برنامه عملی محاسبه نفس: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۵ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۲۰:۱۱

سؤال

محاسبه نفس چیست و چگونه باید آن را انجام داد؟

محاسبه نفس یکی از موضوعاتی است که در روایات بسیار تأکید شده است و علمای اخلاق درباره آن بسیار بحث کرده‌اند در روایتی آمده هر کس باید از خود حساب بکشد و دست کم، در هر شبانه روز، یک بار خود را محاسبه کند. اگر کار خوبی در آن‌ها یافت بر آن بیفزاید و اگر کار زشتی یافت، طلب بخشایش نماید تا در قیامت دچار رسوایی نگردد.

از جمله چیزهایی که سبب شگفتی فیلسوفان جهان است این است که خدا به روح انسان ویژگی عطا کرده که می‌تواند بر اعمال خود نظارت و مراقبت داشته باشد و می‌تواند خود را تشویق، تنبیه و توبیخ و… کند.^[۱]

تعریف

بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، محاسبه نفس یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به خودش عرضه کند و آن را محاسبه کند؛ اگر کار پسندیده‌ای داشت آن را زیاد کرده و اگر گناهی از او سر زده بود استغفار کند.^[۲]

محاسبه نفس، مانند محاسبه و حسابرسیِ یک تاجر است که هر روز سود و زیان خود را محاسبه کرده و سعی می‌کند آنچه را باعث سود او شده زیادشده تقویت کرده و آنچه باعث زیان او شده را ترک کند.

مراحل

عالمان اخلاق برنامه ای عملی برای محاسبه نفس ارائه داده‌اند این برنامه چنین است:^[۳]

۱. مشارطه: در اول روز با خود شرط می‌کنیم که امروز بر خلاف فرموده خداوند تبارک و تعالی رفتار نکنیم. یک روز خلاف نکردن آسان است و از نظر روان شناختی این برنامه کوتاه مدت کمک می‌کند که انسان تشویق به ادامه برنامه دهد.

مشارطه می‌تواند به صورت کلی با اعضای هشت‌گانه (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، و پا و ذهن) باشد. یا این که درباره یک صفت یا رفتار خاص اخلاقی که انسان به آن مبتلا است، باشد، مشارطه به‌طور کلی دو بعد دارد یک طرف آن است که شرط کنیم اعمال واجب را انجام دهیم و بعد دیگر آن این است که محرمات را ترک کنیم.

۲. مراقبه: در طول روز باید مراقب شرط‌های خود باشیم و خود را ملزم کنیم که به شرط خود عمل کنیم و از چارچوب برنامه مشارطه خارج نشویم. مراقبه به معنای حضور فعال شخص، هنگام عمل هر یک از اعضای هفت‌گانه است. قبل از عمل با فکر و تأمل نسبت به انگیزه و نیت خود مراقبت داشته باشیم؛ هنگام عمل مراقبت کنیم مبادا خلاف ارزش‌های اخلاقی و تعالیم الهی از ما سر زند.

و پس از عمل نیز مراقبت کنیم که با پیامدهای خاصی مانند: ریا، منّت، اذیت و… عمل صادر شده را ضایع نکنیم.

در مراقبت نباید ابتدای امر خیلی بر خود سخت بگیریم در ابتدای کار باید تنها بر حلال و حرام از خود حساسیت نشان دهیم یا نسبت به یک صفت بداخلاقی خود را محاسبه کنیم تا در مراحل بعد به خلوص نیّت و مراتب بالاتر مراقبه نیز بپردازیم.

۳. محاسبه: قبل از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازیم. شیوه محاسبه به این صورت است که از ابتدای روز شروع می‌کنیم و با بررسی اعمال که از ما سرزده به ارزیابی آن‌ها می‌پردازیم. با تفکر به ثمرات محاسبه می‌توانیم از سختی بکاهیم.

۴. معاقبه: اگر اعمال انجام شده با معیارهای اخلاقی موافق بوده باید یک پاداشی مثل تفریح، غذای مناسب و… برای آن درنظر بگیریم و اگر خلاف آن بوده باید مجازاتی مناسب و متوازن در نظر بگیرد مثل این که در ابتدا به سرزنش و ملامت خود به‌طور کلامی و تلقین به نفس برآییم و در مراتب بعد اعمال مشقت آمیزی را بر خود تحمل کنیم مثل روزه، حذف یک وعده غذا، در این موارد می‌توان تشابه با عمل خلاف را هم لحاظ کرد مثلاً در مورد عدم مراعات نسبت به غذای حرام، به خود گرسنگی دهیم، و درمورد نگاه به نامحرم، چشم خود را از دیدن امور دوست داشتنی مثل فیلم جذاب، طبیعت زیبا، محروم کنیم، جریمه باید متناسب با کمیّت و کیفیت گناه انتخاب شود.^[۴]

نکته‌های مهم

برای محاسبه نفس می‌توانید جدولی ترسیم کنید و در آن روز، صفت یا رفتار بد، اعضاء هشت‌گانه مذکور و مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه و جریمه و پاداش ساعت محاسبه درشب و ساعت مشارطه صبحگاهی را در آن مشخص کنیم این جدول را می‌توانید طبق سلیقه و علاقه خود به شکل و فرم‌های مختلفی بکشید.
محاسبه نوشتاری برنامه را جدی تر، ملموس تر می‌کند و زمینه بررسی فرایند رشد یا نوسان را در طول ایام مهیا می‌سازد.

۳. برنامه محاسبه را یک روزه در نظر بگیرید؛ این کار یعنی تقسیم اهداف کلی به اهداف کوچک‌تر از نظر روانی زمینه اجرای برنامه را فراهم می‌سازد و کار را دشوار نشان نمی‌دهد. در روز بعد نیز دوباره برنامه محاسبه را مثل روز قبل انجام می‌دهیم.^[۵]

۴. در برنامه باید هم برای بعد ایجابی یعنی کارهایی که باید انجام دهیم و عادات و صفاتی که باید ایجاد کنیم، فضایی را در نظر بگیریم و هم به بعد سلبی یعنی رفتارها، صفات و عاداتی که باید ترک شود. برنامه محاسبه از آن جهت مفید است که جلوی فریب نفس و شیطان را می‌گیرد چون افراد متدین اغلب توجه دارند که چه کارهایی باید انجام دهند و کمتر به کارهایی که نباید انجام دهند دقت کافی می‌کنند.^[۶]

در برنامه می‌توانیم دو قسمت کلی و خاص در نظر بگیریم مثلاً به‌طور کلی برنامه بریزیم که می‌خواهیم واجبات را انجام دهیم و محرمات را ترک کنیم و شب به‌طور کلی آن را محاسبه کنیم و در قسمت خاص می‌توانیم بر صفت و عادتی که در آن مشکل جدی داریم تمرکز کنیم و برای آن برنامه محاسبه خاص (مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه) داشته باشیم. به عنوان مثال کسی که می‌داند در کنترل چشم مشکل جدی دارد یا در نماز اول وقت خواندن مشکل جدی دارد می‌تواند در خصوص این امر نیز برنامه ای خاص داشته باشد.
در برنامه محاسبه باید به سه بعد رفتاری، شناختی، هیجانی توجه کنیم. بعد رفتاری مثل زیارت رفتن، عیادت مریض، تشییع جنازه و… بعد شناختی مثل همنشینی با علماء، مطالعه کتب اخلاقی، شنیدن موعظه و سخنرانی، رفع شبهات و… بعد هیجانی و عاطفی مثل علاقه و ارادت نسبت به ائمه، ابراز دوستی به اولیاء خدا، گریه بر مصیبت ائمه(ع) و شادی در ایام ولادت‌ها و…

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

اخلاق اسلامی، احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی، دفتر نشر معارف.
اخلاق اسلامی، محمد علی سادات، نشر سمت.
گناهان کبیره، عبدالحسین دستغیب، نشر تربیت.
نقش زمان در سرنوشت انسان ـ مهدی فقیه ایمانی، انتشارات عطر سعادت.
گناه‌شناسی، محسن قرائتی، ستاد اقامه نماز، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.

منابع

↑ مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، قم، مؤسسه آموزشی، و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۱، ص۲۵–۲۴. (بنگرید کتاب الروضه باب، ۲۴، روایت ۱، ص۲۷۹–۲۸۶).
↑ مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق به رهپویان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، 1380، ص 21.
↑ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).
↑ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.
↑ امام خمینی، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس۹).
↑ پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).

[1] مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، قم، مؤسسه آموزشی، و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۱، ص۲۵–۲۴. (بنگرید کتاب الروضه باب، ۲۴، روایت ۱، ص۲۷۹–۲۸۶).

[2] مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق به رهپویان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، 1380، ص 21.

[3] دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).

[4] دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.

[5] امام خمینی، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس۹).

[6] پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
   |شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس
   |شاخه فرعی۲ = محاسبه نفس
   |شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{سوال}}
 محاسبه نفس چیست و چگونه باید آن را انجام داد؟{{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-محاسبه نفس يکي از موضوعاتي است که در روايات بسيار تأکيد شده است و علماي اخلاق درباره آن بسيار بحث کرده اند در روايتي آمده هر کس بايد از خود حساب بکشد و دست کم، در هر شبانه روز، يک بار خود را محاسبه کند. اگر کار خوبي در آن ها يافت بر آن بيفزايد و اگر کار زشتي يافت، طلب بخشايش نمايد تا در قيامت دچار رسوايي نگردد.
+محاسبه نفس یکی از موضوعاتی است که در روایات بسیار تأکید شده است و علمای اخلاق درباره آن بسیار بحث کرده‌اند در روایتی آمده هر کس باید از خود حساب بکشد و دست کم، در هر شبانه روز، یک بار خود را محاسبه کند. اگر کار خوبی در آن‌ها یافت بر آن بیفزاید و اگر کار زشتی یافت، طلب بخشایش نماید تا در قیامت دچار رسوایی نگردد.
-از جمله چيز هايي که سبب شگفتي فيلسوفان جهان است اين است که خدا به روح انسان ويژگي عطا کرده که مي تواند بر اعمال خود نظارت و مراقبت داشته باشد و مي تواند خود را تشويق، تنبيه و توبيخ و.... کند.<ref>مصباح يزدي، محمد تقي، پندهاي امام صادق(ع) به ره جويان صادق، قم، موسسه آموزشي، و پژوهشي امام خميني، ۱۳۸۱، ص۲۵ـ۲۴. (بنگريد کتاب الروضه باب، ۲۴، روايت ۱، ص۲۷۹ ـ ۲۸۶).</ref>
+از جمله چیزهایی که سبب شگفتی فیلسوفان جهان است این است که خدا به روح انسان ویژگی عطا کرده که می‌تواند بر اعمال خود نظارت و مراقبت داشته باشد و می‌تواند خود را تشویق، تنبیه و توبیخ و… کند.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، قم، مؤسسه آموزشی، و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۱، ص۲۵–۲۴. (بنگرید کتاب الروضه باب، ۲۴، روایت ۱، ص۲۷۹–۲۸۶).</ref>
-==تعریف==
+== تعریف ==
 {{اصلی|تعریف محاسبه}}
-بر اساس [[روایت|روایتی]] از [[امام صادق(ع)]]، [[محاسبه نفس]] یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به خودش عرضه کند و آن را محاسبه کند؛ اگر کار پسندیده‌ای داشت آن را زیاد کرده و اگر [[گناه|گناهی]] از او سر زده بود [[استغفار]] کند.<ref>مصباح يزدي، محمد تقي، پندهاي امام صادق به رهپويان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خميني، 1380، ص 21.  </ref>
+بر اساس [[روایت|روایتی]] از [[امام صادق(ع)]]، [[محاسبه نفس]] یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به خودش عرضه کند و آن را محاسبه کند؛ اگر کار پسندیده‌ای داشت آن را زیاد کرده و اگر [[گناه|گناهی]] از او سر زده بود [[استغفار]] کند.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق به رهپویان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، 1380، ص 21.</ref>
 محاسبه نفس، مانند محاسبه و حسابرسیِ یک تاجر است که هر روز سود و زیان خود را محاسبه کرده و سعی می‌کند آنچه را باعث سود او شده زیادشده تقویت کرده و آنچه باعث زیان او شده را ترک کند.
-==مراحل==
+== مراحل ==
+عالمان اخلاق برنامه ای عملی برای محاسبه نفس ارائه داده‌اند این برنامه چنین است:<ref>دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).</ref>
-عالمان اخلاق برنامه اي عملي براي محاسبه نفس ارائه داده اند اين برنامه چنین است:<ref>ديلمي، احمد و آذربايجاني، مسعود، اخلاق اسلامي، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و يکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).</ref>
+۱. مشارطه: در اول روز با خود شرط می‌کنیم که امروز بر خلاف فرموده خداوند تبارک و تعالی رفتار نکنیم. یک روز خلاف نکردن آسان است و از نظر روان شناختی این برنامه کوتاه مدت کمک می‌کند که انسان تشویق به ادامه برنامه دهد.
-۱. مشارطه: در اول روز با خود شرط مي کنيم که امروز بر خلاف فرموده خداوند تبارک و تعالي رفتار نکنيم. يک روز خلاف نکردن آسان است و از نظر روان شناختي اين برنامه کوتاه مدت کمک مي کند که انسان تشويق به ادامه برنامه دهد.
+مشارطه می‌تواند به صورت کلی با اعضای هشت‌گانه (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، و پا و ذهن) باشد. یا این که درباره یک صفت یا رفتار خاص اخلاقی که انسان به آن مبتلا است، باشد، مشارطه به‌طور کلی دو بعد دارد یک طرف آن است که شرط کنیم اعمال واجب را انجام دهیم و بعد دیگر آن این است که محرمات را ترک کنیم.
-مشارطه مي تواند به صورت کلي با اعضاي هشت گانه (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، و پا و ذهن) باشد. يا اين که درباره يک صفت يا رفتار خاص اخلاقي که انسان به آن مبتلا است، باشد، مشارطه به طور کلي دو بعد دارد يک طرف آن است که شرط کنيم اعمال واجب را انجام دهيم و بعد ديگر آن اين است که محرمات را ترک کنيم.
+۲. مراقبه: در طول روز باید مراقب شرط‌های خود باشیم و خود را ملزم کنیم که به شرط خود عمل کنیم و از چارچوب برنامه مشارطه خارج نشویم. مراقبه به معنای حضور فعال شخص، هنگام عمل هر یک از اعضای هفت‌گانه است. قبل از عمل با فکر و تأمل نسبت به انگیزه و نیت خود مراقبت داشته باشیم؛ هنگام عمل مراقبت کنیم مبادا خلاف ارزش‌های اخلاقی و تعالیم الهی از ما سر زند.
-۲. مراقبه: در طول روز بايد مراقب شرط هاي خود باشيم و خود را ملزم کنيم که به شرط خود عمل کنيم و از چارچوب برنامه مشارطه خارج نشويم. مراقبه به معناي حضور فعال شخص، هنگام عمل هر يک از اعضاي هفت گانه است. قبل از عمل با فکر و تامل نسبت به انگيزه و نيت خود مراقبت داشته باشيم؛ هنگام عمل مراقبت کنيم مبادا خلاف ارزش هاي اخلاقي و تعاليم الهي از ما سر زند.
+و پس از عمل نیز مراقبت کنیم که با پیامدهای خاصی مانند: ریا، منّت، اذیت و… عمل صادر شده را ضایع نکنیم.
-و پس از عمل نيز مراقبت کنيم که با پيامد هاي خاصي مانند: ريا، منّت، اذيت و... عمل صادر شده را ضايع نکنيم.
+در مراقبت نباید ابتدای امر خیلی بر خود سخت بگیریم در ابتدای کار باید تنها بر حلال و حرام از خود حساسیت نشان دهیم یا نسبت به یک صفت بداخلاقی خود را محاسبه کنیم تا در مراحل بعد به خلوص نیّت و مراتب بالاتر مراقبه نیز بپردازیم.
-در مراقبت نبايد ابتداي امر خيلي بر خود سخت بگيريم در ابتداي کار بايد تنها بر حلال و حرام از خود حساسيت نشان دهيم و يا نسبت به يک صفت بد اخلاقي خود را محاسبه کنيم تا در مراحل بعد به خلوص نيّت و مراتب بالاتر مراقبه نيز بپردازيم.
+۳. محاسبه: قبل از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازیم. شیوه محاسبه به این صورت است که از ابتدای روز شروع می‌کنیم و با بررسی اعمال که از ما سرزده به ارزیابی آن‌ها می‌پردازیم. با تفکر به ثمرات محاسبه می‌توانیم از سختی بکاهیم.
-۳. محاسبه: قبل از خواب به ارزيابي و حسابرسي اعمال روز بپردازيم. شيوه محاسبه به اين صورت است که از ابتداي روز شروع مي کنيم و با بررسي اعمال که از ما سرزده به ارزيابي آن ها مي پردازيم. با تفکر به ثمرات محاسبه مي توانيم از سختي بکاهيم.
+۴. معاقبه: اگر اعمال انجام شده با معیارهای اخلاقی موافق بوده باید یک پاداشی مثل تفریح، غذای مناسب و… برای آن درنظر بگیریم و اگر خلاف آن بوده باید مجازاتی مناسب و متوازن در نظر بگیرد مثل این که در ابتدا به سرزنش و ملامت خود به‌طور کلامی و تلقین به نفس برآییم و در مراتب بعد اعمال مشقت آمیزی را بر خود تحمل کنیم مثل روزه، حذف یک وعده غذا، در این موارد می‌توان تشابه با عمل خلاف را هم لحاظ کرد مثلاً در مورد عدم مراعات نسبت به غذای حرام، به خود گرسنگی دهیم، و درمورد نگاه به نامحرم، چشم خود را از دیدن امور دوست داشتنی مثل فیلم جذاب، طبیعت زیبا، محروم کنیم، جریمه باید متناسب با کمیّت و کیفیت گناه انتخاب شود.<ref>دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.</ref>
-۴. معاقبه: اگر اعمال انجام شده با معيار هاي اخلاقي موافق بوده بايد يک پاداشي مثل تفريح، غذاي مناسب و... براي آن درنظر بگيريم و اگر خلاف آن بوده بايد مجازاتي مناسب و متوازن در نظر بگيرد مثل اين که در ابتدا به سرزنش و ملامت خود به طور کلامي و تلقين به نفس برآييم و در مراتب بعد اعمال مشقت آميزي را بر خود تحمل کنيم مثل روزه، حذف يک وعده غذا، در اين موارد مي توان تشابه با عمل خلاف را هم لحاظ کرد مثلا در مورد عدم مراعات نسبت به غذاي حرام، به خود گرسنگي دهيم، و درمورد نگاه به نامحرم، چشم خود را از ديدن امور دوست داشتني مثل فيلم جذاب، طبيعت زيبا، محروم کنيم، جريمه بايد متناسب با کميّت و کيفيت گناه انتخاب شود.<ref>ديلمي، احمد و آذربايجاني، مسعود، اخلاق اسلامي، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و يکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.</ref>
+== نکته‌های مهم ==
+# برای محاسبه نفس می‌توانید جدولی ترسیم کنید و در آن روز، صفت یا رفتار بد، اعضاء هشت‌گانه مذکور و مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه و جریمه و پاداش ساعت محاسبه درشب و ساعت مشارطه صبحگاهی را در آن مشخص کنیم این جدول را می‌توانید طبق سلیقه و علاقه خود به شکل و فرم‌های مختلفی بکشید.
+# محاسبه نوشتاری برنامه را جدی تر، ملموس تر می‌کند و زمینه بررسی فرایند رشد یا نوسان را در طول ایام مهیا می‌سازد.
+۳. برنامه محاسبه را یک روزه در نظر بگیرید؛ این کار یعنی تقسیم اهداف کلی به اهداف کوچک‌تر از نظر روانی زمینه اجرای برنامه را فراهم می‌سازد و کار را دشوار نشان نمی‌دهد. در روز بعد نیز دوباره برنامه محاسبه را مثل روز قبل انجام می‌دهیم.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس۹).</ref>
-==نکته هاي مهم ==
+۴. در برنامه باید هم برای بعد ایجابی یعنی کارهایی که باید انجام دهیم و عادات و صفاتی که باید ایجاد کنیم، فضایی را در نظر بگیریم و هم به بعد سلبی یعنی رفتارها، صفات و عاداتی که باید ترک شود. برنامه محاسبه از آن جهت مفید است که جلوی فریب نفس و شیطان را می‌گیرد چون افراد متدین اغلب توجه دارند که چه کارهایی باید انجام دهند و کمتر به کارهایی که نباید انجام دهند دقت کافی می‌کنند.<ref>پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).</ref>
-۱. براي محاسبه نفس مي توانيد جدولي ترسيم کنيد و در آن روز، صفت يا رفتار بد، اعضاء هشت گانه مذکور و مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه و جريمه و پاداش ساعت محاسبه درشب و ساعت مشارطه صبحگاهي را در آن مشخص کنيم اين جدول را مي توانيد طبق سليقه و علاقه خود به شکل و فرم هاي مختلفي بکشيد.
-۲. محاسبه نوشتاري برنامه را جدي تر، ملموس تر مي کند و زمينه بررسي فرايند رشد و يا نوسان را در طول ايام مهيا مي سازد.
-۳. برنامه محاسبه را يک روزه در نظر بگيريد؛ اين کار يعني تقسيم اهداف کلي به اهداف کوچک تر از نظر رواني زمينه اجراي برنامه را فراهم مي سازد و کار را دشوار نشان نمي دهد. در روز بعد نيز دوباره برنامه محاسبه را مثل روز قبل انجام مي دهيم.<ref>امام خميني، چهل حديث، تهران، مرکز نشر دانشگاهي ، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس۹).</ref>
-۴. در برنامه بايد هم براي بعد ايجابي يعني کارهايي که بايد انجام دهيم و عادات و صفاتي که بايد ايجاد کنيم، فضايي را در نظر بگيريم و هم به بعد سلبي يعني رفتارها، صفات و عاداتي که بايد ترک شود. برنامه محاسبه از آن جهت مفيد است که جلوي فريب نفس و شيطان را مي گيرد چون افراد متدين اغلب توجه دارند که چه کارهايي بايد انجام دهند و کمتر به کارهايي که نبايد انجام دهند دقت کافي مي کنند.<ref>پندهاي امام صادق(ع) به ره جويان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).</ref>
-۵. در برنامه مي توانيم دو قسمت کلي و خاص در نظر بگيريم مثلا به طور کلي برنامه بريزيم که مي خواهيم واجبات را انجام دهيم و محرمات را ترک کنيم و شب به طور کلي آن را محاسبه کنيم و در قسمت خاص مي توانيم بر صفت و عادتي که در آن مشکل جدي داريم تمرکز کنيم و براي آن برنامه محاسبه خاص (مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه) داشته باشيم. به عنوان مثال کسي که مي داند در کنترل چشم مشکل جدي دارد و يا در نماز اول وقت خواندن مشکل جدي دارد مي تواند در خصوص اين امر نيز برنامه اي خاص داشته باشد.
-۶. در برنامه محاسبه بايد به سه بعد رفتاري، شناختي، هيجاني توجه کنيم. بعد رفتاري مثل زيارت رفتن، عيادت مريض، تشييع جنازه و... بعد شناختي مثل همنشيني با علماء، مطالعه کتب اخلاقي، شنيدن موعظه و سخنراني، رفع شبهات و... بعد هيجاني و عاطفي مثل علاقه و ارادت نسبت به ائمه، ابراز دوستي به اولياء خدا، گريه بر مصيبت ائمه(ع) و شادي در ايام ولادت ها و....
+# در برنامه می‌توانیم دو قسمت کلی و خاص در نظر بگیریم مثلاً به‌طور کلی برنامه بریزیم که می‌خواهیم واجبات را انجام دهیم و محرمات را ترک کنیم و شب به‌طور کلی آن را محاسبه کنیم و در قسمت خاص می‌توانیم بر صفت و عادتی که در آن مشکل جدی داریم تمرکز کنیم و برای آن برنامه محاسبه خاص (مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه) داشته باشیم. به عنوان مثال کسی که می‌داند در کنترل چشم مشکل جدی دارد یا در نماز اول وقت خواندن مشکل جدی دارد می‌تواند در خصوص این امر نیز برنامه ای خاص داشته باشد.
+# در برنامه محاسبه باید به سه بعد رفتاری، شناختی، هیجانی توجه کنیم. بعد رفتاری مثل زیارت رفتن، عیادت مریض، تشییع جنازه و… بعد شناختی مثل همنشینی با علماء، مطالعه کتب اخلاقی، شنیدن موعظه و سخنرانی، رفع شبهات و… بعد هیجانی و عاطفی مثل علاقه و ارادت نسبت به ائمه، ابراز دوستی به اولیاء خدا، گریه بر مصیبت ائمه(ع) و شادی در ایام ولادت‌ها و…
 {{مطالعه بیشتر}}
-==معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:==
-* اخلاق اسلامي، احمد ديلمي و مسعود آذربايجاني، دفتر نشر معارف.
+== معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر ==
-* اخلاق اسلامي، محمد علي سادات، نشر سمت.
+* اخلاق اسلامی، احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی، دفتر نشر معارف.
-* گناهان کبيره، عبدالحسين دستغيب، نشر تربيت.
+* اخلاق اسلامی، محمد علی سادات، نشر سمت.
-* نقش زمان در سرنوشت انسان ـ مهدي فقيه ايماني، انتشارات عطر سعادت.
+* گناهان کبیره، عبدالحسین دستغیب، نشر تربیت.
-* گناه شناسي، محسن قرائتي، ستاد اقامه نماز، مرکز فرهنگي درس هايي از قرآن.
+* نقش زمان در سرنوشت انسان ـ مهدی فقیه ایمانی، انتشارات عطر سعادت.
+* گناه‌شناسی، محسن قرائتی، ستاد اقامه نماز، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
-==منابع==
+== منابع ==
-<references />
+{{پانویس|۲}}
 {{تکمیل مقاله
   | شناسه =
   | تیترها =
   | ویرایش =
   | لینک‌دهی =
   | ناوبری =
   | نمایه =
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
   | اولویت =
   | کیفیت =
 }}
 {{پایان متن}}