ثروت ثروتمندان

سؤال

آیا ثروتمندان مجاز اند سرمایه‌های حلال خود را هر جور که بخواهند خرج کنند؟ در این صورت فقرا همیشه فقیر می‌مانند زیرا ثروتمندان تنها سعی در بهتر کردن زندگی خود می‌کنند؟

اسلام استفاده کردن از نعمت‌ها و ثروت‌های مادی که از طریق شرعی و حلال به دست آمده باشد را مجاز شمرده و حتی گاه به آن توصیه و سفارش کرده است. قرآن کریم همان‌گونه که دستور به استفاده از نعمت‌ها را داده به پرهیز از اسراف نیز دستور داده است.

کلمه «اسراف» کلمه بسیار جامعی است که هر گونه زیاده روی در کمیت و کیفیت و بیهوده‌گرایی و اتلاف و مانند آن را شامل می‌شود.

در آیه بعد با لحن تندتری به پاسخ آن‌ها که گمان می‌برند، تحریم زینت‌ها و پرهیز از غذاها و روزی‌های پاک و حلال، نشانه زهد و پارسایی و مایه قرب به پروردگار است، می‌پردازد و می‌گوید: ای پیامبر «بگو چه کسی زینت‌های الهی را که برای بندگانش آفریده و هم چنین مواهب و روزی‌های پاکیزه را تحریم کرده است» ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَه اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ﴾.

اگر این امور، بد بود، خدا نمی‌آفرید، و اکنون که برای استفاده بندگانش آفریده است چگونه ممکن است آنها را تحریم کند؟ مگر میان دستگاه آفرینش و دستورات دینی تضاد ممکن است وجود داشته باشد؟! سپس برای تأکید اضافه می‌کند: به آنها «بگو این نعمت‌ها و موهبت‌ها برای افراد با ایمان در این زندگی دنیا آفریده شده، اگر چه دیگران نیز بدون داشتن شایستگی از آن استفاده می‌کنند ولی در روز قیامت و زندگی عالی تر که صفوف کاملاً از هم مشخص می‌شوند، این‌ها همه در اختیار افراد با ایمان و درستکار قرار می‌گیرد، و دیگران به کلی از آن محروم می‌شوند»! (قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاه الدُّنْیا خالِصَه یَوْمَ الْقِیامَه)

به عنوان نمونه در تاریخ زندگی امام حسن مجتبی ع می‌خوانیم هنگامی که به نماز برمی‌خاست بهترین لباس‌های خود را می‌پوشید سؤال کردند چرا بهترین لباس خود را می‌پوشید؟ فرمود:ان اللَّه جمیل یحب الجمال، فاتجمل لربی و هو یقول خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ. «خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد و به همین جهت، من لباس زیبا برای راز و نیاز با پروردگارم می‌پوشم و هم او دستور داده است که زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد برگیرید».

در حدیث دیگری می‌خوانیم که یکی از زاهدان ریایی به نام عباد بن کثیر با امام صادق(ع) روبرو شد، در حالی که امام ع لباس نسبتاً زیبایی بر تن داشت، به امام گفت: تو از خاندان نبوتی، و پدرت علی(ع) لباس بسیار ساده می‌پوشید چرا چنین لباس جالبی بر تن تو است؟ آیا بهتر نبود که لباسی کم‌اهمیت‌تر از این می‌پوشیدی، امام فرمود: وای بر تو ای عباد!، مَنْ حَرَّمَ زِینَه اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ: «چه کسی حرام کرده است زینتهایی را که خداوند برای بندگانش آفریده و روزی‌های پاکیزه را» و روایات متعدد دیگر.

بنا بر این چیزی که در دنیا و آخرت مال آن‌ها است و مخصوصاً در جهان دیگر اختصاص به آن‌ها دارد چگونه ممکن است تحریم گردد؟ حرام چیزی است که مفسده انگیز باشد، نه نعمت و موهبت.

اما پاسخ این بخش از سؤال که «اگر ثروتمندان مجاز باشند سرمایه‌های حلال خود را هر جور که بخواهند خرج کنند باید فقرا همیشه فقیر (چون ندارند) و پولدارها همیشه در رفاه بیشتر و کاملتر پیش روند چون هر روز سعی در بهتر زندگی کردن می‌کنند؟»

شکی نیست کسانی که از راه حلال و بر اساس معیارهای عدل و انصاف اسلامی فعالیت نموده و زحمت کشیده و از طریق کسب صحیح و شرعی، مال و ثروت به دست آورده و حقوق واجب خدا و رسول و دیگر افراد صاحب حق را پرداخت نموده‌اند، می‌توانند بر اساس صریح قرآن ﴿مَنْ حَرَّمَ زِینَه اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْق﴾ در اموال شان طبق میل و خواستهٔ خود تصرف نمایند. چه آن که نه در مسیر کسب شان مرتکب حرام گردیده و نه مانع رشد و کسب دیگران گردیده تا گفته شود که این کار آن‌ها موجب ایست و رکود سایر قشرها جامعه می‌گردد.

البته باید توجه داشت که اسلام با جعل قوانین مالی و حقوق شرعی مثل خمس و زکات و نیز توصیه‌های فراوان اخلاقی و ارائه الگوی عملی از سوی پیشوایان به گونه ای برنامه‌ریزی کرده است که درصورت عمل کردن به آنها، هیچگاه فاصله طبقاتی در جامعه به حد فاحش نمی‌رسد؛ و مؤمن هرگز راضی نمی‌شود که در کنار او کسی گرسنه یا فقیر و درمانده باشد. تفصیل این بحث در سیاست‌های اقتصادی اسلام آمده است.