نماز جماعت
نمازهای واجب روزانه مستحب است که به جماعت خوانده شود. نماز جمعه و نماز عید فطر و عید قربان، در صورت تحقق شروط آنها، واجب است که به جماعت خوانده شوند. به جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی، جز نماز باران، جایز نیست.
در قرآن آیاتی هست که مشروعیت و استحباب نماز جماعت را ثابت می‌کند. در روایات اسلامی فضیلت‌هایی برای نماز جماعت برشمرده شده است؛ از جمله چندین برابر بودن ثواب نماز جماعت نسبت به نماز فرادی. روایاتی مبنی بر مکروه‌بودن عدم شرکت در نماز جماعت آمده است.
ویژگی‌های شرعی نماز جماعت
برای ادای نمازهای واجب روزانه برگزاری نماز به‌صورت دسته‌جمعی مستحب دانسته شده است. نماز جمعه، نماز عید فطر و نماز عید قربان، در صورت تحقق شرایط آنها، واجب است به جماعت برگزار شوند. در نمازهای مستحب، به جز نمازِ استسقاء، برگزاری نماز به جماعت حرام است.[۱]
با استناد به آیات قرآن[۲]، احادیث متواتر و سنت پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) و صحابه مشروعیت نماز جماعت در نمازهای واجب روزانه اثبات شده است. برخی مشروعیت آن را از ضروریات دین دانسته‌اند. به گفتهٔ برخی فقها، از پاره‌ای احادیث بر می‌آید که نماز از آغاز به‌صورت جماعت تشریع شده است.[۳]
مستحب است نمازهای یومیه را با جماعت بخوانند. خواندن نماز صبح، مغرب و عشاء به جماعت، خصوصاً برای همسایهٔ مسجد و کسی که صدای اذان مسجد را می‌شنود، بیشتر سفارش شده است. مستحب است سایر نمازهای واجب را به جماعت بخوانند؛ ولی مشروعیت جماعت در نماز طواف و نماز آیات، در غیر خسوف و کسوف، ثابت نیست.[۴] برخی گفته‌اند احتیاط واجب آن است که نماز عید فطر و قربان را در زمان غیبت امام عصر (ع) به جماعت نخوانند. خواندن این نمازها به جماعت به قصد رجاء مانعی ندارد.[۵]
در میان اهل‌سنت، حنبلیان و برخی از حنفیان نماز جماعت را واجب عینی دانسته‌اند. بیشتر فقهای اهل‌سنت خواندن تمامی نمازهای مستحب را به جماعت مجاز می‌دانند. به نظر مشهور فقهای امامیه، نماز عید فطر و نماز عید قربان در صورت وجود همهٔ شرایط وجوب، از جمله حضور امام معصوم، باید به جماعت خوانده شوند.[۶]
فضیلت نماز جماعت
دربارهٔ فضیلت نماز جماعت احادیث فراوانی در کتاب‌های روایی شیعه و اهل‌سنت ذکر شده‌است.[۷] نماز جماعت را پایهٔ اصلی عمل دینی جمعی مسلمانان برشمرده‌اند. اهمیت نماز جماعت در شریعت اسلامی به‌حدی است که بر برگزاری آن در هنگام جنگ و در شرایط سخت نیز بر آن تأکید شده است.[۸]
نماز جماعت علاوه بر آثار عبادی و اخلاقی، مانند اظهار اخلاص بیشتر به خداوند، بروز و ظهور همگانی عبادت خدا، هم‌یاری برای انجام‌دادن کارهای نیک و دوری از گناهان، فواید سیاسی و اجتماعی بسیاری دارد؛ از جمله هویت‌یافتن جامعهٔ اسلامی، آگاهی بیشتر مردم از یکدیگر، ایجاد الفت و ارتباط بین مسلمانان و تحقق برادری دینی در میان مسلمانان.[۹]
بنابر روایات متعدد شیعه و اهل‌سنت، فضیلت نماز جماعت چندین برابر نماز فُرادی است. محدّثان اهل‌سنت و شیعه از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که هر رکعت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فرادی پاداش دارد. در برخی احادیثِ اهل‌سنت این فضیلت بیست و هفت برابر و در برخی دیگر بیست و چند برابر نقل شده است. برخی احادیث، حضور نیافتن در نماز جماعت را، جز در موارد خاص، مکروه دانسته‌اند.[۱۰] از پیامبر(ص) روایت است که هر کس نمازهای پنج‌گانه را با جماعت بخواند به او گمان نیک برید.[۱۱]
احکام نماز جماعت
در فقه شیعه احکام نماز جماعت به‌صورت مفصل بیان شده است. به برخی از این احکام در ادامه اشاره می‌شود:
شرایط امام جماعت
بنا بر متون فقهی شیعه، امام جماعت باید بالغ، عاقل، شیعه دوازده‌امامی، عادل و حلال‌زاده باشد. همچنین، باید نماز را به‌طور صحیح بخواند. نیز اگر مأموم مرد است امام او هم باید مرد باشد. تعریف عدالت برای امام جماعت این است که واجبات را انجام دهد و محرمات را ترک کند. نشانه عدالت هم حسن ظاهر است، اگر انسان اطلاع از خلاف آن نداشته باشد.[۱۲]
اگر امام جماعت با امامت خود دنبال امور دنیوی مانند کسب شهرت یا حقوق ماهیانه باشد، به‌گونه‌ای که این قصد در نیت قربت او مؤثر باشد، نماز او باطل می‌شود. اما اگر چیزی را قصد کند که تأثیر منفی در قصد قربت نداشته باشد، مثل اینکه قصدش جمع‌کردن مردم برای نماز و تشویق آنان از طریق جماعت یا احیای مسجد متروک باشد، اشکال ندارد.[۱۳]
شرایط نماز جماعت
- نبودن حائل بین امام و مأموم (اقتداکنندهٔ به امام جماعت).
- بلندتر نبودن جای ایستادن امام از مأموم.
- نبودن فاصله میان امام و مأموم.
- جلوتر نایستادن مأموم از امام.[۱۴]
واجبات نماز جماعت
نماز جماعت علاوه بر واجبات نماز فرادی دارای واجبات مخصوص به‌خود است. بر خلاف نماز فرادی، که نمازگزار حمد و سورهٔ نماز را خودش می‌خواند، در نماز جماعت، حمد و سوره را امام جماعت قرائت می‌کند و افرادی که به او اقتدا کرده‌اند به قرائتش گوش می‌دهند. مأموم خود حمد و سوره را نمی‌خوانند، ولی سایر ذکرهای نماز را می‌خوانند. مأموم در نماز جماعت نباید پیش از امام تکبیرة الاحرام بگوید بلکه بنابر احتیاط واجب بعد از تمام شدن تکبیرِ امام، آن را بگوید و باید پیش از امام به رکوع و سجده نرود و احتیاط آن است که مأموم پیش از امام سلام ندهد؛ ولی گفتن ذکرهای دیگر نماز پیش از امام جماعت اشکالی ندارد اگرچه احتیاط مستحب آن است که آنها را نیز پیش از امام نگوید.[۱۵]
مستحبات نماز جماعت
مستحب است برخی امور به امید ثواب الهی در نماز جماعت رعایت شود:
- امام جماعت در وسط صف بایستد و اهل علم، کمال و تقوی در صف اول قرار گیرند.
- صف‌های نماز جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یک صف ایستاده‌اند فاصله نباشد و شانه‌های آنها در یک ردیف باشد.
- پس از گفتن «قد قامت الصلاة» مأمومین برای اقامهٔ جماعت برخیزند.
- امام جماعت حال ضعیف‌تر فرد حاضر در نماز را رعایت کند و در انجام اعمال نماز عجله نکند تا افراد ناتوان به او برسند. همچنین، قنوت، رکوع و سجود را طول ندهد.
- امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایی که بلند خوانده می‌شوند به‌قدری صدای خود را بلند کند که مأمومین آن ذکرها را بشنوند، ولی بیش از اندازهٔ معمول نباید صدایش را بلند کند.
- هنگام رکوع اگر امام جماعت متوجه شد فردی تازه رسیده است و می‌خواهد اقتدا نماید رکوع را دو برابر همیشه طول دهد و سپس سر از رکوع بردارد.[۱۶]
مکروهات نماز جماعت
- اگر در صف‌های جماعت جا باشد مکروه است انسان تنها بایستد.
- مکروه است مأموم ذکرهای نماز را طوری بگوید که امام بشنود.
- مسافری که نمازهای ظهر، عصر و عشاء را دو رکعتی می‌خواند مکروه است در این نمازها به کسی که مسافر نیست اقتدا کند.
- کسی که مسافر نیست مکروه است در نمازهای ظهر، عصر و عشاء به مسافر اقتدا نماید. [۱۷]
نگارخانه
نماز جماعت در نجف به امامت سید ابوالحسن اصفهانی
نماز جماعت به امامت آیت‌الله طالقانی
نماز جماعت در مسجد تاریخانه دامغان
نماز جماعت در حاشیهٔ یکی از بازی‌های جام جهانی فوتبال در قطر
نماز جماعت به امامت میرزای شیرازی در عراق
نماز جماعت در بین‌الحرمین
نماز جماعت به امامت آیت‌الله بروجردی
منابع
- ↑ جمعی از نویسندگان، «اسلام»، بخش «نماز جماعت»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، ذیل مدخل.
- ↑ سورهٔ نساء، آیهٔ ۱۰۲، سورهٔ بقره، آیهٔ ۴۳.
- ↑ رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامهٔ جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، ج ۱۰، ذیل مدخل.
- ↑ «نماز جماعت»، توضیح المسائل، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
- ↑ خمینی، روح‌الله، رسالهٔ توضیح المسائل، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۹۱ش، ص ۲۱۹.
- ↑ رحمان ستایش، «نماز جماعت»، ج ۱۰، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «اسلام»، بخش «نماز جماعت»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، ذیل مدخل.
- ↑ منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، سرایی، ۱۳۷۹، ج ۱، ص ۱۹۱.
- ↑ رحمان ستایش، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، ج ۱۰، ذیل مدخل.
- ↑ رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.
- ↑ ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۷۶، ج ۶، ص ۳۲۸.
- ↑ «نماز جماعت»، توضیح المسائل، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
- ↑ مدرسی، سید محمد تقی، احکام عبادات، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۱ش، ص ۳۷۹.
- ↑ نماز جماعت، سایت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲، ص۲۶۷.
- ↑ منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲ش، ص ۲۶۷ و ۲۶۸.
- ↑ خمینی، روح‌الله، رساله توضیح المسائل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، تهران، ۱۳۹۱، ص۳۰۴.