راه‌های زیاد شدن رزق و روزی

سؤال

چه عملی انجام دهیم که رزق و روزی ما زیاد گردد؟

برای زیاد شدن روزی، عوامل زیادی اعم از عوامل مادی و معنوی دخیل است تا روزی انسان زیاد شود و برکت معنوی پیدا کند. آنچه از آیات و روایات بدست می‌آید، این است که برای زیاد شدن روزی به تلاش، کار و حرکت نیاز است. تولید و درآمد بدون تلاش معنا ندارد و ثمری نمی‌دهد. تلاش و به دنبال آن تولید گاهی در تجارت، گاهی در صنعت، گاهی در کشاورزی، گاهی در هنر، گاهی در تحقیق و تولید علم و… بدست می‌آید. اسلام در کنار توصیه زیاد به کار و کسب روزی حلال، به توکل و دعا و قناعت و عدم اسراف اشاره کرده است. تنها با کار و تولید و توکل است که انسان می‌تواند رزق و روزی خود را زیاد کند.

رزق در لغت

رزق به معنای روزی و عطای دائمی می‌باشد، حال چه دنیوی و چه اخروی و چه مادی و چه معنوی باشد رزق می‌گویند. در قرآن کریم به نبوت و معرفت نیز رزق گفته شده است.

تلاش از منظر قرآن

قرآن آنچه که انسان می تواند برای خود بدست آورد را تنها کوشش و تلاش خود انسان می‌داند. ﴿وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏؛ برای انسان هیچ چیز نیست مگر آنچه کوشیده است.﴾(نجم:۳۹) سعی یعنی حرکت سریع و تلاش همه‌جانبه، خیر و شرّ، سود و زیان، فلاکت و کرامت، تنگدستی و توسعه در رزق و روزی، همه به تلاش انسان بستگی دارد و هر کاری که شخصاً انجام می‌دهد از آن بهره می‌گیرد.

در جای دیگر قرآن شریف می‌فرماید: ﴿لِتُجْزى کُلُّ نفسٍ بما تَسعی؛ هر کس بر وفق کوشش و تلاش جزا یابد.﴾(طه:۱۵) آیات زیادی وجود دارد که تلاش دنیایی را زمینه‌ساز بهره‌های بزرگ اخروی می‌داند.

تشویق به تجارت در روایات

در کتاب وسائل‌الشیعه باب و فصلی آمده تحت عنوان این که مستحب است انسان به دنبال زمینه‌ها و اسباب روزی برود. در این باب روایات زیادی آمده است که انسان را به تلاش همه‌جانبه، تولید و تجارت دعوت می‌کند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «نه دهم روزی در تجارت است» حدیث دیگری از امام صادق(ع) نقل شده که می‌فرماید: «تجارت عقل را زیاد می‌کند.» در حدیث دیگر آمده: «عزت انسان در بازار است و در بازار بدست می‌آید.»

باب دیگری در همین کتاب آمده: ترک تجارت مکروه و ناپسند است. امام صادق(ع) می‌فرماید: «ترک تجارت، عقل انسان را کم می‌کند.» باب و فصل دیگری در همین کتاب آمده تحت عنوان این که: خرید و فروش مستحب و پسندیده است. تمام روایات این کتاب یعنی ج۱۷ وسایل‌الشیعه در رابطه با تجارت و تشویق به آن است.

مسئله روزی، تأمین زندگی آبرومندانه و سرافرازانه و دور از تکدّی‌گری و تن‌پروری، از نظر دین اسلام بسیار مهم و مورد توجه است. «علی بن عبدالعزیز می‌گوید: امام صادق(ع) از من پرسید: عمرو بن مسلم چه می‌کند؟ عرض کردم: فدایت شوم، به عبادت رو آورده و تجارت را رها کرده است. فرمود: وای بر او! آیا نمی‌داند کسی که طلب روزی و کسب و کار را رها کند دعایش مستجاب نمی‌شود، هنگامی که آیه ﴿وَ مَن یَتّقِ اللهَ یجعَل له مخرجاً و یزرُقهُ مِنْ حَیثُ لایَحتَسِبِ؛ هر کس تقوی بورزد خداوند او را در بن‌بست نمی‌گذارد و راهی برای او باز می‌کند و او را از جایی که گمان نمی‌برد روزی می‌دهد﴾(طلاق:۲و۳) نازل شد، گروهی از یاران رسول خدا(ص) درها را بر خویش فرو بستند، و فقط به عبادت روی آوردند و گفتند: از کسب و کار بی‌نیاز شدیم و از سوی خدا کفایت می‌شویم! این موضوع، خبرش به پیامبر(ص) رسید، نزد آنان فرستاد و آنها را احضار فرمود: و گفت: چه چیز شما را بر این کار واداشته است؟ عرض کردند: ای پیامبر خدا ـ در آن آیه ـ خداوند متکفّل روزی ما شد و ما به عبادت روی آوردیم. فرمود: هر کس چنین کند ـ کسب را رها سازد ـ دعایش مستجاب نمی‌شود، بر شما باد که در طلب روزی باشید و به کسب و معیشت بپردازید».

توکل و دعا

برخی توکل را، تنبلی، تن‌پروری و تکدی‌گری معنا می‌کنند. توکل یعنی با اعتماد به خدا و با اطمینان به تدبیر خداوند، دنبال تلاش و تولید رفتن. یعنی از تو حرکت، از خدا برکت، نه به معنای مفت‌خوری و تکدّی‌گری. توسل و دعا هم در جامعه دینی و امت معنا نشده است. دعا یعنی خواندن و ارتباط نیکو با خدا نه به معنای تقاضای زندگی بسیار مرفه از خداوند و بعد هم نشستن و منتظر بسته‌بندی‌های آسمانی ماندن.

تلاش و تجارت، درآمدزاست و توکل و دعا برکت‌زا. درآمد یک چیزی است و برکت چیز دیگر. خیلی‌ها درآمد زیادی دارند ولی زندگیشان رونق و صفا ندارد. برخی درآمدشان اندک است ولی زندگی‌شان باصفا و آرام است.

قناعت و پرهیز از تجمل و ریخت و پاش

اسلام به قناعت و میانه‌روی در زندگی سفارش زیادی کرده است. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿و دستت را به گردنت زنجير مكن و بسيار [هم] گشاده‌دستى منما تا ملامت‌شده و حسرت‌زده بر جاى مانى.﴾(اسراء:۲۹) یعنی نه خیلی باید حریص بود که انگار دست انسان شکسته و به گردن آویزان است و اصلاً به جیب نمی‌رود و نه خیلی گشاده‌دستی که خود و خانواده‌ات درمانده شوند بلکه باید میانه‌روی در زندگی را جدی گرفت. رسول اسلام(ص) می‌فرماید: «القِناعه مالٌ لایَنْفدُ؛ قناعت مالی است که تمام نمی‌شود» .

مطالعه بیشتر

• کار در اسلام، استاد ابراهیمی.

• موازنه اسلام بین دین و دنیا، اثر چند تن از محققین.