنْ أَيامِکَ الَّتِي أَعْظَمْتَ حَقَّهَا وَ أَقْدَمْتَ سَبْقَهَا وَ جَعَلْتَهَا عِنْدَ الْمُؤْمِنِينَ وَدِيعَةً وَ إِلَيکَ ذَرِيعَةً وَ بِرَحْمَتِکَ الْوَسِيعَةِ أَنْ تُصَلِّي عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ الْمُنْتَجَبِ فِي الْمِيثَاقِ الْقَرِيبِ يوْمَ التَّلاقِ فَاتِقِ کُلِّ رَتْقٍ وَ دَاعٍ إِلَى کُلِّ حَقٍّ وَ عَلَى أَهْلِ بَيتِهِ الْأَطْهَارِ الْهُدَاةِ الْمَنَارِ دَعَائِمِ الْجَبَّارِ وَ وُلاةِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَعْطِنَا فِي يوْمِنَا هَذَا مِنْ عَطَائِکَ الْمَخْزُونِ غَيرَ مَقْطُوعٍ وَ لا مَمْنُوعٍ [مَمْنُونٍ‏] تَجْمَعُ لَنَا بِهِ التَّوْبَةَ وَ حُسْنَ الْأَوْبَةِ يا خَيرَ مَدْعُوٍّ وَ أَکْرَمَ مَرْجُوٍّ يا کَفِي يا وَفِي يا مَنْ لُطْفُهُ خَفِي الْطُفْ لِي بِلُطْفِکَ وَ أَسْعِدْنِي بِعَفْوِکَ وَ أَيدْنِي بِنَصْرِکَ وَ لا تُنْسِنِي کَرِيمَ ذِکْرِکَ بِوُلاةِ أَمْرِکَ وَ حَفَظَةِ سِرِّکَ وَ احْفَظْنِي مِنْ شَوَائِبِ الدَّهْرِ إِلَى يوْمِ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ وَ أَشْهِدْنِي أَوْلِياءَکَ عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِي وَ حُلُولِ رَمْسِي وَ انْقِطَاعِ عَمَلِي وَ انْقِضَاءِ أَجَلِي اللَّهُمَّ وَ اذْکُرْنِي عَلَى طُولِ الْبِلَى إِذَا حَلَلْتُ بَينَ أَطْبَاقِ الثَّرَى وَ نَسِينِي النَّاسُونَ مِنَ الْوَرَى وَ أَحْلِلْنِي دَارَ الْمُقَامَةِ وَ بَوِّئْنِي مَنْزِلَ الْکَرَامَةِ وَ اجْعَلْنِي مِنْ مُرَافِقِي أَوْلِيائِکَ وَ أَهْلِ اجْتِبَائِکَ وَ اصْطِفَائِکَ وَ بَارِکْ لِي فِي لِقَائِکَ وَ ارْزُقْنِي حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ بَرِيئا مِنَ الزَّلَلِ وَ سُوءِ الْخَطَلِ اللَّهُمَّ وَ أَوْرِدْنِي حَوْضَ نَبِيکَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ وَ اسْقِنِي مِنْهُ مَشْرَبا رَوِيا سَائِغا هَنِيئا لا أَظْمَأُ بَعْدَهُ وَ لا أُحَلَّأُ وِرْدَهُ وَ لا عَنْهُ أُذَادُ وَ اجْعَلْهُ لِي خَيرَ زَادٍ وَ أَوْفَى مِيعَادٍ يوْمَ يقُومُ الْأَشْهَادُ اللَّهُمَّ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ بِحُقُوقِ [لِحُقُوقِ‏] أَوْلِيائِکَ الْمُسْتَأْثِرِينَ اللَّهُمَّ وَ اقْصِمْ دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْياعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ وَ عَجِّلْ مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَيقْ عَلَيهِمْ مَسَالِکَهُمْ وَ الْعَنْ مُسَاهِمَهُمْ وَ مُشَارِکَهُمْ اللَّهُمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِيائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَيهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِّ قَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْهُ لِدِينِکَ مُنْتَصِرا وَ بِأَمْرِکَ فِي أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِرا اللَّهُمَّ احْفُفْهُ بِمَلائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَيتَ إِلَيهِ مِنَ الْأَمْرِ فِي لَيلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِما لَکَ حَتَّى تَرْضَى وَ يعُودَ دِينُکَ بِهِ وَ عَلَى يدَيهِ جَدِيدا غَضّا وَ يمْحَضَ الْحَقَّ مَحْضا وَ يرْفِضَ الْبَاطِلَ رَفْضا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَيهِ وَ عَلَى جَمِيعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِي کَرَّتِهِ حَتَّى نَکُونَ فِي زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللَّهُمَّ أَدْرِکْ بِنَا قِيامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَيامَهُ وَ صَلِّ عَلَيهِ [عَلَى مُحَمَّدٍ] وَ ارْدُدْ إِلَينَا سَلامَهُ وَ السَّلامُ عَلَيهِ [عَلَيهِمْ‏] وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ

https://pasokh.org/fa/Article/View/11000444/%DA%86%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D9%8A-%D8%AF%D8%AD%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%B6-%D9%88-%D8%A7%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%8A%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2/?SearchText=%D8%AF%D8%AD%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%B6&LPhrase=

منابع

• زبیدی، محمد مرتضی (بی تا). تاج العروس. بيروت: مکتبة الحياة.
• طریحی، فخرالدین (۱۴۰۸). مجمع البحرین. قم: نشر ثقافة اسلامي.
• ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۰۵). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
• عاملی، سید محمد (۱۴۱۰). مدارک الاحکام. قم: مهر.
• طوسی، محمد بن حسن (بی تا). مبسوط. تهران: حیدری.
• سایت اندیشه قم (۱۴۰۴). «دحو الارض يعني چه؟ علت اين نامگذاري چيست؟». pasokh.org. دریافت‌شده در ۱۶ فروردین ۱۴۰۴.
• مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۱). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامي.
• خوانساری، محقق (بی تا). مشارق الشموس. قم: آل البیت.