حدیث «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست»

سؤال

مراد از حدیث: «أَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْک‏»؛ «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد» چیست؟

متن حدیث

ورام بن ابی فراس در کتاب مجموعه ورام آورده است که رسول خدا(ص) فرمود:

« أَعْدَى عَدُوِّكَ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْك

دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد

»

منظور از نفس آن غریزه و جهتی است که مرکز و مصدر خشم و غضب و شهوت انسان می‌باشد و نفس یعنی آن حالت و خصوصیتی که ریشه و مرکز صفات پسندیده و ناپسند است که مبارزه و جهاد با نفس و کشتن و شکستن آن لازم است. دشمن بودن نفس قبل از کمال یافتنش به آداب شرعی و معارف الهی است.با این دشمن سرکش بایستی به مبارزه برخاست.

« رسول خدا(ص): «با فضیلت‌ترین جهاد، جهاد با نفسی است که بین دو پهلو قرار دارد» »

مراد از دو پهلو این است که خداوند متعال این نفس را در درون انسان قرار داده است و باید با پرستش الهی و عمل به دستورات دین، خود را از وسوسه‌های درونی خود دور سازد. همانگونه که انسان باید مراقب وسوسه‌های شیطانی باشد، باید مراقب نفس خود هم باشد که این هم شیطانی است سرسخت در دشمنی با انسان و منحرف ساختن آن و در درون انسان جای دارد و خداوند متعال بارها از این نفس با نفس اماره و نفس وسوسه گر نام برده است.

کتاب مجموعه ورام یک کتاب اخلاقی و اعتقادی است، اما متأسفانه مؤلف اسناد روایات را نیاورده است و از این نگاه روایات بدون سند می‌باشد و روایت مورد نظر در دیگر کتاب‌های روایی نیز با سلسله سند معتبر پیدا نشد. با توجه به آیات و روایاتی که از نفس انسان و وسوسه‌های آن به صراحت سخن گفته است، می‌توان به این روایت استناد نموده و همزمان با دوری از وسوسه‌های ابلیس، از نفس خود مراقبت نمود.