جواز جمع بین نماز ظهر و عصر
آیا استدلال به آیه شریفه ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ…﴾ از طرف شیعه برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر تفسیر به رأی نیست؟!
قرآن کریم می‌فرماید: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً؛ نماز را از زوال خورشید تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) برپا دار و هم چنین قرآن فجر (نماز صبح) را چرا که قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.﴾[۱]
طبق روایات، پیامبر اکرم(ص) نمازهای ظهرین و عشائین را به جمع هم خوانده‌اند.
بررسی آیه:
۱. اصول کلی آیه یا دستور کلی آیه، برای اقامه نمازهایی از هنگام زوال خورشید تا نیمه شب و نیز در سپیده صبح می‌باشد. واژه «دلوک» طبق تفسیر مفسران[۲] به معنای رفتن خورشید به سوی غروب را گویند.
۲. نماز از تکالیفی است که دارای وقت و ساعات تعیین شده و مخصوص می‌باشد.
۳. نماز ظهر اولین نماز از نمازهای واجب است؛ از این که در بیان اوقات نمازهای پنجگانه، ابتدا زوال خورشید مطرح شده، می‌تواند گویای این حقیقت باشد که اولین نماز واجب، نماز ظهر است؛ و مؤید این مطلب آیه ۲۳۸ سوره مبارکه بقره است که می‌فرماید: ﴿حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ﴾ منظور از «الوسطی» در اینجا نماز ظهر است).
۴. آخرین وقت نماز، نماز عشاء است. با توجه به این که «غسق»، شدت ظلمت است و تاریکی شب در نیمه شب، از هر وقت متراکم‌تر می‌باشد، این کلمه روی هم رفته، غسق اللیل، نیمه شب را می‌رساند.
۵. قرائت قرآن و بازخوانی پیام وحی عمده‌ترین رکن و مهمترین بُعد نماز است. (مراد از «قرآن الفجر» نماز صبح است و آوردن «قرآن» (تلاوت آیات الهی)، به جای «صلاه»، می‌تواند مشعر به مطلب فوق باشد.[۳]
روایات
باید توجه داشته باشیم که همه مسائل و احکام در قرآن به صورت تفصیلی بیان نشده است، لذا شیعه از تبیین پیامبر و اهل بیت علیهم السلام بهره می‌گیرد اما اهل سنت خود را از منبع عظیم اهل بیت(ع) محروم کرده و تنها از روایات پیامبر(ص) استفاده می‌کند.
در سنن نسائی باب جمع بین الصلاتین فی الحضر چنین آمده است: « پیامبر اکرم(ص) نماز ظهر و عصر و هم چنین مغرب و عشاء را با هم جمع خواند، بدون آن که در ترس یا در سفر باشد.»[۴] نظیر این روایت در صحیح مسلم، باب صلاه المسافرین و قصرها و همچنین در سنن ابن ماجه باب جمع بین الصلاتین در سفر آمده است.[۵][۶]
روایت دیگری که نشانگر جواز جمع خواندن ظهرین و عشائین است در سنن نسائی آمده است. «پیامبر اکرم(ص) در مدینه، نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء را جمع خوانده، بدون این که از چیزی بترسد یا باران بیاید. به ابن عباس گفته شدکه چرا پیامبر چنین کردند؟ جواب داد برای این که امتش در سختی نیفتند.»[۷] و همو باز از ابن عباس نقل کرده که «پیامبر در مدینه نماز هشت رکعتی و هفت رکعتی خواندند.»[۸]
روایتی دیگر: «عن ضرارِ عن ابی جعفر عن الباقر(ع): دلوک شمس یعنی وقت ظهر، غسق اللیل تا نصف شب است که این وقت چهار نمازی است که پیامبر اکرم(ص) آن را قرار دادند، و وقت آن را برای مردم تعیین نمودند و قرآن الفجر همان نماز صبح است.»[۹]
عن ابی عبدالله(ع): «خداوند چهار نماز را واجب کرده که اول وقت آن، از زوال خورشید است (وقت ظهر) تا نصف شب که دو تا از آن چهار نماز، شروعشان وقت زوال خورشید و پایان آن وقت پایان خورشید است؛ جز این که این (نماز ظهر) قبل از نماز عصر است و دوتا از آن نمازها شروع وقتشان پس از غروب خورشید است و پایان آن نصف شب؛ جز این که این (نماز مغرب) قبل از آن (نماز عشاء) است.»[۱۰]
مطالعه بیشتر
- سنن نسائی، باب جمع صلاه در حضر.
- سنن ابن ماجه، باب جمع صلاه در حضر.
- سنن ابن داود، باب جمع صلاه در حضر.
- صحیح مسلم، باب جمع صلاه در حضر.
- تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ج۱۳، ص۲۴۳.
- تفسیر نور الثقلین، علامه حویزی، انتشارات مؤسسه تاریخ الغربی، بیروت، ج۴، ص۲۲۴.
- تفسیر البرهان، علامه سید هاشم بحرانی، انتشارات مؤسسه انتشارات بعثت، ج۳، ص۵۶۸.
منابع
- ↑ اسراء/ ۷۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، علی اکبر و جمعی از محققان حوزه، تفسیر راهنما، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱۰، ص۲۰۹.
- ↑ سیوطی و السندی، سنن النسائی، انتشارات دار الحدیث، قاهره، ج۱، ص۴۱۸ و ۴۱۹.
- ↑ الامام مسلم بن الحجاج القشیری النیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، انتشارات احیاء التراث العربی، ج۱، ص۴۸۹، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.
- ↑ حافظ ابی عبدالله محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، بیروت، انتشارات دار الفکر، ج۱، ص۳۳۷، باب جمع بین الصلاتین، در آنجا آمده است: انّ رسول الله کان یجمعُ بین المغربِ و العشاء فی السفر، من غیر ان یعجله شیءٌ، و لا یطلبهُ عدّو و لا یخافَ و لا یخافُ شیئاً.
- ↑ سیوطی و السندی، همان، انتشارات دار الحدیث، قاهره، ج۱، ص۴۱۸ و ۴۱۹.
- ↑ همان.
- ↑ حویزی، تفسیر نور الثقلین، بیروت، انتشارات مؤسسه تاریخ الغزی، ج۴، ص۲۲۵ و ۲۲۴.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱۳، ص۲۴۶.