جایگاه خانواده در قرآن

نسخهٔ تاریخ ‏۱۲ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۴۵ توسط Fabbasi (بحث | مشارکت‌ها) (اصلاح ارقام)
سؤال

جایگاه خانواده را از دیدگاه قرآن تبیین کنید؟

درگاه‌ها
زن-و-خانواده.png


خانواده از مهمترین نهادهای اجتماعی در جامعه است که قر‌آن با احکام مختلف و متنوعی سعی بر حفظ و استحکام آن دارد. حفظ و قوام خانواده، سبب سلامت جامعه می‌شود و انسان را از فساد و فحشا دور می‌کند. قوانینی همچون ارث، ازدواج، امر به پاکدامنی، حرمت نگاه به نامحرم، حرمت زنا، حقوق زن و فرزند، نفقه و تمکین، عدالت مرد، حد قذف و... همه برای مستحکم نگه‌داشتن نهاد خانواده است تا مرد و زن و فرزندان در بستری آرام و پاک، بتوانند زندگی کنند.

ارزش خانواده

خانواده از دیدگاه قرآن، از جایگاه محوری و کلیدی برخوردار است و هسته مرکزی شکل‌گیری جامعه را تشکیل می‌دهد.[۱] خانواده از منظر قرآن، خشت بنای اجتماع است. اگر خانواده سالم و صالح و استوار باشند، می‌توان به داشتن جامعه‌ای سالم، صالح و متعالی و استوار امیدوار بود. [۲] به صورت پیوند رفت و برگشتی: خانواده سالم مساوی با جامعه‌ای سالم.

در این راستا آیات زیادی وارد شده است؛ از جمله: ﴿اى مردم، از پروردگارتان كه شما را از «نفس واحدى» آفريد و جفتش را [نيز ] از او آفريد، و از آن دو، مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد، پروا داريد؛ و از خدايى كه به [نام‌] او از همديگر درخواست مى‌كنيد پروا نماييد؛ و زنهار از خويشاوندان مَبُريد، كه خدا همواره بر شما نگهبان است.(نساء:۱)

علامه طباطبائی ذیل آیه «۲۲۳» سوره بقره می‌فرماید: نسبت زنان به جامعه انسانی، نسبت کشتزار است به انسان کشت‌کار. همان طوری که کشتزار برای بذر لازم است، و اگر نباشد بذرها به کلی نابود می‌شود و دیگر غذایی برای حفظ حیات و ابقای آن نمی‌ماند هم‌چنین است اگر زنان نباشند، نوع و نسل انسانی دوام نمی‌یابد و قطع می‌شود؛ لذا خداوند از طریق رحمت و مودت این پیوند را مستحکم نموده است و جایگاه ارزش آن را حفظ نموده است[۳] در جای دیگر قرآن پیوند تنگاتنگ مرد و زن را چونان پیراهن تن یکدیگر تشبیه می‌کند و با این تشبیه اوج جایگاه ارزشی خانواده را بیان می‌کند: ﴿آنها لباس شما هستند، و شما لباس آنها، (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگر)(بقره:۱۸۷)

حقوق خانواده

قرآن برای تثبیت جایگاه خانواده، به حقوق خانواده، به صورت محوری نگاه می‌کند و به آن اهمیت زیادی می‌دهد. در مورد حقوق فرزندان می‌فرماید: ﴿مادران، دو سال تمام فرزندان خود را شیر می‌دهند، (این) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند. و بر آن کس که فرزند برای او متولّد شده (پدر)، لازم است خوراک و پوشاک مادر را به‌طور شایسته بپردازد، هیچ‌کس موظف به بیش از توانایی خود نیست.(بقره:۲۳۳) در راستای جایگاه حقوقی خانواده بحث‌های زیادی مانند استقلال زن،[۴] مدیریت خانواده،[۵] محارم،[۶] چند همسری،[۷] عدالت در خانواده،[۸] مسؤولیت طبیعی زن در خانواده،[۹] و… مطرح است.

جایگاه فرهنگی خانواده

قرآن، جایگاه فرهنگی خانواده را بسیار زیبا و عالی مورد بررسی قرار می‌دهد و خانواده را همانند دژ مستحکم می‌داند و هر گونه روابط نامشروع را محکوم می‌کند و در مبارزه با آن سنگ‌تمام گذاشته است. قرآن فحشا را تجاوزی به حقوق جامعه می‌داند: ﴿هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید، و نباید رأفت (و محبت کاذب) نسبت به آن دو شما را از اجرای حکم الهی مانع، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید؛ و باید گروهی از مؤمنان مجازات‌شان را مشاهده کنند، مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمی‌کند؛ و زن زناکار را جز مرد زناکار یا مشرک به ازدواج خود درنمی‌آورد و این کار بر مؤمنان حرام شده است.(نور:۲–۳)

در این راستا، قرآن، محورهای زیادی همانند حدّ قدف،[۱۰] مبانی فرهنگی قوانین ازدواج،[۱۱] امنیت خانواده[۱۲] و … را مورد دقت قرار داده است.

اقتصاد خانواده

قرآن معجزه علمی رسول خدا(ص) است، امور انسانی و پدیده‌های اجتماعی را همه‌جانبه و به‌طور جامع مورد مدّاقه قرار داده است. از این جهت جایگاه خانواده از دیدگاه اقتصادی، در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است و در ابعاد مختلف همانند مهریه،[۱۳] خرج و نفقه[۱۴] و غیره، آن را مورد بررسی قرار داده است.[۲] در مورد مهریه و پرداخت آن می‌فرماید: ﴿و آن‌ها را که توانایی ازدواج با زنان (آزاد) پاکدامن باایمان را ندارند، می‌توانند با زنان پاکدامن از بردگان باایمانی که در اختیار دارید ازدواج کنند ـ خدا به ایمان شما آگاه‌تر است؛ و همگی اعضای یک پیکرید ـ آنها را با اجازهٔ صاحبان آنان تزویج نمایید، و مهرشان را به خودشان بدهید؛ به شرط آن که پاکدامن باشند.(نساء:۲۵)

جایگاه عواطف خانوادگی و تربیت

خانواده دارای چهار رکن عاطفی می‌باشد که بر آن استوار است: ۱. محبت ۲. قدرت ۳. رقابت ۴. همدلی و تفاهم.

رکن محبت بر دوش مادر است. قدرت و مدیریت، متوجه پدر است. رقابت سالم بین فرزندان است و همدلی و تفاهم، بین کلیه اعضای خانواده. قرآن به صورت مستقیم و غیر مستقیم، بعد عاطفی خانواده را در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داده است. به عنوان مثال در مورد احترام به پدر و مادر می‌فرماید: ﴿بر آنها فریاد مزن، و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو. و بالهای تواضع خویش را از محبت و لطف، در برابر آن فرو آر؛ و بگو: پروردگارا! همان گونه که مرا در کوچکی تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده.(اسراء:۲۳–۲۴)

در اعتماد به اعضا خانواده می‌فرماید: ﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بعضی از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند. از آنها برحذر باشید؛ و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید، (خدا شما را می‌بخشد)؛ چرا که خداوند بخشنده و مهربان است. اموال و فرزندانتان فقط وسیله آزمایش شما هستند، و خداست که پاداش عظیم نزد اوست… کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند.(تغابن:۱۴–۱۶)


منابع

  1. سوره بقره، آیه ۲۲۳.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ بهشتی، احمد، خانواده در قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوّم، ۱۳۷۷، ص۲.
  3. طباطبایی، محمدحسین، تفسیرالمیزان، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱، ص۳۱۸.
  4. سوره نساء، آیه ۱۹.
  5. سوره نساء، آیه ۱۵.
  6. سوره احزاب، آیه ۵۵.
  7. سوره نساء، آیه ۳.
  8. سوره نساء، آیه ۱۲۷–۱۲۹. سوره ذاریات، آیه ۲۶.
  9. سوره نور، آیه ۲–۳.
  10. سوره نور،آیه۴–۵.
  11. سوره نساء، آیه۲۳–۲۶.
  12. سوره نور، آیه۲۷–۲۹ و ۵۸–۶۰.
  13. سوره نساءآیه۴. ۱۹. ۲۱ و ۲۵.
  14. سوره بقره، آیه۲۲۳.