مسئله سانسور و آیه بشارت بر پیروان بهترین‌ سخن‌ها

سؤال

سؤال: آیا فیلترینگ؛ سانسور؛ ممنوعیت چاپ برخی کتب ها؛ پارازیت روی ماهواره‌ها و …. با آیه شریفه «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ»، در تضاد نیست؟

ممنوعیت مطالب کتاب‌های گمراه کننده، سایت‌ها، ماهواره و … به معنی ضدّیت با آزادی قلم و اندیشه نیست، بلکه قانونمند کردن آزادی قلم است و محافظت از حریم افراد کم اطلاع و جلوگیری از انحراف آن‌هاست.

این فیلتر کردن‌ها با آموزه‌های قرآنی مبنی بر اندیشه و حق انتخاب گزینه بهتر منافاتی ندارد زیرا خداوند از بندگان خویش می‌خواهد که سخنان را بشنوند و بهترین را انتخاب کنند، در حالی که در برخی از کتاب‌ها، فضاهای مجازی و … چیزی به نام بهتر وجود ندارد تا با اندیشیدن انتخاب شود و آزاد گذاشتن پخش مطالب گمراه کننده و شبهه انگیز در سیره عقلا کار ناپسندی است.

همان‌طور که باید جامعه را از عوامل خطرهای مادّی مانند بیماری‌های واگیردار حفظ کرد، باید از عوامل انحراف‌های فکری و معنوی نیز حفظ نمود؛ اسلام می‌خواهد جامعه‌ای به وجود آورد که در مسیر تکامل معنوی و اخلاقی پیش برود. این کار میسّر نمی‌شود جز اینکه با فیلتر کردن و ممیزی گذاشتن، با عوامل انحراف فکری و اخلاقی مبارزه کند و نگذارد این عوامل بر زندگی مردم مسلّط شود.

متن آیه

﴿ وَ الَّذینَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ یَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَی اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْری فَبَشِّرْ عِبادِ. الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ

و کسانی که از عبادت طاغوت پرهیز کردند و به سوی خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست؛ پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایت شان کرده و آنها خردمندانند

زمر:۱۷و ۱۸

﴾

شرایط تبعیت از احسن

آزاداندیشی مسلمانان و انتخاب‌گری آنها در مسائل مختلف بخوبی در این آیات نشان داده می‌شود. اما ممکن تصور شود که اگر اسلام آزادی قلم و اندیشه را قبول دارد و حتی پذیرش اصول دین را بر اساس تحقیق قرار می‌دهد، نه تقلید؛ چرا مطالعه برخی کتاب‌ها، سایت‌ها، دیدن ماهواره و … که مطالب ضداسلامی دارند، ممنوع است؟! چرا به مردم اجازه داده نمی‌شود اینها را ببینند و بهترین را انتخاب کنند و اعتقادات‌شان تقویت شود و مورد بشارت خدا قرار گیرند؟! در پاسخ باید گفت هر چند این دو آیه به پیروان سخنان احسن، بشارت می‌دهد؛ اما شرایطی را نیز برشمرده است که بیانگر این واقعیت می‌باشد که بندگانی می‌توانند از میان سخنان شنیده شده، احسن را قبول کنند که دارای این شرایط باشند:

• کسانی که از عبادت طاغوت پرهیز کردند: ﴿و کسانی که از عبادت طاغوت پرهیز کردند﴾(زمر:۱۷)
• به سوی خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست: ﴿‏؛ و به سوی خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست﴾(زمر:۱۷).

قرآن بعد از این دو شرط به پیامبر خداد دستور بشارت داده است و به انسان‌های دوراندیش حق انتخاب داده است نه اینکه بدون هیچ مقدمه‌ای، دسترسی به سخنان گمراه کننده و شبهه انگیز برای همه آزاد باشد، بلکه فقط کسانی می‌توانند همه سخنان را بشنوند که از طاغوت پرهیز کرده و به سوی خدا بازگشته باشند:

﴿پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایت‌شان کرده و آنها خردمندانند﴾(زمر:۱۸–۱۷)

دسترسی افراد بر اساس ظرفیت

سطح اطلاعات افراد جامعه بسیار متفاوت است، باید اطلاعات بر اساس ظرفیت و دانسته‌های افراد به آن‌ها داده شود؛ گاهی یک دارو که در پزشکی کاربرد دارد و می‌تواند جان یک بیمار را نجات دهد، ممکن است برای افراد دیگر خطرناک یا مرگ‌آور باشد. مطالعه مطالب انحرافی، شبهه‌ناک و گمراه کننده کتاب‌ها، مجلات، فضاهای مجازی و … برای افراد آماده و محقق، خوب است و با مراجعه به آن می‌توانند شبهات را پاسخ دهند، اما اگر همان مطالب (بدون توضیح پیرامون شبهات) در اختیار دیگران باشد، برای عده‌ای بیماری‌زا و منحرف‌کننده خواهد شد. اسلام به عالمان و محققان توانا نه تنها اجازه مطالعه و نگهداری آن‌ها را داده است، بلکه گاهی مراجعه به آن‌ها، واجب می‌شود تا به شبهات مطرح شده پاسخ دهند؛ اما همان مطالب برای افراد کم‌اطلاع چون ممکن است موجب گمراهی و انحراف عقیدتی شود، ممنوع می‌شود؛ این ممنوعیت از نظر عقلا پسندیده است و همانند برداشتن سمّ از دسترس افراد بی‌اطلاع نیکوست.

جلوگیری اسلام از موارد انحرافی

همانگونه که جامعه را از باید عوامل خطرهای مادّی حفظ کرد، باید از عوامل انحراف‌های فکری و معنوی نیز حفظ نمود؛ اسلام می‌خواهد جامعه‌ای به وجود آورد که در مسیر تکامل معنوی و اخلاقی پیش برود، این کار میسّر نمی‌شود جز این‌که با عوامل انحراف فکری و اخلاقی مبارزه شود. اگر خواندن این نوع کتب و نوشته‌ها و سایت‌ها برای همگان آزاد باشد، مردم چه تضمینی برای نگهداری افکار و اخلاق خود از انحراف دارند؟ هرگز نباید قدرت تلقین و تبلیغ را نادیده گرفت و چه بسا این نوع نوشته‌های وارونه از راه تلقین و تبلیغ، مسیر زندگی افراد را بکلّی منحرف سازد. در تاریخ اسلام مذاکرات زیادی میان پیشوایان دینی و طرفداران اندیشه‌های انحرافی و غیر اسلامی واقع شده است؛ از این‌رو «ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها» در اسلام به معنای مخالفت با دانش و آزادی فکری نیست، بلکه چون عموم جامعه چنین توانی را برای مبارزه با انحراف‌ها ندارند، این مناظرات نیز در محفل‌های عمومی انجام نمی‌گرفت.

نبود احسن در برخی کتاب‌ها، فضای مجازی، ماهواره

قرآن از آزاد اندیشان می‌خواهد سخنان را بشنوند و بهترین را انتخاب کنند، در حالی که در برخی از کتاب‌ها، فضاهای مجازی، ماهواره و … چیزی به نام بهتر وجود ندارد و همه تهمت زدن و ضدیت داشتن و وارونه جلوه دادن حقیقت است؛ اگر کسی این‌ها را بشنود، باید کدام احسن را بگیرد؟! از این‌رو ممنوعیت مطالب کتاب‌های گمراه کننده، سایت‌ها، ماهواره و … به معنی ضدّیت با آزادی قلم و اندیشه نیست، بلکه قانونمند کردن آزادی قلم است و محافظت از حریم افراد کم‌اطلاع و جلوگیری از انحراف آن‌هاست.