شرکت نکردن در نماز جمعه بدون عذر

سؤال

این حدیث که هر کسی سه جمعه پیاپی بدون عذر در نماز جمعه شرکت نکند در زمره منافقان است پس چرا رهبر هر هفته شرکت نمی‌کنند؟

جهت روشن شدن جواب سؤال، بیان چند نکته ضروری است:

۱. بیان متن روایت مورد سؤال: و عنه، عن الصفاء… عن زراره، عن ابی جعفر (ع) قال: صلاه الجمعه فریضه، و الاجتماع الیها فریضه مع الامام، فان ترک رجل من غیر عله ثلاث جمع فقد ترک ثلاث فرائض و لا یدع ثلاث فرائض من غیر عله الا منافق. نماز جمعه واجب است و اجتماع برای آن با امام (معصوم) واجب است. هر گاه مردی بدون عذر سه جمعه را ترک گوید، واجب را ترک گفته و کسی سه واجب را بدون دلیل و عذر ترک نمی‌گوید مگر منافق.

۲. سندشناسی: آنچه در مورد سند این روایت قابل بیان است، این است که در صدر روایت ارتباط سلسله روایت قطع شده‌است و قبل از زراره در سلسله سند، نام فضیل آمده که مشترک بین جماعتی از راوی است.از این روی سند روایت از نظر فقهی، چندان از اعتبار برخوردار نیست؛ هر چند در عرصه‌های دیگر علوم قابل استفاده است.

۳. معناشناسی: حدیث مورد نظر، از نظر معنا و دلالت، مشکل ندارد و وقتی دلالت و معنای حدیث به زمان حضور امام معصوم (ع) اشاره داشته باشد که چنین است، از منطق درستی برخوردار است و از دیدگاه یک باورمند، بسیار منطقی و دقیق و عمیق است.

۴. جایگاه نماز جمعه در منابع و مبانی دینی: نماز جمعه در منابع و مبانی دینی از جایگاه بسیار بلندی برخوردار است. نماز جمعه هم از جایگاه قرآنی برخوردار است،هم از جایگاه روایی، فقهی و تاریخی برخوردار است، اجتماعات و تشکل‌های یهود شنبه است و نصارا یکشنبه و مسلمانان جمعه. رسول اسلام (ص) بعد از هجرت به مدینه، در اولین جمعه، اولین نماز جمعه را در محله بنی سالم برگزار نمود. نماز جمعه حج فقرا و همانند حج، لنگره بزرگ اسلامی است….

۵. عصر حضور و عصر غیبت: عنصر زمان و مکان، در فقه بسیار نقش‌آفرین هستند. بعضی از احکام شرعی از حیث احکام پنج‌گانه (واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح) به شدت تحت تأثیر عنصر زمان و مکان هستند. نماز جمعه از جمله آن احکام می‌باشد. از این روی نماز جمعه از جهت واجب بودن و مستحب، در زمان حضور و غیبت فرق می‌کند. آنچه مسلم است، این است که نماز جمعه در زمان حضور واجب است. اما در زمان غیبت واجب است یا مستحب؟ تا حدودی اختلافی است. اکثر قریب به اتفاق فقها، نماز جمعه را در عصر غیبت، مستحب مؤکد می‌دانند، امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ می‌فرماید: «در روز جمعه انسانی می‌تواند به جای نماز ظهر، دو رکعت نماز جمعه بخواند، ولی احتیاط مستحب آن است که اگر نماز جمعه خواند، نماز ظهر را هم بخواند…» شهید اول و شهید ثانی، در لمعه و شرح آن آورده‌اند: … اما در زمان غیبت، اصحاب فقها در وجوب و تحریم نماز جمعه اختلاف کرده‌اند….بنابراین نماز جمعه در زمان غیبت مورد اختلاف است و در عصر حال، در سیره عملی اهل باور به صورت یک عمل سیاسی عبادی و مستحب مؤکد شناخته شده‌است…. و در رساله عملیه بیشتر فقها چنین آمده‌است.

1. گستره عذر: عذر شرعی دامنه گسترده و مصادیق گوناگون دارد از بیماری سرما خوردگی گرفته تا به مسایل امنیتی، تمام عذر به حساب می‌آید. در یک جامعه گسترده، حفظ امنیت، کار اطلاعاتی و دشمن‌شناسی بسیار مهم و کار سختی است. عصری که به عصر ماهواره، اینترنت، رایانه، انقلاب اطلاعات و ارتباطات معروف گشت، برقراری امنیت بسیار کار سخت و دشوار است. اگر در متن دعای جوشن صغیر دقت شود، به موقعیت دشمن و دشمن‌شناسی پی خواهید برد… این بحث دامنه گسترده دارد.
2. جمع‌بندی: آنچه به عنوان جمع‌بندی و نتیجه‌گیری بحث قابل بیان است، این است که روایت مورد نظر پرسشگر، در صورت پذیرش سند و دلالت، ناظر به زمان حضور امام معصوم (ع) است که نماز جمعه واجب بوده‌است و متن روایت مورد نظر و روایات دیگر گویای این بیان است. و نماز جمعه در عصر غیبت نیز مستحب است. از طرفی بحث امنیت به عنوان یک عذر جدی محسوب می‌شود، از این روی برای یک عمل مستحبی، نمی‌توان امنیت یک شخصیت حقیقی و حقوقی را نمی‌توان نادیده گرفت و طبق قاعده اهم و مهم، امنیت و حفظ جان، از یک عمل مستحبی به مراتب بالاتر است و مسئله رهبری این گونه است. به اضافه آن که نماز جمعه چه مستحب و چه واجب، هم چون حج است که اگر خلوت شود، انسان وظیفه حضور پیدا می‌کند یا دولت باید با بیت المال عده ای را به حج ببرد تا خانه خدا خلوت نشود؛ وقتی جمعیت موج می‌زند، دیگر چنین وظیفه ای برداشته می‌شود و واجب کفایی هم باشد ساقط می‌شود. منابع: به متن دعای جوشن صغیر مراجعه شود.