آیات قرآن در شأن امام علی(ع)

سؤال

نام حضرت علی(ع) در کدام آیات از قرآن آمده است؟

نام حضرت علی(ع) در هیچ‌یک از آیات قرآن کریم به صراحت نیامده است، چنان‌که نام سایر خلفا نیز در قرآن نیامده است. به اعتقاد شیعه و اهل سنت، پس از پیامبر اکرم(ص) هیچ کس مثل امیرالمؤمنین(ع) در قرآن مدح و ستایش نشده و آیات بسیاری در شان امام نازل شده است. ابن عباس نقل می‌کند: درباره هیچ کس، از آیات قرآن مثل علی نازل نشده است. آیات اولی‌الامر و ولایت از مشهورترین آیات در مورد امام علی(ع) هستند.

امام علی در قرآن

آیاتی که در قرآن در شأن امام علی(ع) نازل شده همه در مدح و ستایش او می‌باشد. پیامبر اکرم(ص) در این باره می‌فرماید: عَلِیٌّ مَعَ القُرآنِ وَ القُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ، لَن یَفتَرِقا حَتّى یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ علی(ع) با قرآن و قرآن همواره با او است و هرگز جدا نمی‌شوند تا روزی که در بهشت، کنار حوض کوثر بر من برسند.

آنچه از آیات قرآن در شأن آن حضرت نازل شده بسیار زیاد است در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

• پیامبر اکرم(ص) فرمود: خدا هیچ آیه‌ای را نازل نفرمود که در آن ﴿یاایهاالذین آمنوا﴾ باشد مگر اینکه علی در رأس آن منظور گردد، بنابراین تمام آیاتی که با این تعبیر و جمله آغاز می‌شوند خطاب اول همه آنها به علی و در شأن علی است.

• آیه ودّ: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا﴾. قطعاً کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، به زودی [خدای] رحمان برای آنان [در دل ها] محبتی قرار خواهد داد!

• آیه ولایت: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾.؛ سرپرست و دوست شما فقط خدا و رسول اوست و مؤمنانی که همواره نماز را برپا می دارند و در حالی که در رکوعند [به تهیدستان] زکات می دهند.

• آیه تطهیر: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾.جز این نیست که همواره خدا می خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت [که به روایت شیعه و سنی محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام اند] برطرف نماید، و شما را چنان که شایسته است [از همه گناهان و معاصی] پاک و پاکیزه گرداند.
• آیه مباهله: ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾.پس هر که با تو درباره او [عیسی] پس از آنکه بر تو [به واسطه وحی، نسبت به احوال وی] علم و آگاهی آمد، مجادله و ستیز کند، بگو: بیایید ما پسرانمان را و شما پسرانتان را، و ما زنانمان را و شما زنانتان را، و ما نفوسمان را و شما نفوستان را دعوت کنیم؛ سپس یکدیگر را نفرین نماییم، پس لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.

• آیه اشتراء: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ﴾ (بقره:۲۰۷)؛و بعضی از مردم از جان خود در راه رضای خدا درگذرند؛ و خدا با چنین بندگان رئوف و مهربان است.

• آیه اولی الامر: ﴿ايَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ﴾ (نساء:۵۹). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید.

• آیه اکمال دین که در حجه‌الوداع نازل شد و ولایت و خلافت آن حضرت را پس از پیامبر اکرم از طرف خداوند اعلام نمود: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾ امروز [با نصبِ علی بن ابی طالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایی بر امت] دینتان را برای شما کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم، و اسلام را برایتان به عنوان دین پسندیدم.

این آیه پس از آیه ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ..﴾ (ای پیغمبر، آنچه از خدا بر تو نازل شد (به خلق) برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده‌ای)، به پیامبر نازل شد که خداوند به آن حضرت دستور فرمود برای خودت جانشین انتخاب کن آن حضرت بیم داشت که عده‌ای از منافقین نسبت به آن حضرت تعدی کنند خداوند برای اطمینان خاطر آن حضرت و حفظ جانش این آیه را نازل کرد: ﴿... وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ…﴾ خداوند جان تو را از خطرهایی که احتمال می‌دهی از طرف مردم نسبت به این مسئله به تو برسد حفظ می‌کند اگر در اعلام این مسئله کوتاهی کنی مثل این است که رسالت خود را انجام نداده‌ای، رسالت تو با اعلام علی به جانشینی خودت کامل می‌شود که پیامبر پس از معرفی علی به جانشینی آیه ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ …﴾ نازل شد، و پیامبر(ص) بلافاصله با صدای بلند تکبیر گفت و فرمود خداوند متعال دین را کامل کرد و نعمت را تمام نمود و از رسالت من راضی شد و ولایت علی بن ابیطالب را سبب کامل شدن دینم قرار داد.

یکی از علمای اهل سنت به نام حاکم حسکانی در کتابی به نام شواهد التنزیل به ذکر فضائل امام علی(ع) در قرآن پرداخته است. نام امیرالمؤمنین(ع) به صراحت در قرآن نیامده ولی با کنایه که از تصریح روشن‌تر است در آیات متعددی آمده و بسیاری از آیات قرآن در شأن علی(ع) نازل شده که به چند نمونه اشاره کردیم.

مطالعه بیشتر

• قرآن ومعصومان درآینه علوی. امیرعلی حسنلو
• علی کیست، فضل الله کمپانی.