عدم دخالت عارفان در امور سیاسی و اجتماعی
برخی از عرفا مانند سید علی قاضی طباطبایی در مسائل سیاسی و اجتماعی دخالت نکرده یا نظری نداشته‌اند. آیا می‌توان گفت اینها به درد جامعه اسلامی نخورده‌اند؟
تفاوت در استعدادها و شرایط
استعداد و توانایی‌های انسان‌ها یکسان نیست، در نتیجه مسئولیت‌های انسان‌ها نیز متفاوت می‌گردد. البته اصل فطرت در همه انسان‌ها یکسان و مساوی است؛ ولی نه به این معنی که مجموع گرایش‌های انسان‌ها و زمینه رشد و کمال آدمیان در همه کاملاً مساوی باشد. هر کدام از این زمینه‌ها تابع عوامل متعدد و مختلفی هستند.
هر کس به اندازه آنچه خداوند به او داده است مسئول و پاسخگو می‌باشد. آنکه از توانایی و معلومات بیشتری بهره‌مند باشد به همان اندازه در پیشگاه خداوند بیشتر مسئولیت دارد و کسی که استعداد و توانایی کمتری دارد مسئولیت او نیز کمتر خواهد بود.
علما و عرفا نیز به اندازه توان، شرایط و موقعیت‌های خاص که در اختیار دارند نقش ایفا می‌نمایند و به همان نسبت در برابر جامعه و مردم مسئول می‌باشند و باید در مورد هر فرد توانایی‌ها و شرایط او را در نظر گرفت.
فعالیت اجتماعی عرفا
از سوی دیگر معلوم نیست که عرفای شیعه مانند مرحوم سید علی قاضی در مسائل سیاسی و اجتماعی موضع نداشته و همچون صوفیان در کنج عزلت تنها به ذکر و ورد مشغول بوده‌اند. بزرگان شیعه اعم از فقیه، مجتهد، فیلسوف و عارف همیشه در مقابل حکام جور موضع منفی داشته و معترض بوده‌اند. البته این موضع بسته به شرایط مختلف دارای شدت و ضعف بوده است.
جایگاه عالم و عارف
قطعا جایگاه علمای ربانی از عابدان و عارفان بالاتر است که در قرآن می فرماید: ﴿یَرْفَعِ اللّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ؛ خداوند، آنهایی را که ایمان آوردند و همچنین صاحبان علم را (بر دیگران) برتری داده است.﴾ [۱] در روایات بسیاری عالمان بر عابدان برتری داده شده اند، پیامبر(ص) می فرمایند: «دو رکعت نمازی که عالم می گزارد، برتر از هزار رکعت نمازی است که عابد می خواند.»[۲] سعدی در این خصوص شعر معروفی دارد:
صاحب دلی به مدرسه آمد ز خانقاه
بشکست عهد صحبت اهل طریق را گفتم میان عابد و عالم چه فرق بود تا اختیار نمودی از آن این فریق را گفت آن گلیم خویش به در می برد ز موج وین سعی می کند که بگیرد غریق را
مطالعه بیشتر
- حماسه و عرفان، جوادی آملی.
- چهل حدیث، امام خمینی.