امکان رشد معنوی بدون استاد
آیا برای رشد معنوی داشتن استاد اخلاق ضروری است؟ اگر استاد اخلاق در دسترس نبود چه باید کرد؟
ویژگی‌های استاد اخلاق
استاد اخلاق شخص عالم و دانشمند وارسته و راه رفته و راه يافته اي است که با دانش و عملي که دارد مي تواند افراد ديگري را نيز تربيت کند و در کسب اخلاق و فضيلت ها آنها را کمک بدهد؛ البته اين اشخاص آن اندازه کم و ناياب هستند که بدون تحقيق و دقت و زحمت نمي شود آنان را شناخت و به آنان اعتماد جست؛ در اين راه افراد فراواني يافت مي شوند که دکان زده‌اند و بازار خود را گرم مي کنند و بسياري را فريب مي دهند؛ بنابراين ملاک¬های اصلي استاد اخلاق خصوصاً استاد سير و سلوک، اجتهاد در فقه و اصول و آشنايي با شرايع و احکام ديني، تقوا و پارسايي صادق و بي ريا، درايت و درک همه جانبه براي تربيت شاگردان در ابعاد گوناگون و شناخت عميق ديني و معارف توحيدي خواهد بود که درک اجتماعي و بينش سياسي را بايد به آن ها افزود.
تأکید بر
نقش استاد در رشد معنوی
عالمان اخلاق، نقش استاد را در درمان بیماری‌های روحی و رشد معنوی بسیار تأثیرگزار دانسته‌اند. به گفته امام خميني، عالم شیعه و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، همانطور که برای آموختن هر علم و صنعتی استاد لازم است، برای آموختن علوم معنوی و اخلاقی نیز استاد لازم است. به اعتقاد او، بدون استاد و بدون جلسه پند و موعظه، نمی‌توان به تهذیب نفس پرداخت.[۱]
رشد معنوی بدون استاد
تاکيد بزرگان علم اخلاق، بر اهميت استاد در رشد معنوی، به اين معنا نيست که انسان بدون استاد نمی‌تواند روح را از آلودگی‌های گناه پاک کند. رعایت واجبات و محرمات که خداوند برای همگان روشن کرده، نخستین مرحله از رشد معنوی است که انسان وظيفه دارد آن را بطور کامل اجرا کند. هدایت نیز به دست خدا است و او کسي را که در راه معنویت تلاش کند رها نمی‌کند. بر اساس روایتی از امام باقر(ع) هر كس به آنچه كه مي‌داند عمل كند، خداوند آنچه را كه نمي‌داند، به او خواهد آموخت؛[۲] بنابراین، نباید به دلیل نداشتن استاد تلاش برای رشد معنوی را ترک کرد.
بر اساس آیه ﴿إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى﴾(کهف:۱۳) اصحاب کهف به خداوند ایمان آورند و او بر هدایتشان افزود؛ بنابراین، کسي که دسترسي به استاد اخلاق ندارد راه کمال براي او بسته نيست. او می‌تواند با مراجعه به رساله عمليه و مطالعه کتاب‌های اخلاقي با تکلیف شرعی و راهکارهاي تهذيب نفس آشنا شده و بر اساس آن عمل کند. تلاش انسان برای رسیدن به کمال بیشتر، راه‌های تازه‌ای را پیش روی او باز می‌کند. در سوره عنکبوت آيه ۶۹ نیز به این مطلب اشاره شده است.
آیت‌الله محمدتقی بهجت، عارف و مرجع تقلید شیعه، در پاسخ به کسی که درباره ضرورت داشتن استاد اخلاق سؤال کرده، گفته است: «استاد تو علم تو است، به آنچه مي داني عمل کن، آنچه را نمي داني کفايت مي شود».[۳]به گفته او اگر انسان شایستگی لازم را در خود ایجاد کرده باشد، در و دريوار هم به اذن خدا معلم او خواهند بود.[۴]
به نظر ملاحسينقلي همداني، عارف و فقیه قرن ۱۳ و ۱۴ قمری، مهمترین امر برای نزدیکی به خدا، تلاش در ترک گناه است.