خود تربیتی

سؤال

شیوه «خود تربیتی» و مراحل آن چیست؟


تعریف

خود تربیتی یکی از روش‌های تربیت اخلاقی در اسلام است، که به آن «خود کنترلی» یا «نظارت بر خود» نیز گفته می‌شود.[۱] مراد از این روش، این است که فرد با هوشیاری و مراقبت نسبت به ارزش‌های اخلاقی، تلاش کند رفتارهای غیراخلاقی از او سر نزده و باعث از میان رفتن ویژگی‌های خوب خود نشود.

مراحل

برای خود کنترلی، سه مرحله گفته شده است:

  • مشاهده خود: فرد در این مرحله، به ثبت و ضبط رفتارهای خود به صورت جزئی می‌پردازد.
  • خودسنجی: در مرحله خودسنجی، رفتارهای فرد با الگوهای ایده‌آل مقایسه و ارزیابی می‌شود.
  • خود تقویتی: در این مرحله، به رفتارهایی که هدف را نزدیک‌تر می‌کند پاداش داده می‌شود؛ و رفتارهای بد، با تنبیه کنترل می‌شوند. بدین ترتیب، با استفاده از پیامدهای رفتاری (پاداش و تنبیه) یک نظارت و مراقبت دائمی بر خود، به عمل می‌آوریم.

شیوه‌ها

برای خود تربیتی، شیوه‌هایی گفته شده که برخی از آنها چنین‌اند:

  • تضییق و تسهیل شرایط و وسایل، مانند اینکه فرد ولخرج، پول کمتری در جیبش بگذارد؛
  • محرومیت؛
  • تسلط بر شرایط عاطفی؛
  • استفاده از محرک رنج آور، مانند استفاده از ساعت زنگ دار؛
  • مشغول شدن به کار دیگر.[۲]

جستارهای وابسته

مطالعه بیشتر

  • دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، نشر معارف.
  • حسینی، داود، جایگاه تشویق و تنبیه در اسلام، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.

منابع

  1. ر. ک. فرهنگ شیوه‌های رفتار درمانی، ترجمه ایزدی، دکتر سیروس، تهران، نشر رشد، شیوه درمانی کنترل خود، ص۲۷۷.
  2. دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵، ص۲۲۳.