ویژگی‌های نمازگزار واقعی

سؤال

ویژگی‌های یک نمازگزار واقعی چیست؟

بیرون از نماز

ویژگی‌هایی که نمازگزار واقعی، بیرون از نماز باید داشته باشد گوناگون است؛ برخی از آنها چنین است:

تقوا و ترک گناه

مقالهٔ اصلی: تقوا

مهمترین ویژگی نمازگزار واقعی، رعایت تقوا و ترک گناهان است. حقیقت گناه آلودگی و تیرگی روح است و با وجود آن، به‌جا آوردن نماز واقعی که معراج مؤمن است، ممکن نیست. در قرآن نیز در کنار نماز، صبر ذکر شده که شامل صبر در برابر معاصی و انجام ندادن آنها است.

بر اساس آیه ﴿نَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَر؛ یقیناً نماز از کارهای زشت، و کارهای ناپسند باز می دارد﴾(عنکبوت:۴۵)، انتظار از نمازگزار این است که فحشا و بدی‌ها را ترک کند. در روایتی، پیامبر(ص) کسی را که نمازش او را از فحشا و بدی بازنمی‌دارد، بی‌بهره دانسته است. در روایتی دیگر، امام صادق(ع) یکی از شرایط پذیرفته شدن نماز دوری از شهوات برای رضای خدا دانسته است.

انفاق

مقالهٔ اصلی: انفاق

در سوره معراج و ابراهیم در کنار دستور به نماز، به انفاق نیز دستور داده شده است. نمازگزار واقعی کسی است که در کنار مواظبت بر رفتار شخصی و عبادات خود، از محرومان جامعه فاصله نگرفته و از کمک به نیازمندان غافل نباشد. نمازگزار واقعی، اهل انفاقِ واجب (زکات و خمس) و انفاق مستحب است.

بنا بر روایتی، برخی از شرایط پذیرفته شدن نماز چنین است:‌ سیر کردن گرسنگان، پوشاندن برهنگان و پناه دادن به بی‌پناهان.

اطاعت از پیامبر(ص) و امامان(ع)

یکی از ویژگی‌های نمازگزار واقعی اطاعت او از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) است.

در آیه ﴿وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُول؛ و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید، و پیامبر را اطاعت کنید.﴾(نور:۵۶) پس از امر به نماز و زکات، دستور اطاعت از پیامبر(ص) صادر شده است، که بر اساس دیگر آیات، شامل اطاعت از امامان(ع) نیز می‌شود.

امر به معروف و نهی از منکر

مقالهٔ اصلی: امر به معروف و نهی از منکر

نمازگزار واقعی اهل امر به معروف و نهی از منکر است. او افزون بر مراقبت از اعمال خود، نسبت به رفتار خانواده، بستگان و افراد جامعه بی‌اعتنا نیست و آنها را به خوبی‌ها امر کرده و از بدی‌ها نهی می‌کند. بر پایه آیه ۱۷ سوره لقمان، حضرت لقمان(ع) فرزند خود را پس از امر به نماز، او را به امر به معروف و نهی از منکر دستور داد.

درون نماز

برخی از ویژگی‌هایی که نمازگزار واقعی، درون نماز باید داشته باشد چنین است:

رعایت آداب ظاهری

رعایت آداب ظاهری نماز، یکی از ویژگی‌های نمازگزار واقعی است. آداب ظاهری نماز، شامل رعایت شرایط و احکام فقهی آن است؛ مانند طهارت ظاهری بدن، لباس و مکان، صحت وضو، اجزاء و اذکار نماز.

بنا بر روایتی، کسی که نمازهایش را بی‌سبب به تأخیر اندازد و حدود آنها را حفظ نکند، نماز را ضایع کرده است.

رعایت آداب باطنی

نماز دارای آدابی باطنی است که نمازگزار واقعی باید آنها را رعایت کند. برای نماز غیر از صورت ظاهری، حقیقت و باطنی است که دارای آدابی مخصوص به خود است. این آداب اگر رعایت نشود، نمازِ معنوی ناقص می‌شود.

برخی از آداب باطنی نماز چنین است:

حضور قلب

مقالهٔ اصلی: حضور قلب در نماز

یکی از مهمترین آداب باطنی نماز، حضور قلب است. بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، نماز یا مقداری از نماز پذیرفته می‌شود که در آن نمازگزار حضور قلب دارد.

یکی از مراتب حضور قلب این است که قلب نمازگزار در وقت عبادت، از همه چیز غیر از یاد خدا غافل شود و با جان و قلب، خود را در محضر خدا ببیند. در روایتی، پیامبر(ص) سفارش کرده خدا را عبادت کن چنانچه گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی او تو را می‌بیند.

خشوع و طمأنینه

خشوع به معنای خضوع و فروتنی کامل در برابر عظمت و بزرگی خدا است. در آیه ۱ و ۲ سوره مؤمنون، مؤمنانِ رستگار کسانی دانسته شده‌اند که نمازشان را با خشوع می‌خوانند. در روایتی از امام صادق(ع) نیز، یکی از شرایط پذیرفته شدن نماز، فروتنی و خاکساری در برابر بزرگی خدا معرفی شده است.

طمأنینه ییکی دیگر از ویژگی‌های نمازگزار واقعی است که آرامش قلب و اطمینان خاطر او هنگام نماز است.

محافظت از نماز

در سوره‌های معارج و مؤمنون، یکی از ویژگی‌های مؤمن محافظت از نماز دانسته شده است. مراد از محافظت، حفظ نماز در همه مسائل و مراتب نماز است، که یکی از مراتب آن، حفظ نماز از وسوسه‌های شیطان است. شیطان قسم خورده است انسان‌ها را فریب داده و گمراه کند؛ از این رو همواره، در کمین مؤمنان است. بنابراین، انسان باید بر نماز و عبادات خود مواظبت داشته باشد.

نشاط و بهجت

یکی از آداب باطنی نماز این است که فرد نماز را با نشاط و بهجت خوانده و در حال خستگی به‌جا نیاورد. در قرآن نیز گفته شده نماز در حال مستی، که فرد نمی‌داند چه می‌گوید خوانده نشود. بر اساس روایتی، امام حسن عسکری(ع) فرموده است:‌ «هنگامی که قلب‌ها نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید و وقتی که گریزان‌اند آنها را وا گذارید».

اخلاص در عبادات

یکی از آداب باطنی نماز این است که نماز نه از ترس جهنم و نه به شوق بهشت خوانده شود؛ بلکه فقط برای رضایت خداوند خوانده شود.

مطالعه بیشتر

• عبدالله جوادی آملی، حکمت عبادات، نشر مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش.

• میرزا جواد ملکی تبریزی، اسرار الصلوه، انتشارات پیام آزادی، ترجمه رضا رجب زاده.