آیه مودت

سؤال

آیه مودت درباره چه کسانی است؟

درگاه‌ها

آیه مودت (آیه ۲۳ سوره شوری) که براساس آن، پیامبر(ص) هیچ مزدی از مردم نمی‌خواهد جز مودت و دوستی با اهل‌بیتش.

در مورد کلمه القربی اختلاف فراوانی وجود دارد که چه معنایی می‌دهد. شیعیان آن را ذوی‌القربی معنا کرده‌اند و الف و لام در القربی را عوض از مضاف‌الیه گرفته‌اند که می‌شود «قربای»، که اینطور معنا می‌شود: «از شما مزدی نمی‌خواهم مگر دوستی درباره خویشاوندانم.» در مقابل ایشان، مفسران اهل سنت چیزی محذوف نگرفته‌اند. القربی اسم مصدر است و به معنای خویشاوندی. و معنا اینگونه می‌شود: «از شما چیزی نمی‌خواهم جز دوستی در خویشاوندی»

برخی هم فی القربی را قرب الهی تفسیر کرده‌اند.

متن آیه

﴿ ذٰلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّـهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ۗ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرً‌ا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْ‌بَیٰ ۗ وَمَن یَقْتَرِ‌فْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا ۚ إِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ شَکُورٌ

این همان [پاداشی] است که خدا بندگان خود را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند [بدان] مژده داده است. بگو: «به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.» و هر کس نیکی به جای آورد [و طاعتی اندوزد]، برای او در ثواب آن خواهیم افزود. قطعاً خدا آمرزنده و قدرشناس است.

شوری:۲۳

﴾

معنای القربی

قربی اسم مصدر به معنای نزدیکی و خویشاوندی است. در قرآن جز در آیه ۲۳ سوره شوری، همیشه همراه با «ذی» یا «ذوی» «اولی» آمده است که به معنای نزدیکان و خویشاوندان می‌شود.

تفسیر فی القربی

در تفسیر فی القربی سه قول وجود دارد. یک: فی القربی خویشاوندان پیامبر هستند و مصداق آن اهل بیت(ع) هستند. دو: فی القربی یعنی دوستی به سبب خویشاوندی. سه: دوستی با مقربان الهی

مزدی نمی‌خواهم جز دوستی با خویشاوندانم

بسیاری از مفسران فی القربی را به معنای خویشاوندان گرفته‌اند و مصداق آن را اهل بیت(ع) پیامبر دانسته‌اند. در این تفسیر «فی القربی»، «ذوی‌القربی» است و الف و لام در القربی هم عوض از مضاف الیه می‌شود یعنی: «قربای». و معنای آیه اینطور می‌شود: «از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستی با خویشاوندانم». مفسران شیعه مصداق این آیه را اهل بیت(ع) پیامبر دانسته‌اند.

طبرسی می‌گوید: «از علی بن الحسین(ع) و سعید بن جبیر و عمرو بن شعیب و حضرت باقر(ع) و حضرت صادق(ع) و جماعتی نقل شده که معنی آیه اینست من از شما در برابر رسالتم جز دوست داشتن نزدیکانم و اهل بیتم مزدی نمی‌خواهم‏»

مزدی نمی‌خواهم جز رعایت دوستی خویشاوندی

برخی مفسران اذعان دارند آیه در مقام بیان مطلب دیگری است. آنان می‌گوید پیامبر به قریش گفت اگر ایمان هم نمی‌آورید دست‌کم به سبب دوستی و تعلق خویشاوندی، مرا آزار ندهید و شرط خویشاوندی و نزدیکی که همانا مروت و دوستی است را بجا آورید: «نه خواهم از شما بران مزدی مگر دوستی اندر خویشاوندی‏» علامه طباطبایی می‌گوید: «بعضی از مفسرین و به طوری که می‌گویند بیشتر مفسرین- گفته‌اند: خطاب در این آیه به قریش است، و اجری که در آن درخواست شده مودت قریش نسبت به رسول خدا(ص) و نزدیکان ایشان از قریش است‏»

میبدی مفسر قرن ششم می‌گوید: «مزد نمی‌خواهم، لکن شما را می‌فرمایم که اگر مرا به‌رسالت استوار نمی‌دارید و دعوت مرا اجابت نمی‌کنید، باری بحکم قرابت که میان من و شماست مرا مرنجانید و مرا دوست دارید و رحم پیوندید.»

طبرسی در باب این قول می‌آورد: «ابن عباس و قتاده و مجاهد و جماعتی گفته‌اند یعنی: مرا بخاطر قرابتی که با شما دارم دوست بدارید و بخاطر خویشاوندی مرا حفظ کنید، گفته چون تمامی قریش با رسول خدا(ص) نسبت خویشاوندی داشتند و لذا طرف خطاب آیه تنها مردم قریش خواهند بود، و معنی چنین خواهد شد اگر مرا بخاطر نبوّت و پیامبری دوست نمی‌دارید بخاطر خویشاوندی و قرابتی که بین من و شما است دوست داشته باشید.»

علامه طباطبایی این قول را رد می‌کند: «این تفسیر اشکال دارد، برای اینکه معنای اجر وقتی تمام می‌شود که درخواست‌کننده آن، کاری کرده باشد، و سودی به مردم رسانده باشد، و در ازاء آن مزد طلب کند، مزدی که برابر عمل عامل باشد، و در مورد بحث، اجر وقتی معنا دارد که رسول خدا قریش را هدایت کرده باشد، و ایشان ایمان آورده باشند، چون با فرض باقی ماندن در کفر و تکذیب دعوت آن جناب، چیزی از آن جناب نگرفته‌اند تا در مقابلش اجری بدهند، و به فرض هم که به آن جناب ایمان آورده باشند، تازه به یکی از اصول سه‌گانه دین ایمان آورده‌اند، نه به همه آن تا باز بدهکار مزد باشند، علاوه بر اینکه در همین فرض دیگر بغض و دشمنی تصور ندارد، تا ترک آن مزد رسالت فرض شود، و رسول خدا آن را از ایشان بخواهد.»

دوستی با قرب الهی

اندکی از مفسران هم نگاه دیگری به فی القربی دارند و آن را اینگونه معنا کرده‌اند که اموری که باعث قرب الهی می‌شود را دوست بدارید: «بعضی دیگر گفته‌اند: معنای «قربی» تقرب به خدا است، و «مودت به قربی» عبارت است از مودت به خدا از راه تقرب جستن به او به وسیله اطاعت و معنای آیه این است که: من از شما اجری نمی‌خواهم مگر همین را که به وسیله تقرب جستن به خدا به او مودت کنید.»

در تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار آمده است: «مزد نمی‌خواهم لکن می‌فرمایم شما را بدوست داشتن هر کس که نزدیکی جوید باللّه، بطاعت و عمل نیکو، و بر وفق این قول، هر کس که اللَّه را فرمان بردار است و تقرب را به وی نیکوکار است، واجب است بر تو که او را دوست داری و مودت وی فریضه دانی»